Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με μια στιγμή που μπορεί να καθορίσει το ίδιο της το μέλλον. Οι «ήσυχες δεκαετίες» της ειρήνης και της οικονομικής ευημερίας δείχνει να ανήκουν οριστικά στο παρελθόν, καθώς η βαρβαρότητα του πολέμου επέστρεψε στη γειτονιά της.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η αυξανόμενη αστάθεια στην ανατολική Μεσόγειο αλλά και η αβεβαιότητα για τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών, εκθέτουν την Ευρώπη στον κίνδυνο να απογυμνωθεί γεωπολιτικά και να κατρακυλήσει σε έναν ρόλο περιφερειακού παρατηρητή.

Μέσα σε αυτό το ζοφερό πλαίσιο, η στρατιωτικοποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας δεν εμφανίζεται απλώς ως επιλογή, αλλά ως ύστατη προσπάθεια να διασωθεί ό,τι απομένει από την ισχύ και το κύρος της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή.

Η άτυπη σύνοδος στη Δανία

Στην άτυπη σύνοδο (Τετάρτη) κορυφής στην Κοπεγχάγη, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συζήτησαν κυρίως δύο θέματα:

• Την ενίσχυση της κοινής άμυνας της Ευρώπης.
• Τη συνέχιση της στήριξης προς την Ουκρανία.

Αυτή η ατζέντα αποτυπώνει την κεντρική ανησυχία ότι η Ευρώπη δεν μπορεί πια να στηρίζεται αποκλειστικά στην αμερικανική προστασία και οφείλει να αποκτήσει την ικανότητα να υπερασπιστεί τα συμφέροντα και την ασφάλειά της αυτόνομα.

Η συζήτηση για τις εξοπλιστικές δαπάνες είναι πλέον το πιο φλέγον ζήτημα. Προτάσεις που κυμαίνονται από την κινητοποίηση 800 δισεκατομμυρίων ευρώ έως και τη δημιουργία ειδικών χρηματοδοτικών μηχανισμών, όπως το SAFE (Security Action for Europe), δείχνουν την πρόθεση να επιτευχθεί όχι μόνο ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος, αλλά και ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Η χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων της Συνθήκης για τη Σταθερότητα και την Ανάπτυξη επιτρέπει στα κράτη-μέλη να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες χωρίς να κινδυνεύουν από κυρώσεις για τα ελλείμματά τους.

Μπορεί μόνη της;

Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι νέες αυτές εξοπλιστικές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν από την ευρωπαϊκή πολεμική βιομηχανία. Υπάρχουν αισιόδοξες ενδείξεις: μεγάλες εταιρείες όπως

• η MBDA (ευρωπαϊκή πολυεθνική εταιρεία που ειδικεύεται στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την κατασκευή πυραύλων και συναφών συστημάτων) και
• η Hensoldt (η εταιρεία είναι ηγέτιδα στην Ευρώπη, με δραστηριότητες παγκοσμίως, αναπτύσσοντας και παρέχοντας λύσεις σε ραντάρ, ηλεκτρομαγνητικό πόλεμο κ.λπ.)

αυξάνουν την παραγωγική τους ικανότητα, ενώ η παραγωγή πυρομαχικών έχει ήδη πολλαπλασιαστεί σε σχέση με τα προπολεμικά επίπεδα. Η Ε.Ε. επενδύει επίσης στην κοινή προμήθεια εξοπλισμών, ώστε να αποφευχθεί η κατακερματισμένη αγορά που καθιστά την άμυνα λιγότερο αποτελεσματική.

Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι μεγάλες, καθώς υπάρχουν περιορισμοί σε

• πρώτες ύλες,
• υποδομές,
• εξειδικευμένο προσωπικό.

Οι άμεσες ανάγκες της Ουκρανίας και η επιθυμία πολλών κρατών να επανεξοπλιστούν γρήγορα σημαίνει ότι βραχυπρόθεσμα μέρος των προμηθειών θα έρθει από προμηθευτές εκτός Ε.Ε., κυρίως από τις ΗΠΑ αλλά και από άλλες χώρες. Εδώ έγκειται και η μεγάλη αντίφαση: ενώ η Ευρώπη θέλει να οικοδομήσει στρατηγική αυτονομία, η εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές είναι ακόμα αναπόφευκτη.

Η Τουρκία ως εταίρος

Σε αυτό το πλαίσιο εμφανίζεται και η Τουρκία. Η τουρκική πολεμική βιομηχανία έχει αναπτυχθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια, με αιχμή τα drones, την αεροναυπηγική και την παραγωγή πυρομαχικών. Η Τουρκία έχει εκδηλώσει επίσημο ενδιαφέρον να συμμετάσχει στο SAFE, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως φυσικό εταίρο.

Η προοπτική αυτή βρίσκει υποστηρικτές και αντιπάλους. Ιταλία, Ισπανία και Πολωνία βλέπουν θετικά τη συνεργασία, θεωρώντας την Τουρκία πολύτιμο τεχνολογικό και βιομηχανικό εταίρο. Αντίθετα, Ελλάδα και Κύπρος αντιδρούν έντονα, επικαλούμενες την απειλή του «casus belli», τις υπερπτήσεις και την κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου.

Η Γαλλία και η Γερμανία τηρούν πιο επιφυλακτική στάση, φοβούμενες πολιτικές εντάσεις αλλά και τον κίνδυνο να αποδυναμωθεί η ενδοευρωπαϊκή στρατιωτική βιομηχανία.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο πολιτικό αλλά και θεσμικό: για να συμμετάσχει μια τρίτη χώρα, όπως η Τουρκία, στα προγράμματα της Ε.Ε. απαιτείται συχνά ομοφωνία, δίνοντας έτσι σε Ελλάδα και Κύπρο δικαίωμα βέτο. Επομένως, ακόμη κι αν υπάρχουν κράτη που θα ήθελαν την Τουρκία στο ευρωπαϊκό αμυντικό εγχείρημα, το θέμα παραμένει αμφίβολο.

Γιατί στρατιωτικοποίηση

Η στροφή αυτή της Ε.Ε. προς την άμυνα και τη στρατιωτικοποίηση της οικονομίας έχει πολλαπλές αιτίες.

Πρώτον, ο πόλεμος στην Ουκρανία υπήρξε καταλύτης, αποκαλύπτοντας τις αδυναμίες και την εξάρτηση της Ευρώπης. Δεύτερον, οι πιέσεις από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να αυξήσουν οι Ευρωπαίοι τις στρατιωτικές τους δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ, έκαναν σαφές ότι η ήπειρος δεν μπορεί πλέον να στηρίζεται στην αμερικανική «ομπρέλα» χωρίς κόστος. Τρίτον, υπάρχει η ανάγκη για αντιμετώπιση νέων απειλών: drones, κυβερνοπόλεμος, υβριδικές επιθέσεις, που απαιτούν επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής.

Παράλληλα, η στρατιωτική βιομηχανία θεωρείται εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης, καθώς:

• δημιουργεί θέσεις εργασίας,
• ενισχύει την καινοτομία,
• συνδέεται με άλλους κρίσιμους κλάδους, όπως η αεροδιαστημική και οι νέες τεχνολογίες.

Έτσι, η στρατιωτικοποίηση δεν είναι μόνο ζήτημα άμυνας, αλλά και μέσο οικονομικής αναζωογόνησης.

Σκιές στο μέλλον

Παρά την αποφασιστικότητα με την οποία εμφανίζονται οι Ευρωπαίοι, το μέλλον παραμένει αβέβαιο. Η Ευρώπη πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα στην επιθυμία για αυτονομία και την πραγματικότητα της εξάρτησης.

Η ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας είναι έργο μακροπρόθεσμο, ενώ οι απειλές είναι άμεσες. Η εσωτερική διαίρεση – όπως φάνηκε στην περίπτωση της Τουρκίας – μπορεί να καθυστερήσει ή να αποδυναμώσει κάθε σχέδιο. Και πάνω απ’ όλα, υπάρχει ο φόβος ότι η Ευρώπη, παρά τις επενδύσεις, ίσως να μην καταφέρει να ανταγωνιστεί στρατιωτικά υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ ή η Κίνα.

Το ερώτημα που αιωρείται είναι αν η στρατιωτικοποίηση της οικονομίας μπορεί να αποτρέψει την υποχώρηση ή και την εξαφάνιση της ευρωπαϊκής ισχύος στη διεθνή σκηνή. Για πολλούς, αποτελεί αναγκαίο βήμα: χωρίς ισχυρή άμυνα, η Ευρώπη κινδυνεύει να καταστεί απλός θεατής. Για άλλους, εγκυμονεί τον κίνδυνο μιας στρατιωτικοποίησης χωρίς ουσία, που θα αποδυναμώσει τις κοινωνικές και δημοκρατικές αξίες στις οποίες θεμελιώθηκε το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Παραμένουν τα «σύννεφα» ελέω Τσίπρα και βουλευτών που παίρνουν θέση για την «επόμενη μέρα»

Δημοσκοπικός εφιάλτης για την κυβέρνηση

ΣΥΡΙΖΑ: Προσπάθεια υπέρβασης του βραχυκυκλώματος – Προς το «ναι» για την Belharra