Κάτω από την τρομακτική πίεση των εξελίξεων στα πεδία των μαχών των δυο Παγκοσμίων Πολέμων, μπήκαν σε εφαρμογή στη διάρκεια του Μεσοπολέμου διάφορα προγράμματα κατασκευής υπερ-όπλων που θα άλλαζαν ριζικά την Ιστορία.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ

Κάτω από την τρομακτική πίεση των εξελίξεων στα πεδία των μαχών των δυο Παγκοσμίων Πολέμων, μπήκαν σε εφαρμογή στη διάρκεια του Μεσοπολέμου διάφορα προγράμματα κατασκευής υπερ-όπλων που θα άλλαζαν ριζικά την Ιστορία.

Η υλοποίηση της ατομικής βόμβας ξεκίνησε ως συνέπεια των πολιτικών – πολεμικών εξελίξεων αλλά και των επιστημονικών ανακαλύψεων στο πρώτο ήμισυ του εικοστού αιώνα. Ο σχεδιασμός της, όπως εύκολα μπορεί να γίνει κατανοητό, έγινε σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας, πράγμα που δίνει αρκετές φορές έρεισμα στη φαντασία μας να καλπάσει. Ωστόσο, το σχέδιο υλοποίησης της ατομικής βόμβας που ξεπέρασε όλα τα αντίστοιχα ιστορικά προηγούμενα σε μέγεθος, κόστος και φιλοδοξίες, υπήρξε το μεγαλύτερο επιστημονικό εγχείρημα όλων των εποχών και δικαίως θεωρείται ως ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της μηχανικής και βιομηχανικής δραστηριότητας.

Η επιστολή – βόμβα του Αϊνστάιν

Στον τομέα της Πυρηνικής Φυσικής, η δεκαετία του ’30 υπήρξε κομβική. Ιδιαίτερα κατά το 1938-39, η επίτευξη της πυρηνικής σχάσης, σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση των ανεξάντλητων ποσοτήτων ενέργειας που μπορούσαν να παραχθούν από αυτήν τη διαδικασία, θα επιδρούσε αποφασιστικά στις παγκόσμιες εξελίξεις. Η ιστορία γύρω από τα σχέδια της ατομικής βόμβας ξεκινά από τη ναζιστική Γερμανία και μεταφέρεται μέσω των προσφύγων επιστημόνων στις ΗΠΑ. Οι επιστήμονες αυτοί, εκτός από το βάρος του ξεριζωμού τους, κουβαλούσαν και ανησυχητικές ειδήσεις που έφεραν του ναζιστές να έχουν προχωρήσει αρκετά στα σχέδιά τους για την κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας. Στο να γίνει αυτό κατανοητό πλήρως συνέβαλαν αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες, οι οποίοι είχαν επίγνωση των εξελίξεων και των συνεπειών μιας τέτοιας εφαρμογής. Έτσι, επιστήμονες όπως ο Λίο Ζίλαρντ και ο Έντουαρντ Τέλερ απευθύνθηκαν στον Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος ήδη ζούσε στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ, προκειμένου να αφυπνιστούν οι αρμόδιοι πάνω στη σοβαρότητα των πληροφοριών που έφταναν από τη ναζιστική Γερμανία. Ο Αϊνστάιν σε επιστολή του που απεύθυνε προς τον πρόεδρο Ρούσβελτ στις 2 Αυγούστου του 1939 εξηγούσε καταλεπτώς τη σοβαρότητα του θέματος. Η επιστολή αυτή υπήρξε και το εφαλτήριο των αμερικανικών προσπαθειών για την κατασκευή της βόμβας από τις ΗΠΑ.

Η μυστικότητα των ερευνών

Η όλη προσπάθεια οργανώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλισθεί η απόλυτη μυστικότητα του εγχειρήματος και είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, παρά τον τεράστιο αριθμό ανθρώπων που συμμετείχαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην υλοποίηση αυτού του προγράμματος καθώς και την τεράστια κλίμακα των εργασιών, κατορθώθηκε να μη διαρρεύσει ή να τεθεί σε κίνδυνο το όλο σχέδιο.

Η έρευνα ξεκίνησε να διεξάγεται αποσπασματικά σε διάφορα διάσπαρτα εργαστήρια των ΗΠΑ και είχε δυο άξονες δράσης: Ο πρώτος επικεντρωνόταν στην προσπάθεια επεξεργασίας των στοιχείων της θεωρίας και της πράξης σχετικά με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Τα ερωτήματα που έπρεπε άμεσα να απαντηθούν σχετίζονταν με το ποιος ήταν ο μηχανισμός, πώς λειτουργούσε η αλυσιδωτή αντίδραση ή πώς μπορούσε να προκληθεί. Ο δεύτερος σχετιζόταν άμεσα με το υλικό της σχάσης – το ραδιενεργό υλικό που χρειαζόταν για τη δημιουργία της βόμβας.

Πρώτα, ο Δανός φυσικός Νιλς Μπορς πρότεινε το Ουράνιο-235, αλλά κανείς δεν ήξερε πώς να το φτιάξει, ιδίως δε στις αναγκαίες ποσότητες που απαιτούσε η κατασκευή. Έπειτα, ο Αμερικανός φυσικός Γκλεν Σίμπορν πρότεινε το Πλουτώνιο-239, το οποίο θα μπορούσε να παραχθεί μέσω της έκθεσης σε νετρόνια του Ουράνιου-238. Αλλά κι αυτό αποδείχτηκε μια αδόκιμη μέθοδος.

Η αρχική επιχορήγηση του όλου προγράμματος είχε προέλθει από το Ναυτικό, ενώ κάποιες επιπλέον έρευνες είχαν χρηματοδοτηθεί από το Εθνικό Γραφείο Κριτηρίων. Το 1940, ο πρόεδρος Ρούσβελτ και ο Βάνεβαρ Μπους, ένας ισχυρότατος άνδρας στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας, ίδρυσαν το Γραφείο Επιστημονικών Ερευνών για την προώθηση της πυρηνικής ενέργειας. Το 1941 ήρθε η είδηση ότι στην Αγγλία επιστήμονες απέδειξαν μαθηματικά το απεριόριστο καταστροφικό δυναμικό της «βόμβας σχάσης». Κομβικό σημείο των εξελίξεων στις έρευνες ήταν ο βομβαρδισμός του Περλ Χάρμπορ από τους Ιάπωνες, που έβαλε στον πόλεμο τους Αμερικανούς. Η έρευνα μετατράπηκε αυτόματα στην πιο συντονισμένη και συγκροτημένη, κατευθυνόμενη έρευνα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, επιστήμονας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο πλαίσιο ενός φαινομενικά συνήθους ακαδημαϊκού συνεδρίου κατάφερε να φέρει σε επαφή τους κορυφαίους πυρηνικούς ερευνητές στον κόσμο και από τη συνάντησή τους προέκυψε το βασικό προσχέδιο για την κατασκευή μιας βόμβας πυρηνικής σχάσης.

Τον Σεπτέμβριο του 1942, ο Βάνεβαρ Μπους ζήτησε από τον Ρούσβελτ να συγκεντρώσει τις διάσπαρτες ερευνητικές προσπάθειες κάτω από τη σκέπη του Στρατού. Έτσι, το πρόγραμμα ανατέθηκε στο Σώμα Μηχανικού με την ονομασία «Ανάπτυξη Εφεδρικών Υλικών». Δημιουργήθηκαν εκτεταμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις που ήταν αναγκαίες για την παραγωγή επαρκών ποσοτήτων σχάσης.

Στο πρόγραμμα ανέλαβε επικεφαλής ο συνταγματάρχης Λέσλι Γκρόουβς, ο οποίος αμέσως προήχθη σε ταξίαρχο. Ο Γκρόουβς έδωσε το όνομα του προγράμματος από την τοποθεσία σχεδιασμού του, που ήταν το Μανχάταν. Έτσι προσήλθε η ονομασία «Ομοσπονδιακό Σχέδιο Μηχανικής Μανχάταν. Οι εργασίες που ακολούθησαν ήταν εντατικές και εντυπωσιακές σε ποιότητα και μέγεθος. Στο μεταξύ, τον Δεκέμβριο του 1942 ο Ενρίκο Φέρμι, ένας μετανάστης φυσικός και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, είχε πραγματοποιήσει στο εργαστήριο του σπιτιού του μια μοναδική ανακάλυψη. Πέτυχε την πρώτη αυτοσυντηρούμενη αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση. Εφαρμόζοντας σε μεγάλη κλίμακα τις μεθόδους του ήταν δυνατή η παράγωγη Πλουτώνιου-239. Αμέσως ανεγέρθηκε ένα εργοστάσιο παραγωγής πλουτωνίου στο Χάνφορντ της Πολιτείας της Ουάσιγκτον. Άμεσα μεθοδεύτηκε μαζική αποχώρηση των κατοίκων της περιοχής ενώ ταυτόχρονα κατασκευάστηκαν εκ του μηδενός πολιτείες ολόκληρες προκειμένου να στεγάσουν τις δεκάδες χιλιάδες εργαζομένων. Στο Όουκ Ριτζ, για παράδειγμα, προς το τέλος του 1942, είχαν γίνει σχέδια για διαμονή δεκατριών χιλιάδων ανθρώπων, για να αναθεωρηθούν τον Μάρτιο του 1943 με νέα σχέδια που συμπεριελάμβαναν σαράντα πέντε χιλιάδες ανθρώπους! Γενικά, ο Γκρόουβς εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την ανάγκη για μυστικότητα του προγράμματος για να παρακάμψει τον πολιτικό έλεγχο σε ό,τι αφορούσε το κόστος, την ασφάλεια αλλά και την ηθικότητα του εγχειρήματος.

Το καλοκαίρι όλα ήταν έτοιμα για τη ρίψη της δοκιμαστικής βόμβας υπό την κωδική ονομασία «Τριάδα». Στο μεταξύ, ο Χ. Τρούμαν διαδέχτηκε τον Ρούσβελτ και ζήτησε να γνωρίζει το αποτέλεσμα του πειράματος πριν παραστεί στη Σύσκεψη του Πότσνταμ με τους Ουίνστον Τσώρτσιλ, Κλέμεντ Άττλη και Ιωσήφ Στάλιν.

Το πρόγραμμα Μανχάταν είχε στεφθεί από απόλυτη επιτυχία…

Η ατομική βόμβα σε αριθμούς

Ώς το τέλος του πολέμου είχε στοιχίσει δυο δισ. δολάρια – κάτι παραπάνω από 25 δισ. σημερινά. Στην Ιαπωνία, με τη ρίψη των δυο ατομικών βομβών, έχασαν τη ζωή τους πάνω από τετρακόσιες χιλιάδες άνθρωποι, ενώ ορισμένοι ιστορικοί διατείνονται ότι η βόμβα συνέβαλε στο να τελειώσει συντομότερα ο πόλεμος και κυρίως στο να αποφευχθεί η προγραμματισμένη εισβολή της Αμερικής στην Ιαπωνία, γλιτώνοντας τις ζωές περισσότερων του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων…