Ο τουρισμός της τρίτης ηλικίας (Τ3Η) αποτελεί ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας λόγω της γήρανσης του πληθυσμού αλλά και της βελτίωσης της υγείας των ηλικιωμένων. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να ικανοποιήσουμε επαρκώς τη ζήτηση αυτή σε σύγκριση με άλλες ανταγωνίστριες χώρες, όπως η Πορτογαλία, διότι δεν διαθέτουμε στοχευμένες πολιτικές για τον Τ3Η και για την προώθηση της δευτερεύουσας κατοικίας.

Ανάλογη ανάπτυξη παρουσιάζει διεθνώς και ο τουρισμός υγείας, ο οποίος περιλαμβάνει τον ιατρικό τουρισμό, τον ιαματικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας. Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα και στους τρεις αυτούς τομείς, διαθέτοντας υψηλής ποιότητας ιατρικές υπηρεσίες, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, πολλές ιαματικές πηγές σε περιοχές φυσικού κάλους και σύγχρονα ξενοδοχειακά συγκροτήματα ικανά να προσφέρουν ολοκληρωμένες παροχές ευεξίας, πέρα από τα συνήθη SPA.

Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από έρευνα του μη κερδοσκοπικού ερευνητικού οργανισμού διαΝΕΟσις, από την οποία αντλήσαμε τα στοιχεία αυτού του κειμένου.

Τα αναμενόμενα έσοδα

Οι υπηρεσίες τουρισμού υγείας είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στις μεγαλύτερες ηλικίες, που έχουν περισσότερες ανάγκες υγείας και υψηλότερα εισοδήματα για να τις ικανοποιήσουν. Όπως, όμως, και με τον Τ3Η, η χώρα μας δεν έχει αναπτύξει ακόμα τις αναγκαίες πολιτικές για την αποτελεσματική διεκδίκηση μεριδίου της παγκόσμιας αγοράς τουρισμού υγείας, η οποία ανερχόταν το 2015 σε περίπου 500 δισ. δολάρια.

Η ανάπτυξη του Τ3Η και του τουρισμού υγείας για τους ηλικιωμένους στην Ελλάδα θα επιφέρει σημαντικά οφέλη. Θα διαφοροποιήσει και θα αναβαθμίσει το τουριστικό προϊόν, εμπλουτίζοντάς το με νέες υπηρεσίες. Θα επιμηκύνει την τουριστική περίοδο, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

Τα ετήσια οικονομικά οφέλη που θα προκύψουν από τον Τ3Η υπολογίζονται σε 3,7 δισ. ευρώ, από τον τουρισμό μακράς διαρκείας 1,1 δισ. ευρώ, ενώ σημαντικό θα είναι και το όφελος από την αγορά δευτερεύουσας κατοικίας. Από τον ιατρικό τουρισμό αναμένονται οφέλη της τάξεως των 1,5 δισ. ευρώ, από τον ιαματικό τουρισμό 2 δισ. ευρώ και από τον τουρισμό ευεξίας 13,5 δισ. ευρώ.

Σύμφωνα με τη μελέτη, μετά το τέλος της πανδημίας είναι λογικό να αναμένεται ραγδαία αύξηση της τουριστικής αγοράς, εξαιτίας της διετούς στέρησης των ταξιδιών σε όλη σχεδόν την υφήλιο.

Ακόμα, όμως, και εάν επαληθευτούν οι αισιόδοξες αυτές προβλέψεις, τα ζητήματα της υγειονομικής ασφάλειας για τους τουρίστες τρίτης ηλικίας αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα, διότι η πανδημία θα έχει αυξήσει σημαντικά την έγνοια του παγκόσμιου πληθυσμού για την προστασία της υγείας του, πολύ περισσότερο εάν η πανδημία της Covid-19 δεν εκλείψει παντελώς αλλά μεταπέσει σε ενδημική νόσο.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό των ταξιδιών που αντιστοιχεί σε ηλικιωμένους αναμενόταν προ πανδημίας να αυξηθεί από 15% το 2010 σε 26% το 2030 και 32% το 2050. Μέχρι το 2050 το ένα τρίτο της συνολικής τουριστικής δαπάνης στην Ευρώπη θα προέρχεται από άτομα που θα έχουν υπερβεί το 65ο έτος της ηλικίας τους.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, το 2015 στην Ε.Ε. – 28 ως πρώτος λόγος για τουρισμό αναφέρονται ο ήλιος και η παραλία (39%), ακολουθούν οι επισκέψεις σε οικογένεια, συγγενείς ή φίλους (38%) και έκτος κατά σειρά λόγος είναι τα θέματα υγείας – ευεξίας (13%). Για τους τουρίστες άνω των 55 ετών τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 30%, 38% και 15%.

Οι ταξιδιωτικοί πράκτορες στην Ελλάδα δεν παρέχουν κατά κανόνα ειδικά τουριστικά προϊόντα για την τρίτη ηλικία, ακόμα και όταν οι πελάτες τους είναι σχεδόν κατά το ήμισυ άνω των 50 ετών. Για τον λόγο αυτόν όχι μόνο δεν χρησιμοποιούν τον όρο Τ3Η αλλά αποφεύγουν και να τον υιοθετήσουν. Παρ’ όλα αυτά, στις ηλικιακές ομάδες τουριστών άνω των 65 ετών ή σε όσους τουρίστες δηλώσουν ότι έχουν προβλήματα υγείας προτείνονται πακέτα ή εκδρομές με μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής και διανυκτέρευσης και πιο προσβάσιμες διαδρομές και επισκέψεις.

Τουρισμός υγείας

Ο τουρισμός υγείας περιλαμβάνει τον ιατρικό τουρισμό, τον ιαματικό τουρισμό και τον τουρισμό ευεξίας.

Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού. Εκτός από το εξαιρετικό κλίμα της και το φυσικό κάλλος της, που ευνοούν την αποκατάσταση και την αποθεραπεία, είναι χώρα μεγάλου τουριστικού ενδιαφέροντος, διαθέτει υψηλής ποιότητας ιατρικές υπηρεσίες, ιδιαίτερα στον ιδιωτικό τομέα, έχει εξαιρετικό επιστημονικό προσωπικό, άριστες ξενοδοχειακές υποδομές, ανταγωνιστικές τιμές σε σχέση με τις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες της δυτικής Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, ενώ παραμένει μια χώρα ασφαλής για τους ξένους.

Η Ελλάδα είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες σε φυσικές πηγές μεταλλικού νερού, θερμού και ψυχρού, με ποικίλη φυσικοχημική σύσταση και πληθώρα ενδείξεων για εφαρμογή στη σύγχρονη φυσική υδροθεραπεία.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), στην Ελλάδα υπάρχουν 822 καταγεγραμμένες πηγές θερμομεταλλικών νερών, εκ των οποίων πολλές είναι αξιοποιήσιμες σε σχέση με τις ιαματικές ιδιότητές τους. Μέχρι το τέλος του 2017 στο υπουργείο Τουρισμού υπήρχαν 123 κατατεθειμένοι φάκελοι και είχαν εκδοθεί 48 ΦΕΚ αναγνώρισης.

Παρ’ όλο που η Ελλάδα, από γεωλογικής άποψης, θα μπορούσε να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα θερμαλιστικά κέντρα της Ευρώπης, οι πηγές της παραμένουν ως επί το πλείστον ανεκμετάλλευτες και ο ιαματικός τουρισμός στη χώρα μας δεν κατόρθωσε να προσελκύσει σημαντικές ροές αλλοδαπών τουριστών.

Από τις 123 ιαματικές πηγές, ελάχιστες έχουν σύγχρονες υποδομές, ενώ η χρήση τους γίνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου για θεραπευτικούς σκοπούς, καθώς οι περισσότερες εγκαταστάσεις τους δεν προσφέρουν υπηρεσίες αναζωογόνησης, ευεξίας και ξενοδοχειακής εξυπηρέτησης.

Σε ό,τι αφορά τον τουρισμό ευεξίας, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι αποτελεί ένα σύνθετο πακέτο παροχών, το οποίο δεν περιορίζεται στην ύπαρξη πισίνας, σάουνας, μασάζ, αισθητικής, όπως συμβαίνει στα περισσότερα πεντάστερα ξενοδοχεία της χώρας μας. Η σύγχρονη αντίληψη για την ευεξία περιλαμβάνει τη σωματική, ψυχολογική και κοινωνική διάσταση, με υπηρεσίες και προγράμματα διαλογισμού, σωματικής άσκησης – αθλητισμού, υγιεινής διατροφής, διακοπής καπνίσματος, ελέγχου του στρες κ.ά.

Τα έσοδα από τον τουρισμό ευεξίας, σύμφωνα με τα στοιχεία του GWI, ανήλθαν το 2015 στα 494,1 – 563,2 δισ. δολάρια. Ο τουρισμός ευεξίας αποτελεί παγκοσμίως το 15,6% της τουριστικής αγοράς, δηλαδή ένα στα έξι δολάρια των εσόδων της συνολικής βιομηχανίας τουρισμού.

Το γεγονός αυτό οφείλεται στη μεγαλύτερη κατά 61% δαπάνη ανά διεθνές ταξίδι του τουρίστα ευεξίας σε σχέση με τον μέσο διεθνή τουρίστα (1.613 δολάρια ανά ταξίδι), καθώς και στην κατά 164% υψηλότερη δαπάνη του εγχώριου τουρίστα ευεξίας (654 δολάρια ανά ταξίδι) σε σχέση με τον μέσο εγχώριο τουρίστα. Ο τουρισμός ευεξίας δημιουργεί παγκοσμίως 17,9 εκατ. θέσεις εργασίας.

Προτερήματα και αδυναμίες

Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χώρας μπορούν να διακριθούν σε όσα ανάγονται στη μακροκλίμακα (κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον) και σε όσα υπάρχουν στη μικροκλίμακα (επιχειρήσεις και στοιχεία παραγωγής).

1. Πλεονεκτήματα.

Η Ελλάδα:

– Έχει πολύ ελκυστικό κλίμα και φύση.

– Είναι κοντά σε μεγάλους πληθυσμούς σχετικά εύπορων ηλικιωμένων, αυτών της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.

– Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στοιχείο που σηματοδοτεί μια σχετική ασφάλεια θεσμών σε σύγκριση με άλλους προορισμούς που έχουν παρόμοιο κλίμα. Επίσης, η συμμετοχή στην Ε.Ε. διευκολύνει τις διαδικασίες μετεγκατάστασης συνταξιούχων και επιτρέπει την κάλυψη των ιατρικών δαπανών στην Ελλάδα από τα ασφαλιστικά ταμεία της χώρας προέλευσης.

– Έχει χαμηλό κόστος ζωής συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

2. Μειονεκτήματα.

– Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις δεν έχουν καλές υποδομές για άτομα με προβλήματα κινητικότητας.

– Οι υπηρεσίες των μέσων μαζικής μεταφοράς είναι κακές, ιδίως για ηλικιωμένους και ξένους.

– Το δημόσιο σύστημα Υγείας πάσχει από ελλείψεις προσωπικού και υλικών και από κακή οργάνωση.

– Οι χωροταξικοί κανονισμοί και διαδικασίες δυσχεραίνουν τις επενδύσεις σε οικιστικά συγκροτήματα.

3. Πλεονεκτήματα σε μικροκλίμακα.

Υπάρχουν:

– Πολλές τουριστικές επιχειρήσεις με έμπειρα στελέχη.

– Πολλοί και ικανοί διαθέσιμοι ιατροί.

– Μεγάλη και υποαπασχολούμενη βιομηχανία οικοδομών.

4. Μειονεκτήματα σε μικροκλίμακα:

– Λείπουν οι μεγάλες επιχειρήσεις με δυνατότητα να επενδύουν σε μεγάλης έκτασης εγκαταστάσεις και να παρέχουν σύνθετα πακέτα υπηρεσιών.

– Είναι εξαιρετικά υψηλή η φορολογία στα μεσαία εισοδήματα (που αφορούν στα εξειδικευμένα στελέχη) και υψηλή η φορολογία στα εταιρικά κέρδη.

Επιπτώσεις και προοπτική

Η ανάπτυξη του τουρισμού τρίτης ηλικίας και η διαμονή μακράς διάρκειας των συνταξιούχων από άλλες χώρες μπορούν να συμβάλλουν με πολλούς τρόπους στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, καθώς:

α. Αξιοποιούν δυναμικό που υπάρχει και για το οποίο έχουν ήδη γίνει σημαντικές επενδύσεις:

– Το ξενοδοχειακό δυναμικό εκτός περιόδου αιχμής και αυτό που βρίσκεται σε περιοχές μακριά από τις δημοφιλείς ακτές.

– Τους ιατρούς που υποαπασχολούνται, τα διαγνωστικά κέντρα και κλινικές.

– Το μεγάλο αργούν δυναμικό του οικοδομικού κλάδου.

β. Συνθέτουν με διαφορετικό τρόπο υπαρκτές παραγωγικές ικανότητες (capabilities) και δίνουν ευκαιρίες για να αναπτυχθούν νέες ικανότητες, παρεμφερείς με τις προηγούμενες.

γ. Οι επισκέπτες μακράς διαμονής (με ιδιόκτητη ή ενοικιαζόμενη κατοικία στην Ελλάδα) φέρνουν εισοδήματα που έχουν αποκτήσει στο εξωτερικό.

δ. Οι υπηρεσίες προς την τρίτη ηλικία είναι πεδίο όπου θα υπάρξουν πολύ μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες στο κοντινό μέλλον.

Για τον τουρισμό τρίτης ηλικίας, με βάση τους πολλαπλασιαστές που εκτιμά ο ΣΕΤΕ, το ΚΕΠΕ και το ΙΟΒΕ και εφόσον επιτευχθεί η προσέλκυση 1 εκατ. επιπλέον ξένων τουριστών τρίτης ηλικίας, οι οποίοι θα δαπανήσουν 1,5 δισ. ευρώ, η επίδραση στο ΑΕΠ θα είναι αύξηση κατά 3,7 δισ. ευρώ περίπου (2% του συνολικού ΑΕΠ του έτους 2017).

Στην απασχόληση η επίδραση θα είναι 60.000 περισσότερες θέσεις εργασίας (1,6% αύξηση της απασχόλησης σε σχέση με το 2017).

Αγορά κατοικίας

Για την αγορά δευτερεύουσας κατοικίας, υποθέτουμε ότι οι ξένοι επισκέπτες θα αγοράζουν 20 χιλιάδες κατοικίες κάθε χρόνο, από τις οποίες τα 2/3 θα είναι νέες κατασκευές. Μέση αξία αγοράς νέας κατασκευής 100 χιλιάδες ευρώ (που προκύπτει, ενδεικτικά, για μια μέση κατοικία 80 τ.μ. προς 1.200 ευρώ ανά τ.μ.) και μέση αξία αγοράς υφιστάμενης κατοικίας 80 χιλιάδες ευρώ. Προκύπτουν οι εξής εκτιμήσεις:

1. Νέες κατασκευές:

– 13,3 χιλιάδες νέες κατοικίες κάθε χρόνο.

– Αύξηση 130% σε σχέση με τις νέες κατοικίες που κατασκευάστηκαν σε όλη τη χώρα το 2017.

– 1,3 δισ. ευρώ συνολική δαπάνη για αγορά νεόδμητων κατοικιών από αλλοδαπούς.

– 4,5 δισ. ευρώ επίδραση στο ΑΕΠ (2,4% του ΑΕΠ 2017).

– 51.000 θέσεις εργασίας (27.000 στον κλάδο κατασκευών, 24.000 στην υπόλοιπη οικονομία).

2. Αγορά υφιστάμενων κατοικιών:

– 6.700 μεταβιβάσεις κάθε χρόνο.

– 530 εκατ. ευρώ αξία μεταβιβάσεων προς ελληνικά νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Προστίθενται στη ρευστότητα της οικονομίας (δεν αυξάνουν άμεσα το ΑΕΠ ή τις θέσεις εργασίας).

Ιατρικός τουρισμός

Για τον ιατρικό τουρισμό είναι ρεαλιστικός στόχος να αυξηθεί κατά 100.000 ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται τη χώρα για ιατρικές επεμβάσεις ή θεραπείες. Μέσος όρος τουριστικής δαπάνης για αυτούς θα είναι 2.000 ευρώ (μαζί με τον συνοδό τους), και μέσος όρος ιατρικής δαπάνης 3.000 ευρώ. Με αυτές τις υποθέσεις, το σύνολο της αύξησης στην εγχώρια δαπάνη αυτής της ομάδας θα είναι 500 εκατ. ευρώ. Στην απασχόληση η επίδραση θα είναι 20.000 περισσότερες θέσεις εργασίας (0,5% αύξηση της απασχόλησης σε σχέση με το 2017).

Για τον ιαματικό τουρισμό η συνολική αγορά της Ευρώπης εκτιμάται σε 16 εκατ. επισκέπτες και 16 δισ. ευρώ δαπάνη. Με τη θεωρητική υπόθεση ότι η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει το μερίδιό της κατά 5% της αγοράς αυτής, δηλαδή 800.000 ξένους επισκέπτες και 800 εκατ. ευρώ δαπάνη, εκτιμάται ότι στην απασχόληση η επίδραση θα είναι 25.600 περισσότερες θέσεις εργασίας.

Τουρισμός ευεξίας

Για τον τουρισμό ευεξίας η συνολική αγορά της Ευρώπης εκτιμάται σε 130 εκατ. επισκέπτες και 180 δισ. ευρώ δαπάνη. Με τη θεωρητική υπόθεση ότι η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει το μερίδιό της κατά 3% της αγοράς αυτής, δηλαδή 3,9 εκατ. ξένους επισκέπτες και 5,3 δισ. ευρώ δαπάνη, προκύπτει η εκτίμηση ότι στην απασχόληση η επίδραση θα αφορά 171.000 θέσεις εργασίας.

Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με το μερίδιο που ήδη έχει η Ελλάδα στον τομέα της ευεξίας. Επομένως τα μεγέθη αυτά περιέχουν εν μέρει ετήσια εισοδήματα και θέσεις εργασίας που ήδη έχουν πραγματοποιηθεί.

Διαβάστε επίσης

Τσουρουφλισμένη κυβέρνηση

Διαχείριση της καταστροφής

Oι διαδικτυακές αγορές από σούπερ μάρκετ δεκαπλασιάστηκαν σε έναν χρόνο