Τα τελευταία 14 χρόνια η Λιβύη βρίσκεται, με κάποια διαλείμματα, σε διαρκή εμφύλιο πόλεμο. Οι προσπάθειες για ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή έχουν αποτύχει, η έχουν αποδειχθεί βραχύβιες.

Όλα ξεκινούν για την βορειοαφρικανική χώρα τον Φεβρουάριο του 2011 όταν η «Αραβική Άνοιξη», ένα κίνημα κατά των καθεστώτων που ξεκίνησε τον Δεκέμβρη του 2010 στη Τυνησία και συντάραξε τη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, φτάνει στη Λιβύη. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα κύμα διαδηλώσεων που στις περισσότερες περιπτώσεις οδήγησε σε εμφύλιο πόλεμο ή σε ανατροπή της κυβέρνησης.

Αλλά σχεδόν παντού η επόμενη μέρα είναι εξαιρετικά δύσκολη, συχνά τρομακτική και σχεδόν πάντα προκύπτουν νέοι διχασμοί.

Στη Λιβύη, εκείνη η εξέγερση οδηγεί ουσιαστικά σε δύο χωριστά και αντίπαλα κέντρα εξουσίας: Μία κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αμπντουλχαμίντ Ντμέιμπα, που είναι εγκατεστημένη στην Τρίπολη, ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ. Και ένα ισχυρό καθεστώς υπό τον Χαλίφα Χαφτάρ, που έχει έδρα τη Βεγγάζη, ελέγχει την ανατολική Λιβύη και διεκδικεί, είτε την αυτονομία του, είτε να επικρατήσει έναντι των δυνάμεων που έχουν έδρα την Τρίπολη.

Η Ελλάδα ξεκίνησε να έχει καλύτερη σχέση με τη Βεγγάζη, αν και αναγκαστικά, λόγω του διεθνούς στάτους, δεν θα μπορούσε να μην αναγνωρίσει την κυβέρνηση της Τρίπολης, η οποία εξ αρχής ήταν επιρροή της Τουρκίας.

Στην πορεία φαίνεται ότι η Αθήνα έχασε τα ερείσματά της στο καθεστώς Χαφτάρ, το οποίο δέχεται πλέον και εκείνο την επιρροή της Άγκυρας.

Κοινό πλέον σημείο και των δύο κέντρων εξουσίας είναι το τουρκολιβυκό σύμφωνο για τις θαλάσσιες ζώνες, που όμως δεν αναγνωρίζεται από την Ελλάδα και αποτελεί σημείο τριβής.

Η πτώση Καντάφι και ο πρώτος εμφύλιος  

Ας πάρουμε τα πράγματα από το σημείο, που άρχισε να δημιουργείται το χάος στη Λιβύη και οδήγησε στη σημερινή κατάσταση:

• Πρώτος εμφύλιος πόλεμος: Στις 14 Φεβρουαρίου 2011 ξεκινάνε διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος του Μουαμάρ Καντάφι, ο οποίος διατηρεί την εξουσία από το 1969.

Ο στρατός και οι δυνάμεις ασφαλείας απαντάνε με πυρά.

Η κατάσταση γρήγορα ξεφεύγει και οδηγείται σε εμφύλια σύγκρουση. Οι εξεγερμένοι διαμορφώνουν το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο της Λιβύης και αναγνωρίζονται από τις ΗΠΑ και στη συνέχεια από το ΝΑΤΟ.

Τελικά στις 20 Οκτωβρίου 2011, με τους επαναστάτες να ελέγχουν σχεδόν όλη την επικράτεια της χώρας, ο Καντάφι, διεθνώς απομονωμένος, δολοφονείται στη Σύρτη της Λιβύης και λίγες μέρες αργότερα η εμφύλια σύγκρουση λήγει και τυπικά. Το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο καταλαμβάνει την εξουσία με σκοπό να οδηγήσει τη έθνος σε δημοκρατικές διαδικασίες και εκλογές, ωστόσο η ειρήνη που επιτυγχάνεται είναι εύθραυστη.

Οι προσπάθειες για δημοκρατική αποκατάσταση: Η μεταβατική κυβέρνηση της Λιβύης αποτυγχάνει να διατηρήσει τον έλεγχο στη χώρα. Η Λιβύη αποτελεί ένα κράτος με πολλές μικρές φατρίες, φυλετικές ομάδες και παραστρατιωτικές οργανώσεις, οι οποίες λόγω του εμφυλίου είναι ένοπλες. Οι αιματηρές συμπλοκές μεταξύ στρατιωτικών σχηματισμών, δεν τερματίζονται ποτέ ολοκληρωτικά.

Τον Ιούλιο του 2012 διεξάγονται εκλογές από τις οποίες δεν απουσιάζουν οι διαδηλώσεις, οι συγκρούσεις, η βία και οι απειλές για μποϊκοτάζ. Τελικά ο Συνασπισμός Εθνικών Δυνάμεων, παρακλάδι της μεταβατικής κυβέρνησης κερδίζει την πλειοψηφία αλλά η κατάσταση παραμένει έκρυθμη.

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 2012 ένοπλοι μαχητές της ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης Αλ Κάιντα πυρπολούν το αμερικανικό προξενείο στη Βεγγάζη το λεηλατούν και σκοτώνουν τον Αμερικανό πρεσβευτή, Κρίστοφερ Στίβενς και τρεις συνεργάτες του.

Το καλοκαίρι του 2013, ένοπλες ομάδες καταλαμβάνουν τερματικούς σταθμούς πετρελαίου απαιτώντας περισσότερη αυτονομία. Η κυβέρνηση δεν ενδίδει αλλά δεν κατορθώνει και να ανακτήσει τον έλεγχο με αποτέλεσμα η εγχώρια παραγωγή και η οικονομία να βρεθεί σε ελεύθερη πτώση. Στις 11 Μαρτίου 2014 ο εκλεγμένος Πρωθυπουργός της χώρας, Αλί Ζεϊντάν καθαιρείται από το κοινοβούλιο της χώρας εξαιτίας της αδυναμίας του να ανταποκριθεί στις αλλεπάλληλες κρίσεις που ταλανίζουν τη Λιβύη.

Ο δεύτερος εμφύλιος και ο ρόλος του Χαφτάρ

Δεύτερος εμφύλιος πόλεμος: Στις 16 Μαΐου του 2014 ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, πρώην αξιωματικός του Μουαμάρ Καντάφι, αλλά μετέπειτα πρωτοστάτης των επαναστατών εναντίον του στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο, εξαπολύει την επιχείρηση «Αξιοπρέπεια» μια πρωτοβουλία ουσιαστικά για την κατάληψη της εξουσίας στη Λιβύη. Υπόσχεται να καθαρίσει τη χώρα από τους τρομοκράτες σε μία περίοδο που η Βεγγάζη ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από οργανώσεις όπως η Αλ Κάιντα και έτσι ο Χαφτάρ κερδίζει σημαντική υποστήριξη από πολίτες και οργανώσεις στη χώρα του. Στις 25 Ιουνίου 2014 διεξάγονται νέες εκλογές στη Λιβύη υπό καθεστώς τρόμου και συγκρούσεων. Εντός λίγων εβδομάδων ο συνασπισμός ισλαμιστών στον οποίο συμμετέχει η Αλ Κάιντα, «Αυγή της Λιβύης» έχει καταλάβει μεγάλο μέρος της επικράτειας, ελέγχοντας σε υψηλό ποσοστό τη Βεγγάζη και την Τρίπολη με το εκλεγμένο κοινοβούλιο να καταρρέει.

Το γεγονός οδηγεί το εκλεγμένο κοινοβούλιο γνωστό ως Βουλή των Αντιπροσώπων σε συμμαχία με τον στρατό του Χαλίφα Χαφτάρ. Από τον Ισλαμικό συνασπισμό, το 2015 αυτονομείται το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) το οποίο διατηρεί κάποια εδάφη και μέρος της Βεγγάζης για τους αρκετούς μήνες. Τον Δεκέμβριο του 2015, με πρωτοβουλία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ σε μια προσπάθεια επίτευξης εκεχειρίας διαμορφώνεται η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας, ωστόσο τον Μάρτιο του 2016 η Βουλή των Αντιπροσώπων που συνεργάζεται με τον Χαλίφα Χαφτάρ αποσύρεται από την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας.

Το αδιέξοδο και οι εκλογές που δεν έγιναν ποτέ  

Έτσι ουσιαστικά διαμορφώνονται οι δύο βασικές αντίπαλες παρατάξεις στη Λιβύη, η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας με πρωτεύουσα την Τρίπολη η οποία αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ ως η νόμιμη κυβέρνηση της χώρας και ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός, με κυβερνητική έδρα τη Βεγγάζη και με την Βουλή των Αντιπροσώπων να συνεδριάζει στο Τομπρούκ και ηγέτη τον στρατάρχη Χαφτάρ.

Τα επόμενα χρόνια γίνονται αρκετές προσπάθειες για εκεχειρία και εκλογές χωρίς επιτυχία. Μέχρι το 2020 οι δυνάμεις του Χαφτάρ σημειώνουν μεγάλες επιτυχίες φτάνοντας στα περίχωρα της Τρίπολης, ωστόσο από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του ίδιου έτους η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας καταφέρνει να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Λιβύης.

Με τις δύο πλευρές να οδηγούνται σε αδιέξοδο υπογράφεται εκεχειρία στις 23 Οκτωβρίου.

Μέρος της συμφωνίας αποτέλεσε η διεξαγωγή εκλογών στις 24 Δεκεμβρίου του 2021 οι οποίες ωστόσο δεν διεξήχθησαν ποτέ. Πρακτικά μέχρι σήμερα η Λιβύη παραμένει διχασμένη μεταξύ της κυβέρνησης της Τρίπολης και της κυβέρνησης της Βεγγάζης. Η Ελλάδα ως μέλος του ΟΗΕ έχει αναγνωρίσει την κυβέρνηση της Τρίπολης ωστόσο πρόκειται για την πλευρά που έχει συνάψει το παράνομο Τουρκολιβυκό σύμφωνο με την Άγκυρα γεγονός που έχει οδηγήσει την Αθήνα να διατηρεί θετικές σχέσεις με τον στρατάρχη Χαφτάρ ο οποίος αρχικά αρνήθηκε να την εγκρίνει.

Όμως από τον Ιούνιο, ο στρατάρχης Χαφτάρ δείχνει να επανεξετάζει την επιλογή του και τη σχέση του με την Άγκυρα, ενώ πιέζει την Αθήνα και την Ευρώπη με μεταναστευτικές ροές στην Κρήτη.

Συνοπτικά η εικόνα της σημερινής διχοτομημένης Λιβύης

Τα δύο καθεστώτα της Λιβύης έχουν ως εξής:

1. Καθεστώς Τρίπολης (Δυτική Λιβύη)

Επίσημη ονομασία: Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU).

Έδρα: Τρίπολη.

Ηγεσία: Πρωθυπουργός Αμπντουλχαμίντ Ντμέιμπα.

Διεθνής αναγνώριση: Αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη ως η νόμιμη κυβέρνηση της Λιβύης.

Υποστηρικτές/Συμμαχίες: Σημαντική στήριξη από την Τουρκία, τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά. Η Τουρκία έχει βαθύτερη παρουσία διαμέσου διμερών συμφωνιών συνεργασίας.

• Η Τρίπολη συχνά βιώνει ενδοκυβερνητικές συγκρούσεις και αστάθεια, με ένοπλες ομάδες να συγκρούονται ακόμη και τους τελευταίους μήνες, παρά την επίσημη κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

• Η κυβέρνηση συνεχίζει να εφαρμόζει το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο για τις θαλάσσιες ζώνες, ερχόμενη συχνά σε σύγκρουση με την Ελλάδα και την Αίγυπτο, διεκδικώντας θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Κρήτης.

• Προσπαθεί να ελέγξει μεγάλα τμήματα της δυτικής Λιβύης, αλλά η επιρροή της εκτός Τρίπολης είναι περιορισμένη λόγω της κατάστασης με τις ένοπλες ομάδες και της παράλληλης διοίκησης της Βεγγάζης.

2. Καθεστώς Βεγγάζης (Ανατολική Λιβύη)

Επίσημη ονομασία: Κυβέρνηση της Ανατολικής Λιβύης (υπό τον Στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ).

Έδρα: Βεγγάζη.

Ηγεσία: Χαλίφα Χάφταρ (διοικητής του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, LNA).

Διεθνής αναγνώριση: Δεν αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ, αλλά έχει σχέσεις με ορισμένες χώρες (Ρωσία, Αίγυπτος, ΗΑΕ, σποραδικές επαφές με άλλες).

Υποστηρικτές/Συμμαχίες: Εστιάζει στις σχέσεις με χώρες όπως η Ρωσία, προσπαθώντας να ενισχύσει τη στρατηγική του επιρροή (π.χ. αναφορές για ρωσική στρατιωτική υποστήριξη και παρουσία της Wagner).

• Ελέγχει αυτοτελώς την ανατολική Λιβύη, είναι απολύτως διαχωρισμένη από το κράτος της Τρίπολης και λειτουργεί ως de facto ανεξάρτητο διοικητικό μόρφωμα.

• Παρουσιάζει σκληρή στάση έναντι της Δύσης: πρόσφατα απελαύνονται ευρωπαίοι αξιωματούχοι και δεν αναγνωρίζονται συμφωνίες ή συνομιλίες που έγιναν στην Τρίπολη.

• Εξακολουθεί να επιτρέπει ή και να αξιοποιεί μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη για πολιτική πίεση προς την ΕΕ.

• Εμφανίζει αυξανόμενη προσπάθεια διεθνούς νομιμοποίησης, χωρίς ωστόσο κάποια πρόοδο στη διαδικασία ενοποίησης της χώρας.

Σημεία διαφορών

Κάθε καθεστώς διατηρεί δικούς του θεσμούς, κυβέρνηση, και δομή ασφαλείας.

• Διεθνείς σχέσεις: Το καθεστώς Τρίπολης συνεργάζεται στενά με την Τουρκία, ενώ το ανατολικό, υπό τον Χάφταρ, στρέφεται προς Ρωσία και άλλες δυνάμεις.
• Σχέση με την Ελλάδα/ΕΕ: Η Τρίπολη ακολουθεί επιθετική πολιτική στο θέμα των θαλασσίων ζωνών (σε συνεργασία με την Τουρκία), ενώ η Βεγγάζη απομακρύνει με αυστηρότητα αντιπροσωπείες της ΕΕ, επιδεικνύοντας την ανεξαρτησία της.
• Σταθερότητα: Η βία, η κατακερματισμένη διοίκηση και οι εσωτερικές συγκρούσεις χαρακτηρίζουν και τις δύο περιοχές, καθιστώντας το μέλλον της χώρας αβέβαιο.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΙΟΧΟΣ

Διαβάστε επίσης:

Στην Ουάσινγκτον ο επικεφαλής της Μοσάντ για βοήθεια στο σχέδιο απομάκρυνσης των Παλαιστινίων από τη Γάζα

Λος Άντζελες: Τρεις νεκροί από έκρηξη στο κέντρο εκπαίδευσης του σερίφη

«Κλείνει» για τους ξένους τουρίστες το χλιδάτο θέρετρο της Βόρειας Κορέας, λίγες εβδομάδες μετά τα… εγκαίνια