Είκοσι οχτώ χρόνια μετά την ανέγερση του τείχους στο Βερολίνο, οι κάτοικοι της Ανατολικής Γερμανίας πέρασαν στην… απέναντι όχθη!

Το κείµενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασµα από το βιβλίο των Ζακ-Κλωντ Μπαρρώ και Γκιγιώµ Μπιγκό «Η Ιστορία του Κόσµου από τους προϊστορικούς χρόνους ως την σηµερινή εποχή», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία.

 

Είκοσι οχτώ χρόνια μετά την ανέγερση του τείχους στο Βερολίνο, οι κάτοικοι της Ανατολικής Γερμανίας πέρασαν στην… απέναντι όχθη!

Το κείµενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασµα από το βιβλίο των Ζακ-Κλωντ Μπαρρώ και Γκιγιώµ Μπιγκό «Η Ιστορία του Κόσµου από τους προϊστορικούς χρόνους ως την σηµερινή εποχή», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία. Το κείµενο αναφέρεται στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και στην παγκοσµιοποίηση που ακολούθησε και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για να αντιληφθούµε την επικαιρότητα µέσα από τις ιστορικές τους αναφορές.

Το 1968 µια γενικευµένη κρίση εµπιστοσύνης συντάραξε τον σύγχρονο κόσµο: κρίση στη Δύση και κρίση στην Ανατολή. Τα δυο αυτά φαινόµενα σπάνια συσχετίζονται. Διαφέρουν όµως µόνο ως προς το εµπόδιο που συνάντησαν, γιατί δεν είναι δυνατό να συγκριθεί το πατερναλιστικό καθεστώς του Ντε Γκωλ µε τα κοµµουνιστικά κράτη και τη σοβιετική Ρωσία.

Τα «ένδοξα τριάντα» (χρόνια), από το 1945 ως το 1975, υπήρξαν ιδιαίτερα αποδοτικά στον τοµέα της ανοικοδόµησης και της ανάπτυξης, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Η Δύση όµως σηµείωσε µεγάλη οικονοµική πρόοδο συγκριτικά µε την κρατική οικονοµία των ανατολικών χωρών. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 στη Δύση κυριαρχούσε η λεγόµενη «καταναλωτική κοινωνία», σε αντίθεση µε την κοµµουνιστική «κοινωνία της σπάνης». Οι αντιθέσεις αυτές δεν είναι δυνατό να αποκρύπτονται από τους λαούς (καθότι οι προπαγάνδες δεν επηρεάζουν παρά µόνο όσους είναι διατεθειµένοι να τις ακούσουν).

Οι καινούργιες ιδέες κερδίζουν σταδιακά έδαφος στη διάρκεια δέκα, είκοσι χρόνων, και τότε ξαφνικά το σκηνικό αλλάζει.

Όλα άρχισαν στην Καλιφόρνια, και πιο συγκεκριµένα στο πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ, και στη συνέχεια το κίνηµα επεκτάθηκε στην Ευρώπη, στο Βερολίνο και στη Ρώµη. Στην Πράγα, τα σοβιετικά άρµατα µάχης κατέστειλαν την Άνοιξη των φοιτητών. Οι Σοβιετικοί ήταν ακόµη υπολογίσιµοι αντίπαλοι. Στο Παρίσι, αντιθέτως, οι φοιτητικές εξεγέρσεις είχαν κάτι το θεατρικό: τα µέλη της κυβερνήσεως

Είκοσι οχτώ χρόνια μετά την ανέγερση του τείχους στο Βερολίνο, οι κάτοικοι της Ανατολικής Γερμανίας πέρασαν στην… απέναντι όχθη!

Το κείµενο που ακολουθεί είναι ένα απόσπασµα από το βιβλίο των Ζακ-Κλωντ Μπαρρώ και Γκιγιώµ Μπιγκό «Η Ιστορία του Κόσµου από τους προϊστορικούς χρόνους ως την σηµερινή εποχή», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία. Το κείµενο αναφέρεται στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και στην παγκοσµιοποίηση που ακολούθησε και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για να αντιληφθούµε την επικαιρότητα µέσα από τις ιστορικές τους αναφορές.

Το 1968 µια γενικευµένη κρίση εµπιστοσύνης συντάραξε τον σύγχρονο κόσµο: κρίση στη Δύση και κρίση στην Ανατολή. Τα δυο αυτά φαινόµενα σπάνια συσχετίζονται. Διαφέρουν όµως µόνο ως προς το εµπόδιο που συνάντησαν, γιατί δεν είναι δυνατό να συγκριθεί το πατερναλιστικό καθεστώς του Ντε Γκωλ µε τα κοµµουνιστικά κράτη και τη σοβιετική Ρωσία.

Τα «ένδοξα τριάντα» (χρόνια), από το 1945 ως το 1975, υπήρξαν ιδιαίτερα αποδοτικά στον τοµέα της ανοικοδόµησης και της ανάπτυξης, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Η Δύση όµως σηµείωσε µεγάλη οικονοµική πρόοδο συγκριτικά µε την κρατική οικονοµία των ανατολικών χωρών. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 στη Δύση κυριαρχούσε η λεγόµενη «καταναλωτική κοινωνία», σε αντίθεση µε την κοµµουνιστική «κοινωνία της σπάνης». Οι αντιθέσεις αυτές δεν είναι δυνατό να αποκρύπτονται από τους λαούς (καθότι οι προπαγάνδες δεν επηρεάζουν παρά µόνο όσους είναι διατεθειµένοι να τις ακούσουν).

Οι καινούργιες ιδέες κερδίζουν σταδιακά έδαφος στη διάρκεια δέκα, είκοσι χρόνων, και τότε ξαφνικά το σκηνικό αλλάζει.

Όλα άρχισαν στην Καλιφόρνια, και πιο συγκεκριµένα στο πανεπιστήµιο του Μπέρκλεϋ, και στη συνέχεια το κίνηµα επεκτάθηκε στην Ευρώπη, στο Βερολίνο και στη Ρώµη. Στην Πράγα, τα σοβιετικά άρµατα µάχης κατέστειλαν την Άνοιξη των φοιτητών. Οι Σοβιετικοί ήταν ακόµη υπολογίσιµοι αντίπαλοι. Στο Παρίσι, αντιθέτως, οι φοιτητικές εξεγέρσεις είχαν κάτι το θεατρικό: τα µέλη της κυβερνήσεωςδεν είχαν την παραµικρή διάθεση να διατάξουν τις δυνάµεις της τάξης να ανοίξουν πυρ εναντίον των ίδιων των παιδιών τους, τα οποία στην οδό Γκαι-Λυσάκ έπαιζαν την «Κοµµούνα» ή την «Απελευθέρωση», ανεγείροντας οδοφράγµατα. Αν είχαν διαδηλώσει οι εργάτες, η αντίδρασή τους θα ήταν εκ διαµέτρου αντίθετη. Οι εργάτες, όµως, πλαισιωµένοι από το Κοµµουνιστικό Κόµµα και τα εργατικά συνδικάτα (τη CGT), αρνήθηκαν να συνεργαστούν µε τους φοιτητές (οι οποίοι τότε προέρχονταν από τις µεσαίες τάξεις) και αρκέσθηκαν στις κλασικές απεργίες.

Χάρη στη συµπαιγνία µεταξύ των κατασκευαστών οδοφραγµάτων και των πατεράδων τους µέσα από τα υπουργεία και τους κυβερνητικούς θώκους, οι ιδέες των φοιτητών τελικά κλόνισαν το καθεστώς. Ο Ντε Γκωλ, µε µια εικονική αναχώρηση και µια αληθινή επάνοδο, έπαιξε την τελευταία του σκηνή µε θεαµατική µεγαλοπρέπεια. Έβλεπε ότι οι καιροί είχαν αλλάξει. Έναν χρόνο αργότερα, έχοντας χάσει το δηµοψήφισµα, αποσύρθηκε στο Κολοµπέ. Οι ιδέες του ’68 ήταν όντως πολύ ατοµικιστικές και ακόµη πιο ηδονιστικές: «Κάτω από το οδόστρωµα, η παραλία». Όταν το λέει η καρδιά σου, ωραία είναι να είσαι αναρχικός στα είκοσί σου χρόνια. Ορισµένοι αυτοκτόνησαν, για να µην απαρνηθούν τις ιδέες τους. Στα πενήντα, όµως, το να είσαι αναρχικός σηµαίνει να κερδίζεις όσο το δυνατόν περισσότερα χρήµατα.

Ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, ο οποίος πετούσε βόµβες µολότωφ, κατέχει σήµερα το αξίωµα του ευρωβουλευτή και συµφωνεί µε τις ιδέες ενός αναρχικού της Δεξιάς, όπως ο Μαντλέν. Οι πρώην «εξηνταοχτάρηδες», οι οποίοι κατέχουν σήµερα πόστα εξουσίας, είναι αναρίθµητοι. Η ιδέα ότι υπάρχει ένα «κοινό συµφέρον», µόνιµη κληρονοµιά της Ευρώπης, θεωρούνταν πια ξεπερασµένη. Τον Μάιο του 1981, η αναπάντεχη εκλογή του Μιτεράν στο αξίωµα της προεδρίας στη Γαλλία φάνηκε να προαναγγέλλει την επάνοδο του δηµόσιου συµφέροντος. Ήδη από τα 1983 η Αριστερά ακολούθησε την αναρχο-φιλελεύθερη µόδα της εποχής: αποκήρυξε τον σοσιαλισµό, έγινε «ευρωπαϊκή», ανακάλυψε τις αρετές του καπιταλισµού και µετέτρεψε τους σοσιαλόπληκτους σε «αντι-ρα-τσιστές». Η οργάνωση «ΣΟΣ Ρατσισµός», δηµιούργηµα του µεγάρου των Ηλυσίων, έγινε σύµβολο της µετατροπής του γαλλικού σοσιαλισµού της κρατικοποίησης σε αµερικανικού τύπου αντι-ρατσισµό. Έκτοτε όµως η οργάνωση αυτή έχει αλλάξει πολύ. Το 1978 ένας Πολωνός, ο Κάρολ Βοϊτίλα, εξελέγη πάπας µε το όνοµα Ιωάννης Παύλος Β’. Ήταν µια πρόκληση για τους Ρώσους κοµµουνιστές, οι οποίοι επιχείρησαν, ανεπιτυχώς, να τον δολοφονήσουν στην πλατεία του Αγίου Πέτρου το 1981. Στο Κρεµλίνο δεν κυβερνούσαν πια παρά µερικά γερόντια: ο Μπρέζνιεφ, ο Αντρόποφ, ο Τσερνένκο. Στις 11 Μαρτίου 1985 το Πολιτµπυρό εξέλεξε ως γενικό γραµµατέα του κόµµατος τον Μιχαήλ Γκορµπατσώφ (ήταν τότε πενήντα ενός χρόνων). Ο Γκορµπα-τσώφ ήξερε ότι η ΕΣΣΔ δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθει ούτε στον ρυθµό ανάπτυξης της Δύσης ούτε στον εξοπλιστικό ανταγωνισµό. Καταλάβαινε ότι στη Ρωσία ο ίδιος ο λαός, που αποτελούνταν κυρίως από κομμουνιστές, γινόταν ολοένα και πιο καταναλωτικός, θαύμαζε το αμερικανικό μοντέλο και ονειρευόταν σουπερμάρκετ και όχι μεγάλες βραδινές εκδηλώσεις. Θέλησε να προβεί σε μεταρρυθμίσεις: η Περεστρόικα. Το ρεύμα όμως ήταν πια πολύ δυνατό για να μπορέσει να το αναχαιτίσει.

Η Εκκλησία και τα εργατικά συνδικάτα της Πολωνίας (ο Λεχ Βαλέσα), με την ενθάρρυνση του Ιωάννη Παύλου, τον προκαλούσαν απροκάλυπτα. Ο Γκορμπατσώφ, όμως, δεν απέστειλε άρματα μάχης και ανακάλεσε τον Κόκκινο Στρατό από το Αφγανιστάν. Οι λαοί του ανατολικού συνασπισμού, οι οποίοι, αντίθετα από τους Ρώσους, δεν είχαν ποτέ ενστερνισθεί τον μαρξισμό, άρχισαν να τον εγκαταλείπουν.

Από το 1945 η (ακρωτηριασμένη) Γερμανία παρέμενε διχοτομημένη. Οι δυτικές ζώνες αποτελούσαν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, ο πιο γνωστός καγκελάριος της οποίας ήταν ο Κόνραντ Αντενάουερ (ένας πολέμιος του ναζισμού). Στην Ανατολική Γερμανία, την οποία κατείχαν οι Ρώσοι, υπήρχε η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (με τον θύλακα του Δυτικού Βερολίνου, τον οποίο ο αποκλεισμός του Βερολίνου δεν στάθηκε ικανός να καταργήσει). Το 1961 οι Ανατολικοί είχαν αναγείρει ένα τείχος με σκοπό να εμποδίζουν τους κατοίκους του ανατολικού τμήματος να καταφεύγουν στον δυτικό θύλακα. Το τείχος επιτηρούσαν κομμουνιστές συνοριακοί φρουροί (οι Βόπο), οι οποίοι χωρίς κανέναν δισταγμό εκτελούσαν επιτόπου τους φυγάδες. Τι γίνεται όμως όταν οι Βόπο αρνούνται να πυροβολήσουν; Όπερ συνέβη στις 9 Νοεμβρίου 1989. Έχουμε επανειλημμένως επισημάνει τη σημασία της συναίνεσης. Σε λίγες μόνο ημέρες το τείχος είχε γκρεμιστεί και η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας είχε πάψει να υπάρχει (ακριβώς όπως περιγράφεται στη γερμανική κινηματογραφική ταινία

«Good by Lenin»). Ο Γκορμπατσώφ δεν αντέδρασε. Όλα τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης αποκήρυξαν τον κομμουνισμό. Απελπισμένοι, από τις 19 ως τις 20 Αυγούστου οι συντηρητικοί στρατηγοί αποπειράθηκαν να προβούν σε πραξικόπημα. Η απόπειρά τους απέτυχε και ο Γκορμπατσώφ αντικαταστάθηκε από τον Μπόρις Γιέλτσιν. Στις 29 Αυγούστου ο τελευταίος εξεδίωξε το Κομμουνιστικό Κόμμα από την εξουσία.

Τον Δεκέμβριο του 1991 η ΕΣΣΔ διασπάστηκε: η Ουκρανία, η Λευκορωσία, όλες οι μουσουλμανικές δημοκρατίες του Καυκάσου (Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν κ.λπ.) καθώς και οι χριστιανικές δημοκρατίες (Αρμενία, Γεωργία) αυτοανακηρύχτηκαν ανεξάρτητες – και η περιπέτεια της αποαποικιοποίησης έλαβε τέλος. Με την υγεία του να καταρρέει από την υπερβολική χρήση οινοπνευματωδών, ο Γιέλτσιν παραιτήθηκε χάριν του πρωθυπουργού του Βλαντιμίρ Πούτιν, παλαιού στελέχους της Κα Γκε Μπε. Ο Πούτιν, ο οποίος επανεκλέχθηκε πρόεδρος το 2000 και το 2004, προσπαθεί να συγκρατήσει ό,τι είχε απομείνει από τη Ρωσία: από την Πετρούπολη ως το Βλαδιβοστόκ, και χωρίς την Ουκρανία, παρόλο που στο Κίεβο αυτή η χώρα είχε ιδρύσει τη Ρωσία.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 ακόμη, όλοι οι Δυτικοί αναλυτές έκριναν μετά βεβαιότητας ότι ο σοβιετικός «ολοκληρωτισμός» ήταν ακατάλυτος.

Το συνταρακτικό αυτό γεγονός, η πτώση των Σοβι-έτ, σήμανε το τέλος του 20ού αιώνα, την αρχή του οποίου σηματοδοτούν τα ίδια Σοβιέτ με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στη Δυτική Ευρώπη πανηγύριζαν. Στη Δύση, μετά τη συνθήκη της Ρώμης του 1957, τα ευρωπαϊκά κράτη ίδρυσαν την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αρχικά ονομάστηκε ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) και περιλάμβανε πολλούς οργανισμούς: την Κομισιόν (Ευρωπαϊκή Επιτροπή), η οποία εδρεύει στις Βρυξέλλες, διαχειρίζεται τα κοινοτικά κονδύλια και επιβάλλει σε όλους τους κανόνες και τις επιταγές της, το Υπουργικό Συμβούλιό της, τη Σύνοδο των υπουργών της Ένωσης, η οποία ιδρύθηκε το 1974, διαθέτει κυριαρχική εξουσία και συγκεντρώνει τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων τέλος, το Κοινοβούλιο του Στρασβούργου, τα μέλη του οποίου, από το 1979 και έπειτα, εκλέγονται διά καθολικής ψηφοφορίας. Ο Ντε Γκωλ, από τη στιγμή που βρέθηκε στην εξουσία, δεν αντιτάχθηκε στην ίδρυση της ΕΟΚ. Η ιδέα της συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών είναι κατ’ αρχήν θετική. Σήμερα ολόκληρη σχεδόν η Ευρώπη αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν όμως δύο τρόποι να βλέπει κανείς την Ένωση: πραγματιστικά, ως συνεργασία των εθνών, και ιδεολογικά, όπως οι «ευρωπαϊστές», που αγγίζουν την ουτοπία. Γιατί αποτελεί ουτοπία το να υποτιμά κανείς το ιστορικό παρελθόν των κρατών – μελών. Η Ευρώπη δεν είναι δυνατό να οικοδομηθεί σύμφωνα με το παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες στην ουσία αποτελούν ένα μόνο έθνος.

Ο πλούτος της Ευρώπης συνίσταται στο ότι έχει γεννήσει πολλούς μεγάλους πολιτισμούς, οι οποίοι έχουν πολλά κοινά στοιχεία, ενώ ταυτόχρονα είναι και οικουμενικοί: τον γαλλικό, τον αγγλικό, τον γερμανικό, τον ιταλικό, τον πορτογαλικό κ.λπ. Από την άποψη αυτή, ο ρωσικός πολιτισμός (Τολστόι, Ντοστογιέφσκι) είναι αναντίρρητα ευρωπαϊκός, ενώ της Τουρκίας, ιστορικά οθωμανικός, δεν είναι.