Ανάμεσα σε όλα τα κλαμπ των πλούσιων και ισχυρών υπάρχει και μια ειδική κατηγορία.

Ανάμεσα σε όλα τα κλαμπ των πλούσιων και ισχυρών υπάρχει και μια ειδική κατηγορία. Αυτή που από πολλούς αποκαλείται «το κλαμπ του τυχερού σπέρματος» και αποτελείται απ’ όσους είχαν την τύχη να γεννηθούν μέλη ισχυρών επιχειρηματικών οικογενειών.

Στη σημερινή εποχή μόνο σε μια περίπτωση η εξουσία κληρονομείται, στην οικογενειακή επιχείρηση. Για το μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα, όμως, οι οικογενειακές επιχειρήσεις ήταν μάλλον σε ύφεση. Ίσχυε συνήθως ο κανόνας των τριών γενεών: Η πρώτη δημιουργεί, η δεύτερη αναπτύσσει, η τρίτη παρακμάζει…

Αυτή η ύφεση, όμως, τελευταία αντιστρέφεται. Στην Ευρώπη οικογένειες βρίσκονται πίσω από τον έλεγχο του 40% των μεγάλων εταιρειών. Στις αναδυόμενες οικονομίες οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι κι εκεί συνηθισμένες.

Σε σχετική έρευνα του Ινστιτούτου McKinsey προβλέπεται ότι το 2025 οι οικογενειακές επιχειρήσεις από τις αναδυόμενες χώρες θα αποτελούν το 37% όλων των εταιρειών παγκοσμίως με ετήσιο τζίρο άνω του 1 δισ. δολ. Σήμερα τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου το 85% των εταιρειών με υψηλούς τζίρους είναι οικογενειακές, ενώ στη Λατινική Αμερική φτάνει στο 75% και στη Μέση Ανατολή το 65%.

Σε αντίθεση με τις πολυεθνικές, οι οικογενειακές επιχειρήσεις ακολουθούν την πρακτική να μετακινούν μέλη της οικογένειας σε διάφορα διευθυντικά πόστα μέχρι να φθάσουν σε εποπτικές θέσεις στο Δ.Σ. Για να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του συγκεκριμένου επιχειρηματικού μοντέλου, έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία συμβούλων που βοηθά τις οικογένειες στις ιδιαίτερες δυναμικές που αναπτύσσονται: από το να διαχειρίζονται κρίσεις μεταξύ μελών μέχρι να συνεργάζονται με ανώτατα στελέχη εκτός οικογένειας.

Η τάση, λοιπόν, της παράδοσης του ελέγχου των εταιρειών σε απρόσωπους μετόχους εκτός οικογένειας προφανώς έχει αρχίσει να βρίσκει ταβάνι.

Από τη μια, οι οικογενειακές επιχειρήσεις ανθούν, αφού δεν στηρίζονται πάνω σε διευθυντές – υπαλλήλους, που σπάνια θα επιδείκνυαν τον ίδιο ζήλο για την επιτυχία της επιχείρησης όσο οι ιδιοκτήτες. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που ο καπιταλισμός λατρεύει τις οικογενειακές επιχειρήσεις.

Από την άλλη, πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις ακολουθούν πιστά το παραδοσιακό «παλιό μοντέλο», το οποίο βασίζεται:

◆ Σε γνώσεις που περνάνε από γενιά σε γενιά.

◆ Σε πολιτικές διασυνδέσεις και παραδοσιακές «φιλίες» – «συμμαχίες».

◆ Και σε κάποιες «βολικές» δομές πολλαπλής ιδιοκτησίας της εταιρείας, που πρακτικά παρέχουν στις οικογένειες τον μάξιμουμ έλεγχο με το μίνιμουμ του επενδυόμενου ρευστού.

Οι τρόποι

Ως επιχειρήσεις που ελέγχονται από συγκεκριμένη οικογένεια συνήθως εννοούνται εταιρείες των οποίων οι ιδρυτές ή οι οικογένειές τους κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό ή τουλάχιστον ένα 18%, συν τη δυνατότητα να διορίζουν τον διευθύνοντα σύμβουλο.

Έτσι, λοιπόν, βρίσκονται συγκεκριμένες δυναστείες πίσω από μερικές εκ των μεγαλύτερων πολυεθνικών του πλανήτη: BMW, Ford, Fiat, Samsung, Mars, Walmart, Johnson. Μεγάλες οικογένειες είναι και πίσω από παγκόσμιας εμβέλειας συγκροτήματα Τύπου, όπως το News Corporation των Μέρντοχ.

Ένα βασικό «βοήθημα» που προσφέρει το σύστημα στις οικογενειακές εταιρείες είναι οι τρόποι που επιτρέπουν στους ιδρυτές να διατηρούν έναν σημαντικό βαθμό ελέγχου στις επιχειρήσεις, παρά το γεγονός ότι έχουν πουλήσει μεγάλα μερίδια μετοχών σε επενδυτές εκτός οικογένειας. Από τους δημοφιλέστερους τρόπους είναι αυτός μέσω ειδικών κατηγοριών μετοχών.

Οι εκτός φαμίλιας επενδυτές συνήθως απεχθάνονται τις συγκεκριμένες συμφωνίες, αλλά τις δέχονται ως τίμημα της συμμετοχής τους στα κέρδη της εταιρείας. Λόγω ενός τέτοιου προνομιούχου ντιλ, για παράδειγμα, η κόρη του προέδρου Μποτίν της Banco Santander διαδέχθηκε τον πατέρα της στην προεδρία τον Σεπτέμβριο κι ας κατείχε η οικογένεια μόνο το 2% της τράπεζας.

Πέρα από τη δυνατότητα προνομιούχων κατηγοριών μετοχών, υπάρχουν κι άλλοι λόγοι στους οποίους αποδίδεται η διατήρηση του οικογενειακού ελέγχου και η επιβίωση αυτών των επιχειρήσεων σε καιρούς παντοδυναμίας των πολυεθνικών:

◆ Πολλές φορές αποτελούν το έργο ενός ταλαντούχου ιδρυτή. Ακόμη και μετά τον θάνατό του, οι κληρονόμοι μπορούν να διατηρήσουν σε σημαντικό βαθμό την επιτυχημένη πορεία της εταιρείας τηρώντας απλώς τις αρχές του εμπνευστή της ιδέας.

◆ Σε γενικές γραμμές οι οικογενειακές επιχειρήσεις τείνουν να είναι λιγότερο χρεωμένες. Σε αντίθεση με άλλες εταιρείες, των οποίων οι μέτοχοι αδημονούν να πουλήσουν στοχεύοντας στη μεγιστοποίηση των βραχυπρόθεσμων κερδών, οι οικογενειακές επιχειρήσεις συχνά έχουν μια πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική. Αυτή η διστακτικότερη στάση απέναντι στον δανεισμό μπορεί να περιορίζει την ανάπτυξη κάποιες περιόδους, αλλά κάνει τις εταιρείες πιο ανθεκτικές σε περιόδους κρίσεων.

◆ Επιπλέον, οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν συνήθως καλύτερες εργασιακές σχέσεις. Οι εργαζόμενοι τείνουν να εμπιστεύονται περισσότερο τις διαβεβαιώσεις και τις υποσχέσεις αν προέρχονται από την οικογένεια των ιδρυτών, παρά από αφεντικά που μπορεί να αλλάξουν σε λίγα χρόνια.

Φυσικά, η κουβέντα δεν γίνεται τόσο για τις πετυχημένες οικογενειακές επιχειρήσεις που έγιναν αργότερα μεγάλες πολυεθνικές κι έχουν ξεφύγει πια όσον αφορά τα οικονομικά τους δεδομένα αλλά και το μοντέλο διοίκησής τους, όσο για τη «συνταγή» της επιτυχίας στις μικρές και τις μεσαίες εταιρείες που περνάνε από γενιά σε γενιά μεγαλώνοντας διαρκώς. Μια «συνταγή» που παραμένει ουσιαστικά το ίδιο αποτελεσματική ακόμα και στον σκληρότερο ανταγωνισμό της εποχής μας…