Είκοσι τέσσερις εικαστικοί «μιλούν» με τα έργα τους για την έννοια της διαχρονικότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη, την αδιόρατη ή αβυσσαλέα απόσταση που χωρίζει το εφήμερο από το αιώνιο…

Είκοσι τέσσερις εικαστικοί «μιλούν» με τα έργα τους για την έννοια της διαχρονικότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη, την αδιόρατη ή αβυσσαλέα απόσταση που χωρίζει το εφήμερο από το αιώνιο…

Στο προηγούμενο τεύχος γράφαμε για τη νεοαφιχθείσα Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στο αφιλόξενο πολιτιστικό στερέωμα της μνημονιακής, απένταρης και εσαεί προεκλογικής νεοελληνικής πραγματικότητας. Είναι μια αναμφίβολα ελπιδοφόρα παρουσία και ευχάριστη έκπληξη. Άλλη μια πολιτιστική σταθερά, από τις λίγες που μας έχουν απομείνει, άλλο ένα σημείο αναφοράς, είναι το Μουσείο Μπενάκη, που με προσήλωση και σε πείσμα των χαλεπών καιρών επιμένει στη διοργάνωση μεγάλων και πρωτότυπων εικαστικών γεγονότων. Δεκάδες εκδηλώσεις έχει προγραμματίσει το Μουσείο Μπενάκη για τους επόμενους μήνες σε όλους τους χώρους του – και διαθέτει πλέον πολλούς –, με την έκθεση «Ο Χρόνος – οι Άνθρωποι, οι Ιστορίες τους, μια σπουδή στην έννοια της θεατρικότητας εκτός σκηνής» (11 Νοεμβρίου έως 31 Ιανουαρίου, Κεντρικό Κτήριο, Κουμπάρη 1 και Βασιλίσσης Σοφίας) να ξεχωρίζει. Το εγχείρημα έρχεται ως συνέχεια της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης του Βλάση Κανιάρη στο Μουσείο Μπενάκη πριν από δύο χρόνια, όταν ο σπουδαίος Έλληνας καλλιτέχνης παρουσίασε μια επιλογή από το έργο του σε ευθεία συνομιλία και άμεσο διάλογο με τα μόνιμα εκθέματα του Μουσείου. Τώρα, όμως, το Μουσείο Μπενάκη επέλεξε 24 Έλληνες εικαστικούς (Βλάσης Κανιάρης, Δημήτρης Αληθεινός, Κώστας Ανανίδας, Αρκάς, Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Ασημακόπουλος, Εριέττα Βορδώνη, Μπάμπης Βενετόπουλος, Γιώργος Γυπαράκης, Σταύρος Διακουμής, Νίκος Καναρέλης, Μαριγώ Κάσση, Κυριάκος Κατζουράκης, Αριστείδης Κοντογιώργης, Παναγιώτης Κουλουράς, Παναγιώτης Λαμπρινίδης, Γιώργος Λάππας, Αλεξάνδρα Μυρεσιώτη, Βάλλυ Νομίδου, Νάκης Παναγιωτίδης, Άγγελος Παπαδημητρίου, Κώστας Τσιρώνης, Παντελής Χανδρής, Αγλαΐα Χριστιανού) να συνεχίσουν αυτόν τον διάλογο με πιο ομαδικό τρόπο και να τον οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό επίπεδο, σε ακόμα πιο ενδιαφέροντα μονοπάτια. «Στην παρούσα έκθεση πρωταγωνιστούν το αφηγηματικό στοιχείο, το οποίο a priori διαθέτουν οι πλαστικές μορφές (αυτό που αποκαλούμε γλώσσα των εικόνων), αλλά και η ενδιάθετη θεατρικότητα, το “δράμα” που δημιουργείται όταν αντιτίθενται ή διαλέγονται διαφορετικές μορφές τέχνης ή δημιουργήματα εποχών που απέχουν πολύ μεταξύ τους. Θα ονομάζαμε πάλι “θεατρικότητα” τη συχνά αποκαλυπτική ανάδυση θεατρικών χαρακτηριστικών σε μορφές τέχνης, διαφορετικές της σκηνικής πράξης», τονίζει ο επιμελητής της έκθεσης Μάνος Στεφανίδης, από τους πλέον αρμόδιους στην ιστορία της ελληνικής τέχνης. Και συνεχίζει στο υστερόγραφό του, δίνοντας μια ρομαντική χροιά και διάσταση στην απόπειρά του αλλά και στην απόπειρα του Μουσείου να ξεφύγει από την πεπατημένη και να πειραματιστεί πάνω στην έννοια της διαχρονικότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία και πράξη, στην αδιόρατη ή αβυσσαλέα απόσταση που χωρίζει το εφήμερο από το αιώνιο, στη λεπτή αυτή κλωστή που ενώνει τις τέχνες μεταξύ τους και τις συνδέει σε ένα ενιαίο όλον: «Υπάρχουν στιγμές, σπάνιες δυστυχώς, όπου η τέχνη απαλλάσσεται από τις αγοραίες της υποχρεώσεις ή τις διακοσμητικές ανασφάλειες και βρίσκεται, ενώ γύρω βράζει η τρικυμία, στην κορυφή του τρομερού, του πιο ψηλού κύματος. Δευτερόλεπτα μετά θα κατακρημνισθεί στα υδάτινα βάραθρα της φθοράς. Θα έχει όμως προλάβει να κατοπτεύσει, δηλαδή να ερμηνεύσει, το κακό και το καλό του σύμπαντος κόσμου. Αυτό το θαύμα ούτε κατασκευάζεται ούτε προαναγγέλλεται. Απλώς συμβαίνει. Και μάλιστα συμβαίνει στα μουσεία εκείνα που απεκδύονται τους σοβαροφανείς τους ρόλους και γίνονται για λίγο σκηνή θεάτρου, μαγεμένο δάσος, σπηλιά για Ροβινσώνες ή λαβύρινθοι, όπου το νήμα και ο μίτος δεν δίνονται στην είσοδο, αλλά στην έξοδο. Το Μουσείο Μπενάκη είναι ένα απ’ αυτά». Στο επίκεντρο της έκθεσης βρίσκεται φυσικά η έννοια της Ιστορίας αλλά και των μικρών ιστοριών που γράφουν οι άνθρωποι με τις ζωές τους και οι καλλιτέχνες με τα έργα τους. Γιατί μπορεί η επίσημη Ιστορία να είναι μία και γραμμένη από τους νικητές και τους κυρίαρχους (στη ζωή και στην τέχνη), με ή χωρίς υποσημειώσεις και αστερίσκους, αλλά βιώνεται από τους ανθρώπους που αφήνουν μικρά ή μεγάλα ίχνη στους ιστορικούς τού εκάστοτε παρόντος και του μέλλοντος. Από τα πρώτα μουσεία της ανθρωπότητας, από τα αναγεννησιακά πρωτόλεια εκθετήρια μέχρι τα σύγχρονα μεγαθήρια που συλλέγουν και παρουσιάζουν τέχνη, η έννοια της συμπαράθεσης και της παραλληλίας των έργων αποτέλεσε θεμελιώδη προβληματισμό εκθετών, πατρόνων και καλλιτεχνών. Ήδη από τα γαλλικά Cabinets de Curiosites και τα γερμανικά Kunstkammer και Wunderkammer του 16ου αιώνα, που υπάκουαν σε ένα ξεπερασμένο σήμερα horror vacui και παρουσίαζαν εθνογραφικά, γεωλογικά, καλλιτεχνικά, αρχαιολογικά και κάθε είδους ευρήματα με τρόπο που παραμένει ακόμα δυσερμήνευτος, δημιουργώντας έναν συναρπαστικό μικρόκοσμο –θέατρο του κόσμου –, μέχρι σήμερα, η διαδικασία της συν-τοποθέτησης σε προθήκες και προκαθορισμένες θέσεις διαφορετικών έργων αποτέλεσε πάντα πειρασμό και πρόκληση (όπως, τηρουμένων των αναλογιών, είδαμε και στην πρόσφατη έκθεση Zone D). Αυτή η πρόκληση κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την προσπάθεια του Μουσείου Μπενάκη και αναμένεται να προκαλέσει συζητήσεις και προβληματισμούς που τόσο ανάγκη έχει σήμερα η σύγχρονη τέχνη.

Γιάννης Κουκουλάς