Στις 12 Φεβρουαρίου 1922 δημοσιεύεται το Δημοκρατικό Μανιφέστο από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου προκαλώντας τη μήνι της κυβέρνησης Γούναρη.

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς των αρχών του 20ού αιώνα, ηγετική φυσιογνωμία της αριστερής πτέρυγας του δημοκρατικού φιλελεύθερου χώρου, ένας ενάρετος πολιτικός άνδρας με πρωτοποριακές αντιλήψεις και πραγματικά μεταρρυθμιστικό πνεύμα. Στο διάστημα της παραμονής του στη Γερμανία, όπου συνέχισε τις σπουδές του της Νομικής στη Χαϊδελβέργη και της Φιλοσοφίας στο Βερολίνο, ήρθε σε επαφή με τις εκεί επικρατούσες σοσιαλιστικές ιδέες των αρχών του 20ού αιώνα. Το 1907, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, δεν άργησε να ιδρύσει, μαζί με τον Δελμούζο και τον Πετιμεζά, την «Κοινωνιολογική Εταιρεία», η οποία αποτέλεσε και το πρώτο του βήμα στον πολιτικό στίβο. Από το 1908 που εμφανίζεται στην πολιτική σκηνή αρχίζει να ξεχωρίζει, πολιτευμένος στον ευρύτερο βενιζελικό πολιτικό χώρο. Ως ηγετική φυσιογνωμία του φιλελευθέρου χώρου διετέλεσε υπουργός σε πολλές κυβερνήσεις και δύο φορές πρωθυπουργός (1924 και 1932). Τον Μάρτιο του 1924 σχημάτισε κυβέρνηση με τη στήριξη του κόμματος των Φιλελευθέρων, η οποία κατέθεσε, στις 25 Μαρτίου του 1924, ψήφισμα στη Δ’ Συντακτική Συνέλευση για την ανακήρυξη αβασίλευτης δημοκρατίας, κηρύσσοντας έκπτωτη τη μοναρχία. Το ψήφισμα επικυρώθηκε με δημοψήφισμα στις 13 Απριλίου 1924.

Το Μανιφέστο

Στις 12 Φεβρουαρίου 1922 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου δημοσίευσε σε δυο εφημερίδες των Αθηνών το Δημοκρατικό Μανιφέστο, το οποίο συνυπέγραφαν από τη μεριά των Δημοκρατικών Φιλελευθέρων και οι Γ. Βηλαράς, Σπ. Θεοδωρόπουλος, Περ. Καραπάνος, Κ.Μ. Μελάς, Δ. Πάζης και Θρ. Πετιμεζάς. Το κείμενο καταλόγιζε ευθέως ευθύνες για τη Μικρασιατική Καταστροφή στην πολιτική που ασκήθηκε από τις τότε φιλοβασιλικές κυβερνήσεις που χειρίστηκαν το θέμα. Τέτοιο υπήρξε το μένος της κυβέρνησης Γούναρη εναντίον των δημιουργών τού δημοσιεύματος ώστε, λίγες μέρες προτού αναγκαστεί να παραιτηθεί μετά την ήττα της στην ψηφοφορία της Βουλής, φρόντισε να συλληφθούν οι εφτά που το υπέγραψαν και να παραπεμφούν σε δίκη…

Έκρυθμη κατάσταση

Οι επόμενες μέρες πέρασαν μέσα σε μια γενικευμένη όξυνση που δεν άργησε να κορυφωθεί με την απεχθή δολοφονία του Ανδρέα Καβαφάκη, γνωστού δημοσιογράφου βενιζελικών φρονημάτων και εκδότη του «Ελεύθερου Τύπου», της μιας εκ των δυο εφημερίδων που δημοσιεύσαν το μανιφέστο.

Αυτή η ένταση της τρομοκρατίας που επιχειρήθηκε τότε από τις φιλομοναρχικές οργανώσεις αλλά και την κυβέρνηση, αντί να πτοήσει το φρόνημα των διωκομένων στάθηκε αφορμή να εμφανιστούν παντού και να ενεργοποιηθούν «Τοπικοί Δημοκρατικοί Σύλλογοι». Η υπόθεση αυτή θα έβρισκε τελικά την κατάληξή της στα δικαστήρια, στην περίφημη δίκη της Λαμίας, όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία.

Η δίκη της Λαμίας

Η δίκη ορίστηκε για τις 20 Ιουνίου του ιδίου έτους, στο Κακουργιοδικείο Λαμίας. Οι εργασίες της κράτησαν τρεις μέρες και συνήγορος των εφτά κατηγορουμένων ήταν ένας νεαρός δικηγόρος ονόματι Γεώργιος Παπανδρέου, το όνομα του οποίου έμελλε να συνδεθεί με κορυφαίες στιγμές της νεότερης ιστορίας μας. Οι εφτά κατηγορούμενοι καταδικάζονται σε τριετή φυλάκιση, ενώ το αντιμοναρχικό κίνημα λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις παρά την άγρια καταδίωξη που υφίσταται.

Η αγόρευση του Γ. Παπανδρέου

«Κύριοι ένορκοι! Γνωρίζω και συμμερίζομαι την αγωνίαν σας. Συμμερίζομαι την δοκιμασίαν της ψυχής σας. Κινείσθε μέσα εις μίαν ατμόσφαιραν προκαταλήψεων και παθών. Για να διατηρήσετε τον όρκον σας, πρέπει να παλαίσετε με τον εαυτόν σας. Αλλά υπάρχει μια νίκη, η οποία είναι μεγαλυτέρα από κάθε άλλην. Είναι η νίκη εναντίον των παθών και των αδυναμιών μας, η νίκη του εαυτού μας. Και είναι η Νίκη, την οποίαν οφείλετε σήμερον να νικήσετε.

Επειδή η δίκη, η οποία διεξάγεται, δεν είναι μόνον δίκη των κατηγορουμένων. Είναι δίκη Δικαιοσύνης. Είναι δίκη της Ελλάδος! […]

Την στιγμήν κατά την οποίαν, εις την αίθουσαν της διασκέψεως, θα δίδετε την ψήφον σας δια την τύχην των κατηγορουμένων, την στιγμήν εκείνην την ιεράν, ενθυμηθείτε: η Ιστορία σας κρίνει!»

Λαμία, 22 Ιουνίου 1922, Αγόρευση του Γ. Παπανδρέου στη «Δίκη της Λαμίας» (Γ. Παπανδρέου, «Κείμενα», τμ. 1ος, σσ.142-157)

………………………………………………………………….

«Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν μπορεί ποτέ να γίνει ανεκτόν να θυσιασθεί και το ελάχιστον τμήμα της, χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων».

 «Δημοκρατικό Μανιφέστο»
 

Λεζάντα: Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου (δεύτερος από αριστερά, καθιστός) και οι συγκατηγορούμενοί του στη Δίκη της Λαμίας (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών)