Δημήτρης Λάλλας
Μόδα. Στον αστερισμό της νεωτερικότητας
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελ.: 344

Ο τρόπος που οι κοινωνικές επιστήμες επιχειρούν να ερμηνεύσουν την εποχή τους, παρακάμπτοντας τα μεγάλα γεγονότα και τις ηχηρές μεταβολές της Ιστορίας, είναι εντυπωσιακός, συνάμα όμως και άκρως αποκαλυπτικός. Στην περίπτωσή μας, όμως, η αποκάλυψη δεν επέρχεται μέσω της γυμνής αλήθειας, αλλά το αντίθετο: αποκαλύπτεται με τον τρόπο που «ντύνεται» κάθε εποχή. Το εγχείρημα είναι απαιτητικό, όπως η μόδα, καθώς προϋποθέτει γνώση, φαντασία, τη σύνθετη ικανότητα να βλέπεις στο χρώμα ενός υφάσματος, στο κόψιμο ενός φορέματος ή στη μονοχρωμία ενός τζιν ένα πολιτισμικό ίχνος, ένα κοινωνικό αποτύπωμα, μια μετατόπιση στις νοοτροπίες. Ο Δημήτρης Λάλλας το επιχειρεί με τέτοιο τρόπο, που κάνει τη μόδα να ανακτά τη σοβαρότητα και τη βαθύτερη πολιτισμική της σημασία.

Το βιβλίο του «Μόδα. Στον αστερισμό της νεωτερικότητας» παρακάμπτει όλες εκείνες τις φλύαρες, επιφανειακές και ανούσιες προσεγγίσεις που κλείνουν το μάτι στον σνομπισμό και την κενή κοκεταρία. Ο συγγραφέας μάς προτείνει να εξετάσουμε τη μόδα ως παιδί της νεωτερικότητας, γεννημένο μέσα από τα εργαστήρια της βιομηχανικής επανάστασης, και ταυτόχρονα ως έναν από τους μηχανισμούς που συνέβαλαν στη δημιουργία της. Στην ουσία, ο Λάλλας γράφει μια ιστορία του σύγχρονου ανθρώπου μέσα από το ένδυμα, δηλαδή από τον τρόπο που το σώμα παρουσιάστηκε, κρύφτηκε ή εκτέθηκε, έως τον τρόπο που κάθε κοινωνία οργάνωσε το βλέμμα της.

Το βιβλίο εντάσσεται στη σειρά «Κοινωνικές Σπουδές» των εκδόσεων Πατάκη, ένα εγχείρημα με φρέσκια πνοή και συγκεκριμένη στρατηγική: να αναδείξει τις ζωντανές, νεότερες και καθαρές φωνές των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα. Τη σειρά διευθύνει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος (ΕΚΠΑ) και ο στόχος της είναι διπλός: από τη μια να προσφέρει κείμενα υψηλής επιστημονικής αξίας και από την άλλη να τα δοκιμάζει στον δημόσιο διάλογο, εκεί όπου οι κοινωνικές επιστήμες συχνά απουσιάζουν ή παραμένουν εγκλωβισμένες σε ακαδημαϊκά στεγανά.

Ο «Υπερτουρισμός» του Γιώργου Ρακκά υπήρξε το πρώτο βήμα. Η «Μόδα» του Λάλλα είναι το δεύτερο. Η σειρά μοιάζει να διαμορφώνει ένα νέο μοντέλο επιστημονικής γραφής, που δεν παραχωρεί χώρο στις ευκολίες και απλοποιήσεις των καιρών, και ταυτόχρονα μένει ανοιχτό, κατανοητό, διαυγές. Ένα μοντέλο όπου ο μελετητής παραμένει ακριβής και ταυτόχρονα συνομιλεί με την καθημερινότητα των αναγνωστών.

Από τη μελέτη του Λάλλα ξεχωρίζει ως εναρκτήρια πράξη της νεωτερικότητας το έτος 1860. Είναι η χρονιά κατά την οποία ο Charles Frederick Worth, ένας Άγγλος εγκατεστημένος στο Παρίσι, γίνεται ο προσωπικός μόδιστρος της αυτοκράτειρας Ευγενίας. Ο Worth δημιουργεί το σύστημα του οίκου μόδας, επινοεί το «brand» πριν να υπάρξει η λέξη, δίνει πρόσωπο στη δημιουργία, φέρνει τη μόδα στην αυλή και από εκεί στην κοινωνία.

Την ίδια ακριβώς χρονιά, στην άλλη πλευρά του κόσμου, στο Σαν Φρανσίσκο, ένας Βαυαρός εβραϊκής καταγωγής, ο Levi Strauss, μετονομάζει την επιχείρησή του σε Levi Strauss & Co. Από τα υφάσματα που αρχικά προορίζονταν για τέντες και αντίσκηνα, φτιάχνει, δήθεν για έναν μεθυσμένο χρυσοθήρα, ένα παντελόνι εργασίας από χοντρό βαμβακερό ύφασμα. Κανείς δεν μπορούσε τότε να φανταστεί ότι αυτό το μπλε παντελόνι θα γινόταν το σύμβολο ενός ολόκληρου πολιτισμού!

Η σύμπτωση των δύο γεγονότων είναι για τον Λάλλα κάτι περισσότερο από μια ιστορική περιέργεια: είναι μια αποκάλυψη. Η μόδα γεννιέται ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, στην πολυτέλεια της αυλής και στη σκληρή πραγματικότητα του χρυσοθηρικού πυρετού.

Και αυτό το διπλό βλέμμα είναι που διατρέχει όλο το βιβλίο: η μόδα ως τέχνη και η μόδα ως βιομηχανία, η μόδα ως επιθυμία και η μόδα ως ανάγκη.

Ο Λάλλας εξετάζει το ένδυμα ως κοινωνικό υποκείμενο: κάτι που μπορεί να διαβαστεί, να ερμηνευτεί, να αποκαλύψει τις σχέσεις εξουσίας, τις ταξικές δομές, τους έμφυλους κανόνες, τις οικονομικές μεταβολές. Η μόδα δεν είναι, λοιπόν, «γυναικεία υπόθεση», ούτε «καπρίτσιο των σχεδιαστών». Είναι ένας τρόπος να οργανώσουμε το σώμα μέσα στον δημόσιο χώρο.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εργαλεία από τον Simmel και τον Bourdieu, αλλά τα χρησιμοποιεί με λεπτότητα. Δεν φορτώνει τη γραφή του με θεωρητικό βάρος, αλλά αφήνει τα παραδείγματα να μιλούν. Έτσι το βιβλίο διαβάζεται σαν μια κοινωνιολογική μελέτη που δεν τρομάζει τον αναγνώστη, σαν μια αφήγηση που ξέρει τι θέλει να πει, αλλά δεν επιδεικνύει τη δυσκολία της.

Το τζιν ως παγκόσμιο σύμβολο

Από όλες τις ιστορίες που αφηγείται, εκείνη του τζιν είναι ίσως η πιο συναρπαστική. Γιατί εδώ η μόδα δεν συναντά απλώς την εργασία, αλλά και τη νεολαία, το φύλο, την αντίσταση, τον κινηματογράφο.

Ο Marlon Brando και ο James Dean φορούν τζιν επειδή το τζιν είχε γίνει ένας τρόπος να δηλώσεις την ανυπακοή, την αντίδραση. Η Marilyn Monroe το φορά για να σπάσει τον κανόνα της «γυναικείας» εμφάνισης. Κι όταν το τζιν υιοθετήθηκε από τα κινήματα των baby boomers, της αντιπολεμικής νεολαίας, του φεμινισμού, έγινε κοινός κώδικας, ένα ρούχο που ένωσε εκείνους που δεν είχαν τίποτα κοινό. Δεν είναι τυχαίο ότι το περιοδικό «Life» το 1972 έγραψε πως «ο κόσμος είναι πλέον μπλουτζίν».

Ο Λάλλας χρησιμοποιεί τη φράση για να δείξει ότι η μόδα μπορεί να γεννήσει μια παγκόσμια γλώσσα, ένα είδος δημοκρατίας, όπου το σώμα γίνεται ομοιογενές, χωρίς ταξικά διακριτικά.

Η αφήγηση ως μέθοδος

Ο συγγραφέας τιθασεύει ένα πλούσιο υλικό σε μιαν ενιαία και δομημένη αφήγηση. Το μεγάλο προσόν του βιβλίου, εκτός από το υλικό του, είναι ο τρόπος της αφήγησης. Ο Λάλλας γράφει με ρυθμό, με καθαρότητα, με μια παράξενη ισορροπία ανάμεσα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία. Η γραφή του δεν είναι ποτέ επίπεδη. Κινείται σε βάθος, ανασύρει εικόνες, ζωντανεύει πρόσωπα, δημιουργεί σκηνές. Έτσι το βιβλίο, που είναι μια ακαδημαϊκή μελέτη, διαβάζεται σαν μια μεγάλη αφήγηση για τον νεωτερικό άνθρωπο: για το σώμα του, τις ανάγκες του, τις επιθυμίες του, τις αντιφάσεις του.

Το «Μόδα. Στον αστερισμό της νεωτερικότητας» ενδιαφέρεται και για το παρόν, την τρέχουσα πραγματικότητα, για τη γρήγορη μόδα, την κούραση του καταναλωτή, την ηθική της παραγωγής, την κλιματική επίπτωση της ένδυσης. Αποφεύγοντας την εύκολη ηθολογία, ο συγγραφέας περιγράφει την κατάσταση αφήνοντας τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι η μόδα δεν είναι κάτι εξωτερικό στον κόσμο μας, αλλά η ίδια η κίνηση της εποχής που ζούμε. Το βιβλίο του Δημήτρη Λάλλα είναι μια ουσιαστική συμβολή στην έτσι κι αλλιώς περιορισμένη ελληνική βιβλιογραφία για τη μόδα.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: «Ιστορίες χωρίς φωνή» – Από τον Πέτρο Κατσάκο και τις εκδόσεις ΟΚΤΑΝΑ

Βιβλίο: Ο άνθρωπος και η υπαρξιακή του αγωνία

Στον David Szalay και το «Flesh» το Booker Prize 2025 (photos/video)