Οι σχέσεις μεταξύ των ανωτέρων και μεσαίου επιπέδου υπαλλήλων στο γκρι οικοδόμημα που στεγάζει το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας δεν είναι από τις καλύτερες.

Οι σχέσεις μεταξύ των ανωτέρων και μεσαίου επιπέδου υπαλλήλων στο γκρι οικοδόμημα που στεγάζει το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας δεν είναι από τις καλύτερες. Εδώ και καιρό το μείγμα μεταξύ έμπειρων διπλωματών του βαθέος κεμαλικού κράτους και των νεόκοπων που ανήκουν στο υπό οικοδόμηση βαθύ κράτος του τουρκικού Ισλάμ είναι εκρηκτικό.

Υπάρχουν αναφορές τουρκικών πρεσβειών που δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν, ενώ ανώτεροι διπλωμάτες δεν μιλούν πια με την Κεντρική Διοίκηση της τουρκικής διπλωματίας στην Άγκυρα. Με λίγα λόγια, υφίστανται δύο «κύκλοι» της τουρκικής διπλωματίας, που άλλοτε εφάπτονται, άλλοτε τέμνονται και άλλοτε αγνοεί ο ένας τον άλλον.

Η περιγραφή αυτή δεν αποτελεί αποκύημα προσωπικών εκτιμήσεων, αλλά αποτέλεσμα ενδελεχούς παρακολούθησης των τεκταινομένων στο ΥΠΕΞ της Τουρκίας από έμπειρους παρατηρητές, δημοσιογράφους και διπλωμάτες (όχι της ελληνικής πρεσβείας), που εδώ και καιρό έχουν αντιληφθεί πως η εξωτερική πολιτική σε μείζονος σημασίας ζητήματα ασφαλείας ασκείται διά της αναμείξεως προσκείμενων στον Ταγίπ Ερντογάν κύκλων εξουσίας.

Ο αποστάτης – «κλειδί»

Εξηγείται λοιπόν ο συνεχώς ενισχυόμενος ρόλος της ΜΙΤ, της υπηρεσίας πληροφοριών, η οποία έχει αναλάβει τη διαχείριση κρίσιμων πακέτων, όπως αυτό της σχέσης του τουρκικού κράτους με τους Κούρδους γενικότερα και με το ΡΚΚ ειδικότερα, με αιχμή του δόρατος την εξέλιξη της άτυπης – πλην όμως κρίσιμης – συμμαχίας του κράτους του Ταγίπ Ερντογάν με τον φυλακισμένο στο Ίμραλι Αμπντουλάχ Οτζαλάν.

Το δεύτερο πακέτο αφορά τη διαχείριση από τη ΜΙΤ τού ακόμη πολυπλοκότερου ζητήματος της σχέσης της Άγκυρας με το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε.

Η «ολέθρια σχέση», που άρχισε εδώ και δύο χρόνια, θυμίζει ελιγμούς Νικολό Μακιαβέλλι ως προς τις συμμαχίες και Ταλλεϋράνδου ως προς την πρακτική εφαρμογή. «Κλειδί» σε αυτήν τη σκοτεινή περιδίνηση στην κοιλάδα του Ευφράτη είναι η σχέση που διατηρεί το περιβάλλον του Ταγίπ Ερντογάν με το Κατάρ.
Άγκυρα και Ντόχα πρωτοστάτησαν στο «στήσιμο», τη χρηματοδότηση και τον εξοπλισμό του Ισλαμικού Κράτους (όχι εν αγνοία της Σαουδικής Αραβίας βεβαίως).

Το δεύτερο «κλειδί» στην υπόθεση, που θυμίζει σκοτεινές ιστορίες κατασκοπείας με έντονο άρωμα από τα παζάρια της Βαγδάτης και της Βασόρας, ακούει στο όνομα Ταρίκ Αλ Χασίμι. Πρόκειται για τον πρώην αντιπρόεδρο του Ιράκ, που καταδικάστηκε σε θάνατο από την κυβέρνηση Μαλίκι το 2012 και έκτοτε διαθέτει άσυλο και ελευθερία κινήσεων στην Τουρκία, αλλά και στο Κατάρ, το οποίο επισκέπτεται πολύ συχνά.

Πρόκειται για το πρόσωπο που διασφαλίζει τον υπόγειο διάλογο τον οποίο διατηρεί η Άγκυρα με το σουνιτικό στοιχείο του Ιράκ και (το σπουδαιότερο) με τους μπααθιστές του μακαρίτη Σαντάμ Χουσεΐν. Είναι ο άνθρωπος που διαδραμάτισε τον σημαντικότερο ίσως ρόλο στη διαχείριση της διαπραγμάτευσης με τους τζιχαντιστές για την επιτυχή τελικά απελευθέρωση των 49 Τούρκων ομήρων, τους οποίους συνέλαβε προ μηνών το Ισλαμικό Κράτος όταν κατέλαβε τη Μοσούλη.

Η απελευθέρωση των ομήρων κατέστη εφικτή ύστερα από μακρά διαπραγμάτευση της Άγκυρας με τους τζιχαντιστές από τη μια, άλλες ομάδες ισλαμιστών που μάχονται τον πρόεδρο Άσαντ στην Συρία από την άλλη, αλλά και με το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε.

Ο χορός των «ανταλλαγών»

Η ένοπλη ομάδα που έπαιξε τον ρόλο του καταλύτη σε αυτήν την υπόθεση ακούει στο όνομα «Liwa Al Tawhid». Κατά την εφημερίδα «Χουριέτ», η Άγκυρα κατάφερε να πείσει αυτήν την οργάνωση να απελευθερώσει 50 αιχμαλώτους τζιχαντιστές. Πρόκειται λοιπόν για ανταλλαγή, η οποία διασφάλισε τη σωτηρία των 49 Τούρκων ομήρων.

Η διαπραγμάτευση δεν έγινε ερήμην του Κατάρ. Κάθε άλλο. Σημειώνεται πώς πρόσφατα οι Ηνωμένες Πολιτείες αντάλλαξαν 5 Αφγανούς αιχμαλώτους που βρίσκονταν στο Γκουαντάναμο, υψηλού στελεχικού προφίλ στη δομή των Ταλιμπάν, προκειμένου να απελευθερωθεί ένας Αμερικανός στρατιώτης ο οποίος είχε αιχμαλωτιστεί από τους Αφγανούς αντάρτες.

Όλη αυτή η επιχείρηση στηρίχθηκε στη διαμεσολάβηση του Κατάρ. Αποτελεί δε την απόδειξη ότι μεταξύ της αμερικανικής ρητορικής («δεν διαπραγματευόμαστε με τρομοκράτες») και της καθημερινής διαχείρισης κρίσεων επί του εδάφους η διαφορά – και άρα ο βαθμός υποκρισίας – είναι τεράστια.

Η Τουρκία λοιπόν του Ερντογάν τα κατάφερε εκμεταλλευόμενη, ή καλύτερα συντηρώντας, από τη μία αυτήν την ανατολίτικου τύπου σχέση της με τους τζιχαντιστές και από την άλλη τα ειδικά συμφέροντα του Κατάρ και εμμέσως πλην σαφώς της Σαουδικής Αραβίας και σε δεύτερο πλάνο της Ιορδανίας σε αυτό το αιματηρό παιχνίδι επιρροής που παίζεται στα πολεμικά πεδία αυτήν την ώρα μεταξύ σιιτών και σουνιτών, δηλαδή μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, και άρα μεταξύ όλων των δογματικών μουσουλμανικών μειονοτήτων απ’ άκρη σ’ άκρη του Ισλάμ.

Σε αυτό το παιχνίδι η Τουρκία είναι μπλεγμένη μέχρι τον λαιμό. Αυτός είναι ο λόγος που επιχειρεί να διατηρήσει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ του αντικουρδικού αγώνα της Άγκυρας και της επικίνδυνης υπόγειας ανοχής του Ισλαμικού Κράτους και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας εν γένει, όπου αυτή εμφανίζεται.

Αυτός είναι και ο λόγος της απόλυτης ρήξης μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου, καθώς το δεύτερο κατήγγειλε επίσημα τον Ερντογάν πως σπέρνει το χάος στη Μέση Ανατολή, αλλά και πως στηρίζει τους τζιχαντιστές. Πρόκειται για μία καταλυτική εξέλιξη στον χώρο του Ισλάμ, όπου η Αίγυπτος διαδραματίζει σημαντικό έως και καθοδηγητικό (ανάλογα με τις συγκυρίες) ρόλο.

Χαμένοι μεταξύ Τίγρη και Ευφράτη

Σε μία πολύ πρόσφατη ανάλυσή του το Ινστιτούτο Stratfor, με τις γνωστές διασυνδέσεις που διαθέτει ως προς την ασφαλή πληροφόρησή του από το διπλωματικό – στρατιωτικό apparatus των ΗΠΑ, σημειώνει πως η τακτική που επιλέγει η Άγκυρα είναι λίγο ή πολύ αναγκαστική και προδιαγεγραμμένη από τις εξελίξεις των τριών τελευταίων δεκαετιών στην Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Η Άγκυρα, υποστηρίζει το Stratfor, δεν θα ξεχάσει ποτέ τις επιπτώσεις της διακοπής ροής του αργού πετρελαίου από το Ιράκ προς τις δυτικές αγορές επί πολιτικής ηγεμονίας του μακαρίτη Τουργκούτ Οζάλ κατόπιν επιτακτικού αιτήματος των Αμερικανών. Οι ΗΠΑ ποτέ δεν υλοποίησαν τις υποσχέσεις και δεσμεύσεις τους επί των ανταλλαγμάτων που είχε ζητήσει και κερδίσει η Άγκυρα. Πρόκειται για μία τραυματική εμπειρία για την τουρκική διπλωματία.

Αυτό το ανακλαστικό επιτείνεται σήμερα με τη διαμόρφωση νέων συνθηκών επί του εδάφους, με τον πολεμικό ανταγωνισμό μεταξύ σουνιτών και σιιτών να «υπόσχεται» μακρά πολεμική περίοδο με στόχο τη χάραξη νέων μεταξύ τους συνόρων.

Η τελευταία ιστορικά εδαφική διευθέτηση μεταξύ τους συνέβη το τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα. Σε μία τέτοια ολοκληρωτική ανασύνθεση του ισλαμικού τοπίου, η Τουρκία είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένη να συμμετέχει, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα ζητήματα ασφάλειας, οικονομίας και γεωστρατηγικής που προκύπτουν.

Ο χώρος της Μεσοποταμίας αποτελεί ζωτικό χώρο οικονομικής δραστηριότητας και στρατηγικό βάθος για όλες τις όμορες εθνικές – δογματικές – κρατικές οντότητες. Πρόκειται για ένα ευάλωτο όσο και ευμετάβλητο τμήμα του λεγόμενου Μεσαίου Χώρου που διασφαλίζει τη γεωγραφική επαφή μεταξύ Καυκάσου, Κασπίας και Ινδοκαυκάσου με τη Μεσόγειο, την Αραβική Θάλασσα, τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη.

Έτσι εξηγείται η απόλυτη δυσθυμία του Ερντογάν να απαντήσει θετικά στις απαιτήσεις της Ουάσιγκτον για ολοκληρωτικό πόλεμο κατά των τζιχαντιστών.

Με λίγα λόγια, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη και συναισθηματικά αναγκασμένη να επιλέξει μεταξύ του ρόλου της στο σουνιτικό Ισλάμ – χωρίς αυτόν τον ρόλο θα εξελιχθεί σε παρία του Ισλαμικού Κόσμου και άρα θα ενισχύσει το γειτονικό Ιράν (σιίτες) και την Κεντρική Αραβία – Αίγυπτο (πρώην Ιράκ, Συρία, Ιορδανία και Σαουδική Αραβία) και τη Δύση. Και όλα αυτά σε περίοδο αναβίωσης του σταυροφορικού δόγματος, όπως το εκλαμβάνει το φανατικό Ισλάμ. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα σε όλο του το κυνικό μεγαλείο.

Το περίεργο είναι πώς αμερικανικοί κύκλοι με επιρροή αντιλαμβάνονται τον «βαθμό δυσκολίας» που αντιμετωπίζει η Άγκυρα στη διαχείριση του ρόλου της. Είναι ακόμη πιο περίεργο ότι άλλοι κύκλοι με επιρροή, όπως οι «New York Times» ή η «Wall Street Journal», καθώς και το θεσμικό εβραϊκό λόμπι της Ανατολικής Ακτής των ΗΠΑ, δείχνουν να μη λαμβάνουν υπ’ όψιν τις «ιδιαιτερότητες» στην Ανατολική Μεσόγειο και να πιέζουν σχεδόν αφόρητα για αλλαγή στάσης της Ουάσιγκτον έναντι της εκ των πραγμάτων «μη συμμάχου» Τουρκίας.

Είναι επίσης αιφνιδιαστικά διασκεδαστικό το ότι αναλυτές όπως αυτοί του Stratfor «συμφωνούν» έστω και ατύπως με αναλύσεις που προέρχονται από ρωσικούς, ευρωπαϊκούς και… συνετούς αραβικούς κύκλους.

Μήπως τελικά η διαπιστωμένη αμηχανία του Μπαράκ Ομπάμα έναντι της δέσμευσης των ΗΠΑ για έναν μακρύ και ολοκληρωτικό πόλεμο κατά του Τζιχάντ οφείλεται σε διαφορετικές προσεγγίσεις των συμβούλων ή ακόμη στη βεβαιότητα ότι οι σημερινές συμμαχίες στην Εγγύς και Μέση Ανατολή έχουν ημερομηνία λήξης ή, πιο απλά, ημερομηνίες ριζικής ανακατάταξής τους;