Ποιος αποφασίζει ποιο νοικοκυριό θα κρατήσει το σπίτι του και ποιο θα το χάσει; Οι τράπεζες. Ποιος αποφασίζει ποια επιχείρηση θα παραμείνει ζωντανή και ποια θα κλείσει; Οι τράπεζες.

Το αν το γάλα θα έχει διάρκεια ολίγων ημερών ή ολίγων περισσότερων, το αν το ψωμί θα πωλείται με το κιλό ή με το κομμάτι, το αν τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα θα διοχετεύονται αποκλειστικά από τα φαρμακεία ή ακόμη και μέσα από τα σούπερ μάρκετ, το αν θα γίνουν 4.000 ή 5.000 απολύσεις και το πώς θα διανεμηθεί τελικώς το πρωτογενές πλεόνασμα, είναι το ένα «κομμάτι» της διαπραγμάτευσης με την τρόικα. Ασφαλώς και θίγει τα συμφέροντα εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, όμως δεν είναι το άπαν αυτού του «γύρου».
Το μεγάλο παιχνίδι παίζεται στις τράπεζες, όπου τα μέτωπα είναι πολλά. Και μπορεί να φαντάζει αδιάφορο για τον πολύ κόσμο, να νομίζει ότι το θέμα δεν τον αφορά, όμως δεν είναι έτσι. Στο τέλος της ημέρας, από το πώς θα εξελιχθεί η διαπραγμάτευση για την επόμενη ημέρα του τραπεζικού συστήματος, θα εξαρτηθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς των επιχειρήσεων, των αγροτεμαχίων, ακόμη και των ίδιων μας των σπιτιών.
Πολύ απλά διότι μέσα στους επόμενους μήνες θα κριθεί πόσα χρήματα θα πρέπει να μπουν στο μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών, ποιοι θα τα βάλουν, τι θα γίνει με τα επιχειρηματικά δάνεια και πώς ακριβώς θα χειριστούν οι τράπεζες το ζήτημα των πλειστηριασμών. Στο υπό διαμόρφωση νέο σκηνικό δεν μπορεί παρά να παίξει καταλυτικό ρόλο και η υπόθεση του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Διότι αυτή τη στιγμή «οι διευθυντές φοβούνται να υπογράψουν αναχρηματοδότηση δανείου ακόμη και για ταπητοκαθαριστήριο της γειτονιάς μήπως και βρεθούν αντιμέτωποι με τον εισαγγελέα επειδή δεν πήραν τις απαιτούμενες εξασφαλίσεις. Αυτό, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε… ατυχήματα, δηλαδή λουκέτα επιχειρήσεων», όπως υποστηρίζει καλά πληροφορημένη πηγή που γνωρίζει τις εξελίξεις στην τραπεζική αγορά. Τι προβλέπει; Ότι κάποια στιγμή η υπόθεση θα φτάσει στη Βουλή. Ότι τα τραπεζικά στελέχη θα ζητήσουν νομική κάλυψη για να μπορέσουν να βάλουν την υπογραφή τους στη χορήγηση ενός δανείου ή στην πώληση ενός περιουσιακού στοιχείου της τράπεζας σε τιμή χαμηλότερη από αυτήν που έχει αναγραφεί στα βιβλία.

Με το σταγονόμετρο
Πάντως, αν το ζητούμενο από όλες αυτές τις διεργασίες είναι να εισρεύσει και πάλι χρήμα στην αγορά, οι εξελίξεις (τουλάχιστον οι θετικές) σε αυτό το επίπεδο δεν αναμένονται άμεσα. Το είπε άλλωστε και ο διοικητής της ΤτΕ στην ομιλία του:
«Εξακολουθούν να επιδρούν πολλοί παράγοντες, ώστε οι χορηγήσεις νέων δανείων να παραμένουν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, περιορισμένες. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι:
Πρώτον, οι καθαρές εισροές καταθέσεων παραμένουν χαμηλές.
Δεύτερον, ο λόγος δανείων προς καταθέσεις είναι ανάγκη να διατηρείται σε συντηρητικό ύψος. Και ο λόγος αυτός έχει διαταραχθεί από την απώλεια καταθέσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Τρίτον, συγκριτικά με άλλες χώρες η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση που λαμβάνουν οι εγχώριες τράπεζες από το ευρωσύστημα παραμένει υψηλή και θα πρέπει σταδιακά να περιοριστεί σε πιο λογικά επίπεδα.
Τέταρτον, η τόνωση της εμπιστοσύνης, την οποία πέτυχε η ανακεφαλαιοποίηση, αμβλύνεται από την ανησυχία που προκαλεί η συσσώρευση δανείων σε καθυστέρηση. Η εξέλιξη αυτή αποθαρρύνει τη χορήγηση νέων πιστώσεων, καθώς σηματοδοτεί ότι ο πιστωτικός κίνδυνος είναι αυξημένος, ενώ επίσης αποστερεί τις τράπεζες από πόρους τους οποίους θα μπορούσαν να διοχετεύσουν σε νέα δάνεια και δημιουργεί το ενδεχόμενο μελλοντικών απομειώσεων της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών, συντηρώντας έτσι την ανάγκη δέσμευσης κεφαλαίων για σχηματισμό προβλέψεων.

Δύσκολες απαντήσεις
Πολλά λοιπόν τα μέτωπα, έντονο και το παρασκήνιο:
1 Πόσα κεφάλαια θα χρειαστούν τελικώς; Το παιχνίδι βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Η ελληνική πλευρά θέλει να κατεβάσει το απαιτούμενο κονδύλι στα 5-6 δισεκατομμύρια ευρώ, αφενός για να μην αδειάσει το σεντούκι του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (δεν έχει εγκαταλειφθεί η ιδέα μέρος από τα διαθέσιμα του ΤΧΣ να αποτελέσουν μαξιλάρι για την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού) και αφετέρου για να μην αλλάξουν οι υφιστάμενοι συσχετισμοί στα μετοχολόγια των τραπεζών. Με το που εξέφρασε η ελληνική πλευρά την εκτίμηση ότι τα απαιτούμενα κεφάλαια είναι μόλις 5-6 δισεκατομμύρια ευρώ, ήρθε η απάντηση από την αντίπερα όχθη. Πόσο τυχαίες ήταν οι διαρροές σε διεθνή μέσα ενημέρωσης ότι οι τράπεζες θα χρειαστούν από 15 έως 20 δισεκατομμύρια ευρώ; Μια τέτοια διαρροή αποτελεί μήνυμα με πολλούς αποδέκτες. Πρώτος αποδέκτης η κυβέρνηση, στην οποία ουσιαστικά λέγεται να ξεχάσει το ενδεχόμενο τα χρήματα του ΤΧΣ να αξιοποιηθούν για την κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού. Δεύτερος αποδέκτης οι «ιδιώτες μέτοχοι» των τραπεζών, οι οποίοι θα πρέπει να βρίσκονται ήδη σε κατάσταση επιφυλακής μέχρι να προκύψει το πόσα χρήματα θα χρειαστεί να βάλουν προκειμένου να διατηρήσουν ανέπαφο το ποσοστό τους. Είναι άλλο πράγμα η Εθνική να χρειαστεί πρόσθετα κεφάλαια ύψους 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ (που σημαίνει ότι οι ιδιώτες μέτοχοι, κάτοχοι περίπου του 10%, θα χρειαστεί να βάλουν περί τα 250-300 εκατ. ευρώ) και άλλο πράγμα ο λογαριασμός να ανέβει τρεις και τέσσερις φορές επάνω μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Και τρίτος αποδέκτης οι διοικήσεις των τραπεζών, οι οποίες έχουν ήδη πάρει το μήνυμα ότι οι εποχές που μπορούσαν να κάνουν «κουμάντο» και να αποφασίζουν κατά βούληση ποιος θα δανειοδοτείται και ποιος όχι έχουν περάσει ανεπιστρεπτί.
2 Πότε και σε ποια επίπεδα θα σταματήσει η αύξηση των «κόκκινων» δανείων; Συναφές το θέμα, καθώς όσο περισσότερα είναι τα «κόκκινα» δάνεια τόσο περισσότερα θα είναι και τα κεφάλαια που θα πρέπει να αναζητήσουν οι τράπεζες. Τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα την προηγούμενη εβδομάδα ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος μέσα από την ετήσια έκθεσή του αναφέρονται στα ευρήματα του περασμένου Σεπτεμβρίου. Λέει η έκθεση: «Η ύφεση αλλά και η αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης οδήγησαν σε επιδείνωση της χρηµατοοικονοµικής κατάστασης νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, ο πιστωτικός κίνδυνος αυξήθηκε, ενώ ο λόγος των δανείων σε καθυστέρηση προς το σύνολο των δανείων εξαπλασιάστηκε µέσα σε µία πενταετία (Σεπτέµβριος 2013: 31,2%, Δεκέµβριος 2008: 5,1%)». Άρα λοιπόν γνωρίζουμε ότι μέχρι και τον περασμένο Σεπτέμβριο δεν εξυπηρετούνταν:
α. Το 45,8% των καταναλωτικών δανείων, ήτοι περίπου 14 δισεκατομμύρια ευρώ.
β. Το 31,2% των επιχειρηματικών δανείων, ήτοι πάνω από 31 δισεκατομμύρια ευρώ και
γ. Το 25,8% των στεγαστικών δανείων, ήτοι τουλάχιστον 17,5 δισεκατομμύρια ευρώ.
Συνολικά, τα «κόκκινα» δάνεια ήταν τον περασμένο Σεπτέμβριο περίπου 68-69 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι το ποσοστό μη εξυπηρέτησης φλερτάρει με το 33-34%, που σημαίνει ότι τα «κόκκινα» δάνεια ανέρχονται στα 72 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ οι αισιόδοξες προβλέψεις ανεβάζουν το ποσό μέχρι το τέλος του χρόνου πάνω από τα επίπεδα των 80 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το αν και σε ποιο βαθμό θα επιβεβαιωθούν αυτές οι προβλέψεις, το αν θα τις συμμεριστεί τελικώς η τρόικα ή όχι, θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό και το μέγεθος των νέων αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου στις οποίες θα κληθούν να προχωρήσουν οι τράπεζες.
3 Τι θα κάνουν οι τράπεζες για να σταματήσουν το φαινόμενο των «κόκκινων» επιχειρηματικών δανείων; Θα μετοχοποιήσουν τα δάνεια επιχειρήσεων; Θα ορίσουν επαγγελματικό management; Θα σταματήσουν τις αναχρηματοδοτήσεις οδηγώντας επιχειρήσεις στο λουκέτο; Όλα αυτά μαζί; Ήδη οι εξελίξεις σε αυτό το επίπεδο είναι ραγδαίες. Τα επιχειρηματικά δάνεια, όπως φαίνεται και στον σχετικό πίνακα, ανέρχονται στα 103 δισεκατομμύρια ευρώ με το ποσοστό μη εξυπηρέτησης να προσεγγίζει το 35%. Ολόκληροι κλάδοι με στρατηγική σημασία (τουρισμός, κατασκευές, μέσα ενημέρωσης, ακτοπλοΐα κ.ά.) είναι βαθιά βουτηγμένοι στα «κόκκινα» δάνεια με αποτέλεσμα να είναι και ευάλωτοι απέναντι στις τράπεζες. Ήδη η στάση έχει αλλάξει. Το νέο σύνθημα των τραπεζών είναι: «Αν θες αναχρηματοδότηση, πρέπει να βάλεις το χέρι στην τσέπη». Που σημαίνει ότι για να ανοίξουν οι κρουνοί της πολυπόθητης ρευστότητας θα πρέπει και οι βασικοί μέτοχοι να συμμετάσχουν προχωρώντας σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Σε διαφορετική περίπτωση; Τα πρώτα δείγματα έχουν φανεί: τράπεζες απαιτούν την αντικατάσταση του υφιστάμενου management (το οποίο συνήθως στην Ελλάδα ασκεί ο ίδιος ο επιχειρηματίας) από επαγγελματικό, το οποίο θα βρίσκεται σε άμεση συνεννόηση με την τράπεζα. Και μέσα στο επόμενο διάστημα θα αρχίσουν ήδη να «σκάνε» τα πρώτα μετατρέψιμα σε μετοχές ομολογιακά δάνεια, που σημαίνει ότι όποιες επιχειρήσεις δεν θα μπορούν να τα εξυπηρετούν θα χάνουν σιγά σιγά μερίδιο από την εταιρεία τους. Ήδη, πολλοί επιχειρηματίες έχουν κληθεί να περάσουν τις πόρτες των τραπεζών για διαπραγματεύσεις. Οι εξελίξεις είναι κοντά.
4 Τι θα γίνει με τα δάνεια των νοικοκυριών; Είναι προφανές ότι το μέτρο της αναστολής των πλειστηριασμών δεν δίνει λύση, παρά μόνο μια παράταση χρόνου και μάλιστα για λίγους. Όσο για το ιρλανδικό σύστημα που θέλει να μεταφέρει στην Ελλάδα η κυβέρνηση (σ.σ.: καθορίζει ένα ελάχιστο εισόδημα που επιτρέπει στα νοικοκυριά – ή αλλιώς στους συνεργάσιμους δανειολήπτες – να ζουν και επιβάλλει την καταβολή του υπόλοιπου μέρους του εισοδήματος για την εξυπηρέτηση των οφειλών τους προς τις τράπεζες) μπορεί να προσφέρει κάποια λύση, και πάλι όμως δεν θα είναι κάτι περισσότερο από μια ακόμη ρύθμιση. Το ζήτημα είναι – και στις τράπεζες το γνωρίζουν πολύ καλά – αν θα ανοίξει ο ασκός του Αιόλου με τους πλειστηριασμούς. Αν θα χαθούν περιουσιακά στοιχεία ορισμένων ώστε οι υπόλοιποι να αναγάγουν σε πρώτη τους προτεραιότητα (εφόσον μπορούν) την εξυπηρέτηση του δανείου τους. Όσο οι πλειστηριασμοί θα γίνονται με ελάχιστη τιμή την αντικειμενική αξία του ακινήτου, κίνδυνος πλειστηριασμού δεν θα υπάρχει. Εκτός και αν οι τράπεζες αποφασίσουν οι ίδιες να μαζέψουν τα ακίνητα από τους πλειστηριασμούς (σ.σ.: ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας τους δίνει το δικαίωμα να υποβάλουν προσφορά και να συμψηφίσουν το τίμημα με το ποσό της οφειλής) προσβλέποντας σε μελλοντική αξιοποίησή τους. Η τρόικα φέρεται να θέλει τους πλειστηριασμούς, εκτιμώντας ότι μόνο αν ενεργοποιηθεί ο θεσμός, θα μπορέσουν και οι τράπεζες να ξαναμπούν σταδιακά στο παιχνίδι των νέων χορηγήσεων με στόχο την αναθέρμανση της κτηματαγοράς.

Xρωστάμε πάνω από 217 δισ. ευρώ
 
Πόσα χρωστάμε στις τράπεζες; Προ ημερών αποκτήσαμε μια πρώτης τάξεως εικόνα, καθώς η Τράπεζα της Ελλάδος ανακοίνωσε τα υπόλοιπα ανά κατηγορία (νοικοκυριά, επιχειρήσεις) και ανά κλάδο. Οι συνολικές υποχρεώσεις ανέρχονται στα 217,6 δισεκατομμύρια ευρώ, μειωμένες κατά 4% σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2013. Η μείωση θεωρείται μικρή, καθώς νέες χορηγήσεις ουσιαστικά δεν υπάρχουν και η όποια αρνητική μεταβολή επέρχεται από το κεφάλαιο που αποπληρώνουν οι οφειλέτες. Πώς αναλύεται το ποσό των 217 δισεκατομμυρίων ευρώ;
– Οι επιχειρήσεις χρωστούν συνολικά 102,9 δισεκατομμύρια ευρώ. Συγκεκριμένα από τους κλάδους της μεταποίησης (21,22 δισ. ευρώ), του εμπορίου (20 δισ. ευρώ), της Ναυτιλίας (11,94 δισ. ευρώ) και των κατασκευών (10,5 δισ. ευρώ). Βουτηγμένα στα χρέη αναλογικά με το μέγεθός τους είναι και τα Μέσα Ενημέρωσης και ο κλάδος της Επικοινωνίας με συνολικές οφειλές της τάξεως των 2,8 δισεκατομμυρίων ευρώ. Γιγαντιαίο πρόβλημα, ακριβώς λόγω τους μεγέθους τους, εμφανίζονται να αντιμετωπίζουν και οι επιτηδευματίες, καθώς ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες και ατομικές επιχειρήσεις χρωστούν από κοινού περί τα 14,2 δισεκατομμύρια ευρώ.
– Στα νοικοκυριά οι υποχρεώσεις επίσης ξεπερνούν τα 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Η μερίδα του λέοντος ανήκει στα στεγαστικά δάνεια με 70,8 δισ. ευρώ, ενώ από καταναλωτικά και κάρτες χρωστάμε περίπου 28 δισεκατομμύρια ευρώ.