Μπορεί η ενέργεια να μην ήταν η αφορμή για τον ακήρυχτο πόλεμο στην Κριμαία και τη νέα ένταση στις σχέσεις Ρωσίας – Ουκρανίας, η αλήθεια όμως είναι ότι βρίσκεται πάντοτε στο «μενού» της αντιπαράθεσης των δύο πλευρών από τότε που το Κίεβο αποσχίστηκε από το σοβιετικό στρατόπεδο.

Τόσο το 1993 όσο και το 2006, αλλά και το 2009, η υπόθεση του φυσικού αερίου ήταν αυτή που οδήγησε στα άκρα τα δύο κράτη, με την τελευταία κρίση να αφήνει και τη μισή Ευρώπη στην παγωνιά, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναζητεί εμπράκτως τη μείωση της εξάρτησής της από το ρωσικό αέριο.

Έτσι, αν η πρόσφατη είδηση ότι στο υπέδαφος της Ουκρανίας υπάρχουν τεράστια αποθέματα σχιστολιθικού αερίου έδειξε πόσο μπορεί να ταράξει τις ευαίσθητες ισορροπίες των δύο χωρών, γίνεται κατανοητό το πόσο πολύ ενοχλεί τους Ρώσους το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του αερίου τους προς την Ευρώπη διοχετεύεται μέσα από μια χώρα με την οποία οι σχέσεις είναι εδώ και δεκαετίες προβληματικές.

Η Ουκρανία είναι από δεκαετίες η χώρα μέσα από την οποία διέρχονται οι περισσότεροι αγωγοί που οδηγούν το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη. Η Ρωσία και η Gazprom προμηθεύουν περισσότερο από το 30% του αναγκαίου φυσικού αερίου στην Ευρώπη (162,7 δισ. κυβικά μέτρα το 2012), την οποία θεωρούν τον καλύτερο πελάτη τους, μια και τους αφήνει τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους.

Οι πρόσφατες μειώσεις των τιμολογίων της Gazprom προς Ευρωπαίους πελάτες (με… τελευταία – γενικώς και ειδικώς – την Ελλάδα) έδειξε ακριβώς το ενδιαφέρον της ρωσικής πλευράς να κρατήσει τους καλοπληρωτές πελάτες της. Μάλιστα η Gazprom είχε μαζέψει τόσα κέρδη από τις πωλήσεις των τελευταίων ετών, ώστε έφτασε να αποζημιώσει με σχεδόν 6 δισ. ευρώ διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και εταιρείες που θεώρησαν ότι είχαν υπερτιμολογηθεί. Σε ένα τέτοιο παιχνίδι ενεργειακής πολιτικής και διπλωματίας, το οποίο υπήρξε το επίκεντρο της επαναφοράς της Μόσχας στη διεθνή σκηνή, οι Ρώσοι δεν θέλουν να έχουν στα πόδια τους… ενοχλητικούς μεσάζοντες.

Βεβαίως η Ουκρανία δεν είναι μόνο ένας ενδιάμεσος στη μεταφορά του ρωσικού αερίου, αλλά και ένας πελάτης. Το ρωσικό αέριο καλύπτει το 60% των ουκρανικών αναγκών, με το Κίεβο να αγοράζει το 2012 από τη Ρωσία περισσότερα από 32 δισ. κυβικά μέτρα. Αριθμός εξαιρετικά υψηλός συγκρινόμενος με το σύνολο των 162 δισ. κ.μ. της Ευρώπης. Έτσι, όταν το αμερικανικό υπουργείο Ενέργειας ανακοίνωσε ότι στο έδαφος της Ουκρανίας υπάρχουν αποδεδειγμένα αποθέματα 39 τρισ. κυβικών ποδιών σχιστολιθικού αερίου, ικανά να καλύψουν τις ανάγκες της χώρας για δύο δεκαετίες, οι Ρώσοι θορυβήθηκαν και έριξαν τις τιμές.

Τον περασμένο Οκτώβριο η αναθεώρηση της σύμβασης αερίου του 2009 με κοστολόγηση στα 410 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα έφερε την τιμή του ρωσικού αερίου για τους Ουκρανούς στα 260 δολάρια. Πρόκειται ακριβώς για τη σύμβαση που οι Ρώσοι είπαν τα τελευταία 24ωρα ότι αναστέλλουν…

Η αναθεώρηση της σύμβασης δεν σταμάτησε το «ροκάνισμα» από την πλευρά του Κιέβου. Ο αμερικανικός ενεργειακός κολοσσός Chevron υπέγραψε συμφωνία αξίας 400 εκατ. δολαρίων για την ανάπτυξη και αξιοποίηση του πρώτου πεδίου σχιστολιθικού αερίου στην περιοχή Oleska, ενώ τους τελευταίους μήνες στο εσωτερικό της χώρας εντεινόταν η συζήτηση για ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία με αξιοποίηση των εγχώριων κοιτασμάτων, που παραμένουν ανεκμετάλλευτα, αλλά και αναζήτηση εναλλακτικών πηγών προμήθειας.

Το παιχνίδι των αγωγών

Όμως και οι Ρώσοι αναζητούσαν… απεξάρτηση από την Ουκρανία. Τα συχνά προβλήματα και οι εντάσεις με το Κίεβο έχουν πλήξει σε πολλές περιπτώσεις την εικόνα της Gazprom ως αξιόπιστου προμηθευτή της Δύσης και έχουν οδηγήσει τη Μόσχα να σχεδιάσει έναν μηχανισμό παράκαμψης της Ουκρανίας με ένα νέο σύστημα αγωγών.

Ήδη, προκειμένου να επιτύχουν την απρόσκοπτη πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές αερίου, η Ρωσία και η Gazprom έχουν δαπανήσει περίπου 7,5 δισ. ευρώ για την κατασκευή του αγωγού Nord Stream, που περνά από τη Βαλτική Θάλασσα για να φθάσει στη δυτική Ευρώπη. Περίπου 55 εκατομμύρια κυβικά διοχετεύονται κάθε χρόνο σε αυτόν τον αγωγό, εξασφαλίζοντας μια αυτονομία της τάξης του 35% για τις ρωσικές εξαγωγές αερίου.

Η επένδυση βέβαια ήταν πολύ μικρή, εάν κάποιος συνυπολογίσει ότι τα έσοδα της Ρωσίας από τη διάθεση φυσικού αερίου και πετρελαίου στην Ε.Ε. ανήλθαν μόνο τους πρώτους εννέα μήνες του 2013 σε 156 δισ. ευρώ! Για τον λόγο αυτόν η Ρωσία σχεδιάζει ανάλογα και την επένδυση του South Stream, για τον οποίο θα δαπανήσει περί τα 8-9 δισ. ευρώ.

Βεβαίως και ο South Stream, που θα παρακάμπτει την Ουκρανία με «στόχο» την τροφοδοσία της νότιας Ευρώπης με ρωσικό αέριο, δεν αποτελεί την τελική λύση για τους Ρώσους. Ήδη το Αζερμπαϊτζάν, που μπαίνει σε δύο χρόνια στο παιχνίδι, αλλά επιπλέον η ενίσχυση της αγοράς του LNG και τα κοιτάσματα αερίου της Μεσογείου και της Αφρικής, που θα μπουν κι αυτά τα προσεχή χρόνια στις αγορές, «ταλαιπωρούν» τη ρωσική στρατηγική, που θα ήθελε να έχει πιο τακτοποιημένα τα του «οίκου» της. Μια πιο «συμμορφωμένη» Ουκρανία σαφώς θα διευκόλυνε το ενεργειακό της παιχνίδι…