«Μερικοί ξόδεψαν όλες τους τις οικονομίες σε μια και μόνο βραδιά. Άλλοι έβρισαν όσους δεν τολμούσαν να τους βρίσουν μέχρι τότε, και φίλησαν άτομα που τους ήταν απαγορευμένα, όμως κανείς δεν θέλησε να πεθάνει ανεξομολόγητος. Ο παπάς του χωριού έδωσε προτεραιότητα στις εγκυμονούσες και τις λεχώνες. Ο ιερέας, όλος αυταπάρνηση, πέρασε τρία μερόνυχτα καρφωμένος στο εξομολογητήριο, μέχρι που λιποθύμησε, έχοντας βαρυστομαχιάσει από τις τόσες αμαρτίες.

Μνήμη της Φωτιάς Ο αιώνας του ανέμου

Μετάφραση: Ισμήνη Κανσή

Εκδόσεις: πάπυρος Σελ.: 528

1900

Σαν Χοσέ ντε Γκράσια

Και η ζωή συνεχίζεται

«Μερικοί ξόδεψαν όλες τους τις οικονομίες σε μια και μόνο βραδιά. Άλλοι έβρισαν όσους δεν τολμούσαν να τους βρίσουν μέχρι τότε, και φίλησαν άτομα που τους ήταν απαγορευμένα, όμως κανείς δεν θέλησε να πεθάνει ανεξομολόγητος. Ο παπάς του χωριού έδωσε προτεραιότητα στις εγκυμονούσες και τις λεχώνες. Ο ιερέας, όλος αυταπάρνηση, πέρασε τρία μερόνυχτα καρφωμένος στο εξομολογητήριο, μέχρι που λιποθύμησε, έχοντας βαρυστομαχιάσει από τις τόσες αμαρτίες.

Τα μεσάνυχτα της τελευταίας μέρας του αιώνα, όλοι οι κάτοικοι του χωριού Σαν Χοσέ ντε Γκράσια ετοιμάστηκαν να πεθάνουν ευλαβικά. Ο Θεός, από τότε που δημιούργησε τον κόσμο, είχε μαζεμένη πολλή οργή, και κανείς δεν αμφέβαλλε ότι είχε έρθει η ώρα της τελικής έκρηξης. Ασάλευτοι, με τα μάτια κλειστά και τα σαγόνια σφιγμένα, οι άνθρωποι άκουσαν την καμπάνα να χτυπά απανωτά δώδεκα φορές, με τη σιγουριά πως δεν θα υπήρχε συνέχεια. Όμως υπήρξε συνέχεια. Ο 20ός αιώνας έκανε πριν από λίγο τα πρώτα του βήματα, και συνεχίζει την πορεία του σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Οι κάτοικοι του Σαν Χοσέ ντε Γκράσια εξακολουθούν να ζουν ή να επιβιώνουν στα ίδια σπίτια, στα ίδια βουνά του κεντρικού Μεξικού, προς απογοήτευση των θρησκόληπτων, που περίμεναν τον Παράδεισο, και προς ανακούφιση των αμαρτωλών, που βρίσκουν πως τελικά, σε σύγκριση με άλλους, δεν περνούν και τόσο άσχημα στο χωριουδάκι τους».

Το εγχείρημα του Ουρουγουανού συγγραφέα Εδουάρδο Γκαλεάνο (με την ολοκλήρωση της εμβληματικής του τριλογίας) αποδείχτηκε εκ του αποτελέσματος, εκτός από φιλόδοξο, άκρως επιτυχημένο. Την Ιστορία τη γνωρίζουμε – και σωστά – ως μια αυστηρή επιστήμη, της οποίας ο ακρογωνιαίος λίθος είναι η επώδυνη τεκμηρίωση. Η ακρίβεια και η ψυχολογική απόσταση από τα γεγονότα τής προσδίδουν την απαραίτητη αντικειμενικότητα από την οποία αντλεί και το κύρος της. Έτσι, η όποια σύνδεση της λογοτεχνίας με την Ιστορία, εκτός από αταίριαστη, θα φάνταζε και «ανίερη». ωστόσο, αυτή την αγεφύρωτη απόσταση έρχεται να ενώσει το λογοτεχνικοϊστορικό εγχείρημα του Γκαλεάνο με τη «Μνήμη της Φωτιάς», μια τριλογία της οποίας η μυθιστορηματική πλοκή βασίζεται στην ιστορία της αμερικανικής ηπείρου. Με την άδεια και την ελευθεριότητα της λογοτεχνίας, ο συγγραφέας αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με φαντασία. Τα γεγονότα απελευθερώ­νονται από τα στερεότυπά τους και λαμβάνουν απρόσμενες διατάσεις – γεωγραφικές και χρονικές – μέσα από την προσω­πική αφήγηση. Η υποκειμενική ανάγνωση του κόσμου του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος, απελευθερώνει τον συγγραφέα από ένα σωρό δεσμεύσεις, μιας και πλησιάζει την Ιστορία με διάθεση ανατρεπτική, υπερβατική, συναισθη­ματική. Από τη στιγμή λοιπόν που καμιά από τις σελίδες του Γκαλεάνο δεν αξιώνει την ιστορική εγκυρότητα, ο αναγνώστης αποδεσμευμένος έρχεται αντιμέτωπος με μια λογοτεχνική προσέγγιση της Ιστορίας όπου όλα επανατοποθετούνται – σε μιαν απρόσμενη εξέλιξη.

«Ο Αιώνας του Ανέμου» ολοκληρώνει την τριλογία «Η Μνήμη της Φωτιάς». Εδώ επιχειρείται μια πρωτότυπη λογοτεχνική απόδοση της Ιστορίας της αμερικανικής ηπείρου μέσα από μνήμες σκόρπιες, στιγμιότυπα ξεχασμένα, αλλά κυρίως μέσα από μια εκ νέου ιστορική αναπαράσταση των γεγονότων, των τόπων, των περιόδων και των ανθρώπων. Στον πρώτο τόμο με τίτλο η «Αρχή» εξετάζεται η προκολομβιανή περίοδος της Αμερικής φτάνοντας ως τα γεγονότα που καλύπτουν το 1700. Στον δεύτερο τόμο, «Τα πρόσωπα και οι Μάσκες» καλύπτουν δυο αιώνες ζωής, του 18ου και του 19ου αιώνα, κατά τους οποίους η Ιστορία της αμερικανικής ηπείρου αποκτά παγκόσμιο ενδιαφέρον.

Ο τρίτος τόμος ξεκινά με τη διήγηση του 20ού αιώνα, πιάνοντας τον μίτο της αφήγησης από ένα ασήμαντο χωριουδάκι του Μεξικού, το Σαν Χοσέ ντε Γκράσια, όπου οι κάτοικοι προετοιμάζονται για τη συντέλεια του κόσμου, μια συντέλεια που απογοητεύει τους θιασώτες της, μιας και η ζωή συνεχίζει απρόσκοπτα τη διαδρομή της προς το μέλλον… Αποσπάσματα σαν ερριμμένοι κέραμοι, σαν ασπρόμαυρες φωτογραφίες που περιμένουν τη διερευνητική εκείνη ματιά που θα ανασύρει ξεχασμένες μνήμες, κρυμμένα μυστικά, παλιές ζωές που βιούν λάθρα μέσα σε νέες. Ο Γκαλεάνο φτιάχνει την ιστορία σαν παραμύθι, αντιμετωπίζει την πραγματικότητα σαν ένα φανταστικό γεγονός, εύπλαστο και ονειρικό. Έτσι, η σκληρότητα δεν ματώνει, αλλά συγκινεί, το αποτρόπαιο δεν τρομάζει, αλλά συνετίζει, η ιστορία διευρύνεται μέσα στα ασφυκτικά χρονικά της πλαίσια κι όλα μοιάζουν σαν ένας τρομερός τόπος όπου η ανθρώπινη φύση παλεύει με τις ευχές και τις κατάρες της.

Ξενοφών Μπρουντζάκης xenofonb@gmail.com