Όσοι πίστεψαν πως τα golden boys του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος έχασαν τη δύναμή τους μετά το κραχ της Lehman Brothers, θα πρέπει να αλλάξουν πλευρό.

Όσοι πίστεψαν πως τα golden boys του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος έχασαν τη δύναμή τους μετά το κραχ της Lehman Brothers, θα πρέπει να αλλάξουν πλευρό. Κι αυτό επειδή τα «χρυσωμένα» στελέχη εξακολουθούν να βασιλεύουν, δίχως να τα ακουμπάνε ούτε νόμοι ούτε κανείς. Το φοβερότερο είναι ότι Λονδίνο και Βρυξέλλες είναι στα μαχαίρια κάνοντας η μια πλευρά στην άλλη σκληρά «μαθήματα καπιταλισμού» για τα όρια της ελεύθερης αγοράς. Ποιος θα το φανταζόταν ότι μέσα σ’ αυτήν την παγκόσμια οικονομική σκοτοδίνη θα ξεσπούσε και πόλεμος για το ποιος ασκεί πιο πιστά τα νεοφιλελεύθερα καθήκοντά του;

Στην προσπάθεια να περιορίσει λίγο το προκλητικό ξεσάλωμα των «μεγάλων» στελεχών των τραπεζών, το Ευρωκοινοβούλιο πήρε την απόφαση για πλαφόν στα εξωφρενικά μπόνους των golden boys, αρχής γενομένης από τον Δεκέμβριο του 2014. Όμως όχι μόνο είναι σίγουρο ότι θα παρακαμφθεί το μέτρο, αλλά αποκαλύπτονται πλέον και οι τρόποι που θα γίνει αυτό. Ούτε καν τα προσχήματα δεν κρατιούνται.

Πάνω από τις μισές τράπεζες της Ευρώπης έχουν στυλώσει τα πόδια και σχεδιάζουν να γράψουν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους ό,τι ψηφίστηκε από την Ευρωβουλή. Κι από υποστηρικτές του τραπεζικού λόμπι; Άλλο τίποτα… Μέχρι και ο μάλλον γραφικός συντηρητικός δήμαρχος του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον έσπευσε, έστω κι απρόσκλητος, να κάνει δηλώσεις στήριξης των golden boys: «Αυτό δεν πρόκειται να το αφήσουμε να συμβεί…» είπε.

Αυτή η φράση συνοψίζει και το πώς γίνεται το παιχνίδι γύρω από το πλαφόν της Ευρωβουλής τους τελευταίους 18 μήνες κι εν μέσω νομικών διαφωνιών και ρητορικών ξεσπασμάτων. Το μέτρο ψηφίστηκε με στόχο τον περιορισμό των ριψοκίνδυνων συμπεριφορών των τραπεζών. Σύμφωνα με τους τραπεζίτες, όμως, υπήρχε κι ένας άλλος, αδήλωτος, λόγος: το πλαφόν μπήκε για τιμωρία στον – καταστροφικό – ρόλο των golden boys στο κραχ ου 2008.

Μπόνους… καταστροφής

Κι ενώ Βρετανοί πολιτικοί αντιτίθενται λυσσαλέα στους περιορισμούς των μπόνους, δίνοντας απροκάλυπτα την εντύπωση ότι υπερασπίζονται τους εκατομμυριούχους φίλους τους στο Σίτι, οι τράπεζες στο Λονδίνο ενθαρρύνονται να μην αποκρύψουν καν τους μηχανισμούς με τους οποίους σχεδιάζουν να παρακάμψουν το πλαφόν.

Αν και οι νέοι κανόνες για τα μπόνους εγκρίθηκαν από την Ευρωβουλή τον Απρίλιο του 2013, πριν από έναν μήνα, τον Σεπτέμβριο του 2014 η κυβέρνηση της Βρετανίας έφερε το θέμα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ισχυριζόμενη ότι το πλαφόν είναι άκυρο σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Κι ένας από τους λόγους έχει να κάνει με την παράβαση της Συνθήκης της Λισσαβώνας.

Αν και η απόφαση του δικαστηρίου αναμένεται τον Νοέμβριο, ο ισχυρισμός της Βρετανίας δεν αναμένεται να γίνει δεκτός. Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (EBA) ανακοίνωσε ότι τυχόν «υπερπήδηση» του πλαφόν με τη μέθοδο του λεγόμενου «επιδόματος βάσει ρόλου» από 39 τράπεζες αποτελεί παραβίαση και καταστρατήγηση του πνεύματος του μέτρου. Όρισε, λοιπόν, προθεσμία ώς τις 31.12.14 για να συμμορφωθούν οι «απείθαρχες» τράπεζες.

Οι περιορισμοί στα μπόνους αφορούν τα μεγαλοστελέχη του συνόλου των ευρωπαϊκών τραπεζών, όμως το Σίτι του Λονδίνου είναι πιο ανάστατο απ’ όλους, αφού εκεί βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα – αστρονομικά αμειβόμενα – golden boys της Ευρώπης.

Το πλαφόν περιορίζει τα μπόνους στο 100% του βασικού ετήσιου μισθού, που σημαίνει ότι δεν θα μπορούν να υπερβαίνουν τους μισθούς των στελεχών για έναν χρόνο. Εκτός κι αν οι μέτοχοι των τραπεζών εγκρίνουν υπέρβαση του 200%, δηλαδή μισθούς δύο ετών ως το ανώτατο όριο για μπόνους.

Αυτές οι αποφάσεις και οι όποιοι περιορισμοί αφορούν μεγαλοστελέχη που αμείβονται με ετήσιες αποδοχές άνω των 500.000 ευρώ. Και γι’ αυτό υπάρχουν τέτοιες αντιδράσεις. Επειδή τα «χαμένα» λεφτά, αν περιοριστούν τα μπόνους, είναι πολλά. Τα ποσά που διακυβεύονται μπορεί να αφορούν λίγους, αλλά είναι τεράστια! Και τα golden boys δεν θέλουν να χάσουν τα εξωφρενικά προνόμιά τους, παρά το γεγονός ότι με τα ρισκαδόρικα προϊόντα τους ρίξανε το καράβι της παγκόσμιας οικονομίας στα βράχια το 2008. Με τον κόσμο να υποφέρει πλέον…

Το μέτρο ισχύει για όλες τις τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ανεξάρτητα αν είναι αμιγώς ευρωπαϊκών συμφερόντων, καθώς και για τις θυγατρικές ευρωπαϊκών τραπεζών εκτός Γηραιάς Ηπείρου.

Στην ουσία της διαμάχης για το πλαφόν, βρίσκεται το μόνιμο χάσμα μεταξύ ευρωπαϊκού κι αγγλοσαξονικού πνεύματος περί εφαρμογής του καπιταλισμού στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το Σίτι κατηγορεί ανοιχτά τις Βρυξέλλες ότι είναι εχθρικές απέναντι στις ελεύθερες αγορές και κάνει «μαθήματα καπιταλισμού» κουνώντας το δάχτυλο στην Ε.Ε.

Μεγάλα ρίσκα

Ο επίτροπος της Ε.Ε. για θέματα Εσωτερικής Αγοράς και Υπηρεσιών, Μπαρνιέ έχει δηλώσει ότι «κάποια ανώτατα στελέχη τραπεζών έπαιρναν διαρκώς μεγαλύτερα ρίσκα ακριβώς επειδή πληρώνονταν από μια αστείρευτη δεξαμενή μπόνους. Πρέπει να βάλουμε ένα τέλος σ’ αυτό».

Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνεϊ, που αποκάλεσε την απόφαση για τα πλαφόν «βάναυση», αντιπροτείνει ως μόνο αποδεκτό το μέτρο της ανάκλησης. Δηλαδή τα μπόνους που πληρώθηκαν σε μεγαλοστελέχη με τη μορφή μετοχών να δύνανται να απαιτηθούν πίσω σε περίπτωση επιζήμιων ή ριψοκίνδυνων συμπεριφορών.

Το μέτρο του περιορισμού στα επιδόματα είναι, τυπικά τουλάχιστον, σε ισχύ από την 1.1.14 και εντάσσεται σε μια ευρύτερη συμφωνία, τη Βασιλεία III, που περιλαμβάνει τους κανόνες για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Ισχυροί λομπίστες, όπως το British Bankers Association, αντιτίθενται με κάθε τρόπο στο πλαφόν, μια που «οι αποφάσεις για τις πληρωμές πρέπει να λαμβάνονται από τους μετόχους των τραπεζών και όχι από τους πολιτικούς». Τα ανώτατα στελέχη τονίζουν ότι το μέτρο στην πράξη θα οδηγήσει απλώς σε μεγαλύτερα κόστη, καθώς, ελλείψει ικανοποίησης από τα μπόνους, θα πληρώνονται υψηλότεροι μισθοί. Όμως, αντί της επιλογής της αύξησης των μισθών, οι τράπεζες βρήκαν την πατέντα των «επιδομάτων βάσει ρόλου», για να παρακάμψουν το πλαφόν.

Πρόκειται για επιπρόσθετες πληρωμές, που φαινομενικά δεν αποτελούν ούτε μισθό ούτε μπόνους. Ορίζονται στην αρχή του έτους και θα πληρώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μπορεί να είναι σε μορφή χρημάτων ή μετοχών. Αντίθετα με τον μισθό, θα μπορούν να διαφοροποιούνται ή και να παύουν να πληρώνονται αναλόγως των συνθηκών.

Από τους «πρώτους διδάξαντες» είναι η τράπεζα HSBC. Ο διευθύνων σύμβουλός της Στιούαρτ Γκιούλιβερ θα λαμβάνει επίδομα (σε μορφή μετοχών) 32.000 λίρες την εβδομάδα, επιπλέον του βασικού του μισθού, ο οποίος ανέρχεται σε 1,2 εκατ. λίρες τον χρόνο. Παρόμοια επιδόματα σε μορφή μετοχών πρόκειται να λάβουν 100 μεγαλοστελέχη της τράπεζας, ενώ άλλα 550 θα βάλουν στην τσέπη επιπρόσθετες γενναίες πληρωμές σε μετρητά.

Διέρρευσε ότι, εκτός της HSBC, την ίδια μέθοδο των «επιδομάτων βάσει ρόλου» θα ακολουθήσουν κι άλλα τρανταχτά ονόματα, όπως οι Barclays, Lloyds, Standard Chartered και Goldman Sachs.

Έρευνα σε 44 μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες καταδεικνύει ότι το 55% σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει κάποιας μορφής επιδόματα ή παροχές με σκοπό να «ακυρώσει» στην πράξη το πλαφόν κι ένα 70% πρόκειται να ζητήσει τη συναίνεση του συμβουλίου των μετόχων για να πληρωθούν τα μεγαλοστελέχη τους με το μάξιμουμ επίπεδο μπόνους του 200%.

Πλαφόν στην αρπαχτή

Στη Βρετανία, η Royal Bank of Scotland, που κατά 81% έχει περάσει στην ιδιοκτησία των Βρετανών φορολογουμένων και τελεί υπό δημόσιο έλεγχο, είναι ίσως η μόνη εξαίρεση που έχει ήδη ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να λάβει συναίνεση των μετόχων για να υπερβεί το επίπεδο μπόνους του 100%! Πάει κόντρα στο ρεύμα, δηλαδή.

Στην πραγματικότητα, η θέσπιση πλαφόν από την Ευρωβουλή δεν κατάφερε τίποτα, αφού δεν λειτουργεί. Κι ας ψηφίστηκε… Αυτό που φάνηκε για μια ακόμα φορά είναι η αδιόρθωτη απληστία των εκπροσώπων του τραπεζικού τομέα. Κι επί της ουσίας, τα golden boys συνεχίζουν στον ίδιο αχαλίνωτο δρόμο που έφερε το κραχ της Lehman Brothers. Ενώ, δηλαδή, οι τράπεζες βούλιαξαν παρασύροντας μαζί τους και τα κράτη της Δύσης, τα golden boys βρήκαν τον τρόπο να λάβουν εν καιρώ κρίσης ακόμη μεγαλύτερα μπόνους από άλλες χρονιές.

Αυτά τα ποσά, που είναι τόσο αστρονομικά ώστε να καταντούν γελοία, δεν αφορούν μόνο τις τράπεζες. Ο Τιμ Κουκ, διευθύνων σύμβουλος της Apple, πληρώθηκε με 378 εκατ. δολάρια το 2011. Παρόμοιες αμοιβές ισχύουν και για περιπτώσεις μεγαλοστελεχών που βούλιαξαν εταιρείες.

Ο διευθύνων σύμβουλος της AIG Μάρτιν Σάλιβαν πληρώθηκε 47 εκατ. όταν αποχώρησε, κι ενώ επί θητείας του η μετοχή της εταιρείας καταποντίστηκε κατά 98%, με αποτέλεσμα οι Αμερικανοί φορολογούμενοι να υποχρεωθούν να πληρώσουν για τη διάσωσή της 180 δισ. δολάρια.

Τη δεκαετία του 1970 ένας μέσος διευθύνων σύμβουλος στις ΗΠΑ αμειβόταν 25 φορές παραπάνω από τον μέσο απλό εργαζόμενο. Σήμερα, αμείβεται με 300 φορές περισσότερα. Η βασική ιδέα που διέπει το μισθολογικό καθεστώς των golden boys είναι ότι πρέπει τα ανώτατα στελέχη να αμείβονται ανάλογα με τις επιδόσεις τους.

Το παράδοξο είναι ότι αρχικά, τις δεκαετίες 1950-1960, το σύστημα των αμοιβών ανάλογα με τις επιδόσεις αφορούσε τις χαμηλότερες τάξεις των εργαζομένων. Όταν κάποιες εταιρείες εισήγαγαν το καθεστώς αυτό και για τα ανώτερα στελέχη, γρήγορα εξαπλώθηκε. Το Χάρβαρντ υποστήριξε ότι ο μόνος τρόπος για να αναγκάσει μια εταιρεία τα υψηλόβαθμα στελέχη της να εργαστούν όσο πιο σκληρά μπορούν για τα συμφέροντα των εργοδοτών τους, δηλαδή των μετόχων, θα ήταν να τους κάνει μετόχους κι αυτούς παρέχοντας «πακέτα» μπόνους για επίτευξη στόχων.

Σύντομα, κάθε πακέτο αμοιβών μεγαλοστελέχους περιλάμβανε μεταξύ άλλων και σημαντικά οικονομικά κίνητρα συνδεόμενα με την απόδοση. Τη δεκαετία του 1990 οι αποδοχές των μεγαλοστελεχών εκτοξεύθηκαν στα ουράνια. Κοινώς, ξέφυγαν! Κι από τότε άρχισε να κυριαρχεί η απληστία.

Βέβαια, ξέρουμε από παραδείγματα τραγικών χειρισμών από διευθύνοντες συμβούλους ότι με το να αμείβεται κανείς πλουσιοπάροχα δεν πάει να πει πως θα έχει και υψηλή απόδοση. Διαφορετικά, δεν θα έσκαγε η Lehman στα χέρια του Φαλντ ή η Enron στα χέρια του Σκίλινγκ, που βρίσκεται στη φυλακή για το οικονομικό σκάνδαλο της εταιρείας.

Κι εν τέλει, πόσο ρεαλιστικό κι αποτελεσματικό αποδεικνύεται στην πράξη να αποδίδεται η ανοδική πορεία μιας μεγάλης εταιρείας, με πάμπολλους εργαζομένους, σε έναν και μοναδικό άνθρωπο, αυτόν που κάθεται στην καρέκλα του διευθύνοντα συμβούλου; Αν, όμως, καταρρεύσει η εταιρεία, τότε αυτοί που την πληρώνουν τελικά είναι οι πολλοί, οι εργαζόμενοι που πέφτουν θύματα μαζικών απολύσεων…

Μια τράπεζα αλλιώτικη από τις άλλες

Πρόκειται για μια αλλιώτικη τράπεζα, εντελώς διαφορετική. Μπαίνοντας σε ένα υποκατάστημα της Umpqua το πρώτο που βλέπει ο πελάτης είναι πάγκοι με προϊόντα (σπιτικά καλλυντικά, κορνίζες, κεραμικά), αφού επαγγελματίες της γειτονιάς νοικιάζουν τους πάγκους της τράπεζας!

Μεγάλο μέρος του υπόλοιπου χώρου, εκτός από τα τυπικά γκισέ και γραφεία, χρησιμοποιείται για διάφορα, παντελώς ασυνήθιστα σε τράπεζα πράγματα. Εκθέσεις τέχνης, μαθήματα γιόγκα, μαγειρικής κ.ά.

Αν νομίζει κανείς ότι πρόκειται για μια μικρή τράπεζα, να αναφέρουμε ότι διαθέτει ήδη 364 υποκαταστήματα στις ΗΠΑ και συνεχίζει να εξαπλώνεται. Ενάντια στην τάση της αυτοματοποίησης των υπηρεσιών και της μείωσης καταστημάτων, η Umpqua επιμένει στον δικό της δρόμο.

Αντίθετα με τα κλασικά υποκαταστήματα, με υπαλλήλους – πλασιέ που πουλάνε πιεστικά τραπεζικά προϊόντα, η Umpqua προσπαθεί να χαλαρώσει παρά να τσιτώσει τον πελάτη:

◆ Ο ταμίας κερνάει σοκολάτες όποιον κάνει ανάληψη.

◆ Μειώθηκαν στο ελάχιστο ο χρόνος και η διαδικασία για να πάρει ο πελάτης ένα δάνειο ή μια υποθήκη.

◆ Αντί να δίνουν στο κατάστημα τα τυπικά διαφημιστικά φυλλάδια, τα βάζουν μαζί με γλαστράκια και τα αφήνουν στα σπίτια της γειτονιάς.

Σε κάθε υποκατάστημα, σε περίοπτη θέση βρίσκεται ένα τηλέφωνο που καλεί απευθείας όποιος θέλει τον πρόεδρο της τράπεζας, Ρέι Ντέιβις. Οι πελάτες αναφέρουν ότι απαντάει ο ίδιος για να ακούσει τα παράπονα ή τις απορίες τους! Ο Ντέιβις λέει ότι «η πλειονότητα των τηλεφωνημάτων γίνεται μόνο και μόνο για να τσεκάρουν ότι η γραμμή είναι πραγματική κι ότι θα απαντήσει ο ίδιος»! Ένδειξη του πόσο διστακτικό και δύσπιστο έχει γίνει πλέον το κοινό απέναντι και στις απρόσωπες υπηρεσίες και στις τράπεζες. Κι ακριβώς εκεί ποντάρει η Umpqua για να αυξήσει την κερδοφορία της.

Εννοείται, βέβαια, ότι το συγκεκριμένο «ανθρώπινο» προφίλ της τράπεζας έχει και μια μικρή επιβάρυνση, που, πάντως, δεν κάνει τους πελάτες να δυσανασχετούν, αφού το θεωρούν θεμιτό κι αποδεκτό. Η τράπεζα, λοιπόν, δίνει ελάχιστα μικρότερο επιτόκιο στις καταθέσεις, ενώ χρεώνει λίγο παραπάνω στα δάνεια. Κι έτσι αυξάνει σημαντικά τα κέρδη της. Τον περασμένο Απρίλιο, μάλιστα, διπλασιάστηκε σε μέγεθος με την εξαγορά μιας άλλης τράπεζας, της Sterling. Να, λοιπόν, που υπάρχει κι ένας άλλος δρόμος…