Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα έγιναν δύο δημοψηφίσματα, που είχαν όμως μία καίριας σημασίας διαφορά: Σε εκείνο του 1974 το ερώτημα ήταν σαφές, ενώ σε αυτό του 2015 το δίλημμα ήταν επίπλαστο.

Θέλει όμως ψύχραιμη αποτίμηση, αφού δέκα χρόνια μετά κάθε πλευρά επιχειρεί να αναβιώσει μία αντίθεση, που δεν αφορά κανένα.

Στην πραγματικότητα με το δημοψήφισμα ο Αλέξης Τσίπρας βρήκε ένα εύσχημο τρόπο για να ξεφύγει από την αποτυχία της διαπραγμάτευσης και τελικά κατάφερε να δημιουργήσει ένα αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο με κοινωνικές όμως ρίζες, που τον νίκησε δύο φορές – το 2019 και το 2023 – διαλύοντας όλη την κεντροαριστερά και την αριστερά.

Στα τέλη Ιουνίου του 2015 ο Τσίπρας ήταν σε ολοκληρωτικό αδιέξοδο.

Η διαπραγμάτευση την οποία υποσχέθηκε για να πάρει τις εκλογές είχε αποτύχει ήδη από τις 20 Φεβρουαρίου και αυτό έγινε πλήρως κατανοητό στη συνάντησή του με την Μέρκελ στις 23 Μαρτίου.

Ήταν από τότε, πολύ νωρίς μέσα στο 2015, ότι δεν υπήρχε ελπίδα για την αποφυγή ενός νέου μνημονίου.

Αν υπήρχε και μία τελευταία αυταπάτη που έμενε ζωντανή αυτή πέθανε τον Απρίλιο στη Μόσχα όταν έγινε κατανοητό πως δεν υπήρχαν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης – ο Πούτιν δεν είχε διάθεση να εμπλακεί σε σύγκρουση με την Μέρκελ.

Ο Τσίπρας είχε μπει στη διαπραγμάτευση χωρίς ουσιαστικά διαπραγματευτικά χαρτιά και με πολλές αυταπάτες, όπως ομολόγησε αργότερα.

Δεν είχε πραγματική εναλλακτική λύση, εάν οι δανειστές δεν υποχωρούσαν.

Ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι δεν έψαχνε άλλο νόμισμα, δεν επεδίωκε την έξοδο από το ευρώ.

Ήθελε να κερδίσει χρόνο, να προκαλέσει ρήγματα στο μέτωπο της λιτότητας, υποσχόμενος μία άλλη συνταγή με λιγότερο «κοινωνικό αίμα», να «κουράσει» τους δανειστές, να δείξει ανθεκτικότητα απέναντι στις πιέσεις και έτσι να αποφύγει μία επώδυνη συμφωνία.

Ήλπιζε ότι θα πετύχαινε βρίσκοντας νέες πηγές δανεισμού με πολύ ευνοϊκότερους όρους σε σχέση με την τρόικα και το ΔΝΤ. Πίστευε ότι αυτές οι πηγές χρηματοδότησης σε συνδυασμό με ένα κοινωνικό κίνημα στην Ελλάδα και την Ευρώπη, που θα πίεζε το διευθυντήριο των Βρυξελλών, θα τον οδηγούσε στην έξοδο από τη μνημονιακή κρίση.

Το σχέδιο απέτυχε.

Έτσι κι αλλιώς ήταν καταδικασμένο από την αρχή: Αφενός δεν είχε εναλλακτικό σχέδιο και δεν μπορούσε να φτάσει την όποια πίεση μέχρι τέλους, με δεδομένη την προσήλωση στο ευρώ, αφετέρου η χώρα ήταν ήδη στο χείλος του γκρεμού μετά την κίνηση του Αντώνη Σαμαρά να την αφήσει με άδεια ταμεία και με ένα αποτυχημένο δεύτερο μνημόνιο.

Με αδυναμία πληρωμών των δανειακών υποχρεώσεων πλέον, ο Αλέξης Τσίπρας κλήθηκε να υπογράψει μια νέα σκληρή συμφωνία.

Και αυτό δεν μπορούσε να το κάνει: Ο ίδιος θα καταστρεφόταν πολιτικά και επιπλέον το νέο μνημόνιο δεν θα περνούσε από την κυβέρνησή του και το κόμμα του.

Και αποφάσισε να ρίξει την ευθύνη στους πολίτες.

Με ένα ψευτοδίλημμα. Διότι το πραγματικό ήταν «ΝΑΙ στην πρόταση Γιούνκερ ή ΝΑΙ σε όποια πρόταση των δανειστών προέκυπτε στο τέλος και ίσως να είναι καλύτερη εάν πούμε ΟΧΙ στην πρόταση Γιούνκερ».

Η αλήθεια είναι ότι ο Τσίπρας περιέγραψε αυτό ακριβώς το πραγματικό ερώτημα με όποιο τρόπο μπορούσε. Είπε ότι δεν θα προτείνει, ούτε θα δεχθεί grexit και πως θα χρησιμοποιήσει το ΟΧΙ για ένα καλύτερο πρόγραμμα.

Ο στόχος του σαφής: Εάν προέκυπτε ΝΑΙ στο δημοψήφισμα, τότε θα συμβιβαζόταν με εντολή του… λαού. Αν προέκυπτε ΟΧΙ ήταν αναγκασμένος να βάλει και τη δεξιά ή «ευρωπαϊκή» αντιπολίτευση στο παιχνίδι για να αναλάβουν βάρος του συμβιβασμού, καθώς γνώριζε ότι δεν θα πρότειναν ποτέ ρήξη με τους δανειστές. Όπερ και εγένετο.

Στην πραγματικότητα ήθελε «βοήθεια» ή να βρει εκείνους με τους οποίους θα μοιραζόταν την ευθύνη του συμβιβασμού και της δικής του αποτυχημένης διαπραγμάτευσης. Έτσι ώστε στη συνέχεια να πάει με ισχυρές πιθανότητες στις εκλογές – και του «βγήκε» το παιχνίδι.

Μόνο που αυτή η επιτυχία είχε τελικά πρόσκαιρο χαρακτήρα.

Με το δημοψήφισμα το «αντισύριζα» μέτωπο έλαβε βαθιά κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Ενώ μέχρι τις εκλογές του 2015 ήταν στην «κορυφή» – στις ηγεσίες δηλαδή των παραδοσιακών κυβερνητικών κομμάτων –με αφορμή το δημοψήφισμα απέκτησε «ρίζες» και ισχυρά ερείσματα παντού.

Το κίνημα του «ΝΑΙ» απέκτησε στρατηγικό βάθος, πολέμησε τη διακυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ πετυχαίνοντας σαρωτική εκλογική νίκη το 2019 και έκρινε ουσιαστικά και την αναμέτρηση του 2023, όταν ο Μητσοτάκης αναβίωσε τον «κίνδυνο» επανεμφάνισης ενός «μετώπου της δραχμής», διανθίζοντας τη ρητορική του με διάφορες τερατολογίες.

Συμπερασματικά, το δημοψήφισμα δεν είχε καν το «ΟΧΙ» ως πραγματική επιλογή, ο Τσίπρας δεν έκανε καμία kolotoumpa, παρά μόνον προσπάθησε να σώσει τη νεκρή κυβέρνησή του και το πέτυχε με κόστος την ολοκληρωτική κυριαρχία της δεξιάς, που βιώνει (και πληρώνει) η χώρα από το 2019 και με  άγνωστο ορίζοντα…

Σημείωση: Ο Τσίπρας προσπάθησε να διασπάσει το αντισυριζα μέτωπο με τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά δεν τα κατάφερε, ακριβώς επειδή το κίνημα του ΝΑΙ είχε πλέον βαθιές ρίζες και δεν επηρεαζόταν από μετατοπίσεις ηγεσιών, όπως του Σταύρου Θεοδωράκη, ο οποίος συντάχθηκε με την κίνηση της τότε κυβέρνησης.

Διαβάστε επίσης:

Δυσκολότερο από τα Τέμπη το σκάνδαλο των επιδοτήσεων

Αιώνιοι «Γκρούεζες»

Το ξημέρωμα μιας προοδευτικής νεολαίας