Στον Καλλίμαχο λοιπόν, που ήταν τότε πολέμαρ­χος, ο Μιλτιάδης ανέφε­ρε τα παρακάτω: «Από εσένα εξαρτάται τώρα, Καλλίμαχε, ή να υποδουλώσεις την Αθήνα ή να την αναδείξεις σε ελεύθερη πόλη και να αφήσεις, έτσι, πίσω σου – για όσο θα υπάρχει ανθρώπινη ζωή – τέτοιο δικό σου όνομα παρόμοιο με το οποίο ούτε και ο Αρμόδιος με τον Αριστογείτονα δεν άφησαν.

Στον Καλλίμαχο λοιπόν, που ήταν τότε πολέμαρ­χος, ο Μιλτιάδης ανέφε­ρε τα παρακάτω: «Από εσένα εξαρτάται τώρα, Καλλίμαχε, ή να υποδουλώσεις την Αθήνα ή να την αναδείξεις σε ελεύθερη πόλη και να αφήσεις, έτσι, πίσω σου – για όσο θα υπάρχει ανθρώπινη ζωή – τέτοιο δικό σου όνομα παρόμοιο με το οποίο ούτε και ο Αρμόδιος με τον Αριστογείτονα δεν άφησαν. Στην περίπτωση δηλαδή ακριβώς που μας απασχολεί, οι Αθηναίοι αντιμετωπίζουν τον σοβαρότερο κίνδυνο από τότε που ιδρύθηκε η πόλη τους και, αν βέβαια υπο­δουλωθούν στους Μήδους, είναι αποφασισμένο τι πρόκειται να υπο­στούν πέφτοντας στα χέρια του Ιππία· αν όμως σωθεί αυτή η πόλη, έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε πρώτη ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Έρχομαι, επομένως, τώρα να σου εξηγήσω τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατό τα πράγματα να εξελιχθούν έτσι, καθώς και γιατί εσύ είσαι ο κατεξοχήν ρυθμιστής των ζητημάτων αυτών. Εμείς λοι­πόν οι στρατηγοί, που είμαστε δέ­κα, έχουμε διχασμένες απόψεις, και άλλοι από μας επιμένουν να εμπλακούμε σε μάχη, ενώ άλλοι υποστηρίζουν να μην εμπλακούμε. Αλλ’ εάν, όσον αφορά στη δεύτερη αυτήν πρόταση, δεν πολεμήσουμε, φοβούμαι μήπως ξεσπάσει ανάμε­σα στους Αθηναίους κάποια εμ­φύλια διαμάχη που θα κλονίσει το ηθικό τους με αποτέλεσμα να πάνε με το μέρος των Περσών· αν, από την άλλη, πολεμήσουμε, πριν ακό­μη εκκολαφθεί στο μυαλό μερικών Αθηναίων κάποια νοσηρή σκέψη, και με το δεδομένο ότι οι θεοί κρί­νουν αδέκαστα, είμαστε σε θέση να νικήσουμε στη μάχη. Όλα αυτά λοιπόν περιμένουν τώρα τη λύση τους από εσένα και όλα από εσένα εξαρτώνται· γιατί, αν εσύ με ενισχύ­σεις με τη δική σου σύμφωνη γνώ­μη, διατηρείς και την πατρίδα σου ελεύθερη και θα ’χεις πόλη πρώτη ανάμεσα σ’ όλες τις ελληνικές· αν όμως προτιμήσεις τις γνώμες όσων μας αποτρέπουν από μια εμπλοκή μας σε μάχη, θα μας βρουν τα αντί­θετα από όσα ευοίωνα σου απαρίθ­μησα».

Αυτά είπε ο Μιλτιάδης και πήρε με το μέρος του τον Καλλίμαχο· και καθώς, επομένως, προστέθηκε και η γνώμη του πολέμαρχου, επικυρώ­θηκε η απόφαση για διεξαγωγή της μάχης. Στη συνέχεια, ακολούθως, κάθε φορά που ερχόταν η σειρά να βρίσκεται για μια μέρα στην εξου­σία καθένας από όσους στρατη­γούς είχαν ταχθεί υπέρ της μάχης, παρέδιδαν την εξουσία τους στον Μιλτιάδη. Εκείνος όμως, μολονότι αποδεχόταν αυτό, δεν αποφάσιζε ακόμη την έναρξη της επίθεσης, παρά μόνο αφού ήρθε και η δική του σειρά για την άσκηση της εξου­σίας.

Και όταν ήρθε και η δική του η σειρά, τότε ακριβώς οι Αθηναίοι πα­ρατάσσονταν κατά την ακόλουθη τάξη με σκοπό να δώσουν μάχη: αρχηγός της δεξιάς πτέρυγας ήταν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, αφού αυτό τότε επέβαλε ο νόμος στους Αθηναίους, ο πολέμαρχος δηλαδή να βρίσκεται επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας. Με το δεδομένο λοιπόν ότι το παραπάνω άτομο ασκούσε την εν λόγω διοίκηση, ακολουθού­σαν διαδοχικά, κατά την αριθμη­τική τους σειρά, οι φυλές, η μια σε αυστηρή επαφή με την άλλη· ενώ, τελευταίοι ήταν παρατεταγμένοι οι Πλαταιείς κατέχοντας έτσι την αριστερή πτέρυγα. Από τη μάχη εξάλλου αυτήν και μετέπειτα, όταν οι Αθηναίοι τελούν θυσίες στις γι­ορταστικές εκείνες συναθροίσεις που πραγματοποιούνται κάθε πέ­ντε χρόνια, αναπέμπει θερμές ευ­χές ο κήρυκας παρακαλώντας να ευτυχούν, μαζί με τους Αθηναίους, και οι Πλαταιείς. Αλλά τότε, όταν παρατάχθηκαν οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα, εφαρμόστηκε και η ακόλουθη τακτική: το μέτωπο της ελληνικής παράταξης ήταν ίσου μήκους με εκείνο της περσικής, το κέντρο όμως των Ελλήνων το κατεί­χε μικρός αριθμός τμημάτων, και γι’ αυτό το σημείο εκείνο ήταν υπερβο­λικά ασθενές, ενώ η καθεμιά από τις ακραίες πτέρυγες είχε ενισχυθεί με μεγάλο αριθμό μαχητών.

Όταν πάντως πήραν τις θέσεις τους στην παράταξη, και τα αποτε­λέσματα των θυσιών ήταν ευνοϊκά, τότε δόθηκε το παράγγελμα στους Αθηναίους και ρίχτηκαν τρέχοντας εναντίον των βαρβάρων. Αυτό μά­λιστα συνέβη με δεδομένο το ότι η απόσταση που χώριζε τις δύο αντίπαλες παρατάξεις δεν ήταν λι­γότερη από οχτώ στάδια. Αλλά και οι Πέρσες, βλέποντάς τους να κα­τευθύνονται τρέχοντας εναντίον τους, ετοιμάζονταν να τους αντιμετωπίσουν· ενώ, καθώς τους παρα­τηρούσαν να είναι ολιγάριθμοι – και παρόλα αυτά να ρίχνονται ασυγκρά­τητοι, χωρίς να υποστηρίζονται από ιππικό και τοξότες – νόμισαν πως οι Αθηναίοι είχαν χάσει τα λογικά τους και πως θα κατέληγαν σε ολοκληρω­τική καταστροφή. Από την πλευρά τους βέβαια οι βάρβαροι σε τέτοια συμπεράσματα κατέληγαν· όμως οι Αθηναίοι, αντίθετα, συνεπλά­κησαν κατά συμπαγή τμήματα με τους βαρβάρους και στη συνέχεια μάχονταν με τρόπο που επρόκειτο να αφήσει εποχή. Και πράγματι, υπήρξαν πρώτοι από όλους τους Έλ­ληνες, για όσους τουλάχιστον εμείς μπορούμε να εκφράσουμε άποψη, που επιτέθηκαν τροχάδην εναντίον των εχθρών, αλλά και πρώτοι αυτοί παρέμειναν απτόητοι αντικρίζοντας μηδική πολεμική περιβολή και μα­χητές ντυμένους μ’ αυτήν. Πολύ περισσότερο, αφού μέχρι τότε, ακόμη και το όνομα των Μήδων προκαλούσε φόβο στους Έλληνες, όταν το άκουγαν.

Μάχονταν λοιπόν αυτοί στον Μαραθώνα, και τούτο κράτησε χρόνο πολύ. Στο κέντρο εξάλλου της παράταξης, όπου βρίσκονταν παραταγμένοι οι ίδιοι οι Πέρσες και οι Σάκες, εκεί νικούσαν οι βάρβαροι· και καθώς στο εν λόγω σημείο οι βάρβαροι ήταν οι νικητές, είχαν δια­σπάσει το μέτωπο των Ελλήνων και τους κατεδίωκαν προς την περιοχή από την οποία είχε προηγουμένως πραγματοποιηθεί η ελληνική προ­έλαση (δηλαδή προς τα Μεσόγεια). Αντίθετα, στην καθεμιά από τις δύο ακραίες πτέρυγες η νίκη ήταν με το μέρος των Αθηναίων και των Πλαταιέων. Όσο επίσης νικούσαν αυτοί, άφηναν τους βαρβάρους, όσοι είχαν τραπεί σε φυγή, να διαρρέουν, ενώ συγκλίνοντας και τις δύο ακραίες τους πτέρυγες στο αυτό σημείο, έδι­ναν μάχη εναντίον των εχθρικών τμη­μάτων τα οποία τους είχαν διαρρήξει το κέντρο· και νικητές τώρα ήταν οι Αθηναίοι. Στη συνέχεια πάλι, εκεί­νους τους Πέρσες που τρέπονταν σε φυγή, τους ακολουθούσαν οι Έλλη­νες σφαγιάζοντάς τους, μέχρις ότου οι διώκτες έφτασαν στη θάλασσα, όπου, έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τα πλοία και αναζητούσαν φωτιά.

Συνέβη μάλιστα το εξής, σ’ αυτήν τη φάση του αγώνα: χάνει τη ζωή του ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο οποίος καταξιώθηκε έτσι να αναγνωρισθεί ως γενναίο παλικάρι, και πέφτει νε­κρός και ένας από τους στρατηγούς, ο Στησίλαος, γιος του Θρασύλου. Συγχρόνως επίσης σκοτώνεται και ο Κυνέγειρος, ο γιος του Ευφορίωνα, στην προσπάθειά του να ακινητοποι­ήσει ένα σκάφος κρατώντας το από την πρύμνη, οπότε, του έκοψαν με τσεκούρι το χέρι· την ίδια επίσης ώρα έπεσαν εκεί και άλλοι πολλοί και ονο­μαστοί Αθηναίοι.

Παρομοίως οι Αθηναίοι εφτά σκάφη τα εμπόδισαν να αποπλεύσουν· ενώ οι βάρβαροι, αποχωρώντας με τα υπόλοιπα και παίρνοντας μαζί τους – από το νησί όπου τους εί­χαν αφήσει – τους σκλάβους της Ερέτριας, περιέπλεαν το Σούνιο. Και αυτό το έκαναν επιδιώκοντας να προλάβουν και να αφιχθούν οι ίδιοι στην Αθήνα πριν από τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι βέβαια απέδωσαν το αίτιο του βαρβα­ρικού αυτού στρατηγήματος σε συνωμοσία των Αλκμεωνιδών, ότι δηλαδή αυτοί είχαν έρθει σε συ­νεννόηση με τους Πέρσες, όταν οι τελευταίοι θα βρίσκονταν πλέον στα σκάφη, να τους κάνουν σήμα οι Αλκμεωνίδες σηκώνοντας ψηλά μιαν ασπίδα.

Οι βάρβαροι λοιπόν, από την πλευρά τους, έπλεαν παρακά­μπτοντας το Σούνιο· αλλά και οι Αθηναίοι έσπευδαν – με όση τα­χύτητα τους επέτρεπαν τα πόδια τους – να υπερασπιστούν την πόλη τους. Πρόλαβαν, έτσι, και αφίχθηκαν πριν να καταφθάσουν οι βάρβαροι, ενώ, ξεκινώντας από το ιερό του Ηρακλή, στον Μα­ραθώνα, στρατοπέδευσαν στον άλλο ναό του Ηρακλή στο Κυνόσαργες. Όσον αφορά πάλι στους Πέρσες, αυτοί μένοντας για λίγο με τα πλοία τους στ’ ανοιχτά του Φαλήρου, γιατί αυτό ήταν τότε το επίνειο της Αθήνας, κατέβασαν τα πανιά, σταμάτησαν για μικρό χρονικό διάστημα εκεί την πορεία των σκαφών τους και εν συνεχεία απέπλευσαν επιστρέφοντας πίσω στην Ασία.

Στη συγκεκριμένη, τέλος, μάχη του Μαραθώνα έχασαν τη ζωή τους από μέρους των βαρβάρων έξι χιλιάδες τριακόσιοι άνδρες, ενώ από τους Αθηναίους εκατόν ενενήντα δύο. Τόσοι λοιπόν έπε­σαν και από τις δύο μεριές. Εκεί εξάλλου έτυχε να συμβεί και το ακόλουθο παράδοξο γεγονός: ο Αθηναίος πολίτης Επίζηλος, γιος του Κουφαγόρα, εκεί που πολε­μούσε σώμα με σώμα και αναδει­κνυόταν σε γενναίο πολεμιστή, έχασε την όρασή του, χωρίς να χτυπηθεί, ούτε από κοντά ούτε από απόσταση, σε κάποιο σω­ματικό του σημείο και από αυτό το χρονικό σημείο και μετέπειτα, στο υπόλοιπο της ζωής του ήταν τυφλός. Πληροφορήθηκα μάλι­στα ότι αφηγείται αυτός, σχετικά με το πάθημά του, μια ιστορία σαν και την παρακάτω: είχε, λέει, την εντύπωση πως στεκόταν απέναντί του ένας τεραστίων διαστάσεων οπλίτης, που το γένι του κάλυπτε όλη του την ασπίδα, και ότι η οπτα­σία αυτή για τον ίδιο τον Επίζηλο αδιαφόρησε, σκότωσε όμως τον διπλανό σύντροφό του στη μάχη. Ακριβώς αυτά πληροφορήθηκα να εξιστορεί ο Επίζηλος.

Πηγή: Ηρόδοτος, βιβλίο ΣΤ’ Ερατώ Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Γαβριήλ Συντομόρου Εκδόσεις: Ζήτρος