Η είδηση ότι η Κύπρος βγαίνει από το μνημόνιο τον επόμενο μήνα προκαλεί, δικαιολογημένα, ανάμικτα συναισθήματα στην Ελλάδα, που από το 2010 αγκομαχεί δίχως να φαίνεται, προς το παρόν τουλάχιστον, φως στο τούνελ, παρά τις εξαετείς αιματηρές θυσίες και το ξεχαρβάλωμα της οικονομίας. 

Οι αναλύσεις περί «κυπριακού θαύματος» κυριαρχούν, οι μειοψηφικές και πιο κριτικές απόψεις περί «ωραιοποίησης της κατάστασης» υπάρχουν επίσης ακόμα και στην Κύπρο, όμως ως είθισται η αλήθεια βρίσκεται περίπου στη μέση.

 

Η Κύπρος πράγματι πέτυχε την απεξάρτησή της από την τρόικα με μεθοδικότητα, υπομονή, ένα μίνιμουμ συνεννόησης στο πολιτικό σκηνικό και θυσίες. Έχει ακόμα, βεβαίως, να διανύσει σημαντική απόσταση μέχρι να ξεφύγει τελείως από τους υπαρκτούς κινδύνους, όπως παραδέχονται ακόμα και κορυφαία κυβερνητικά στελέχη. 

 

Αναμφισβήτητα, πάντως, η αισιοδοξία έχει επιστρέψει, οι απώλειες σταδιακά περιορίζονται και σίγουρα το σοκ από το «κραχ» του 2013 με τα capital controls και το πρωτοφανές για τα ευρωπαϊκά δεδομένα «κούρεμα» καταθέσεων δεν εκτροχίασε την Κύπρο για να τη βυθίσει στην ύφεση, την εσωστρέφεια και το πετσόκομμα των ελπίδων της. 

 

Είναι βέβαιο, επίσης, ότι η κυπριακή κρίση έχει περισσότερες διαφορές παρά ομοιότητες με την ακραία ελληνική περίπτωση. Η βασικότερη διαφορά είναι η εξής: 

 

◆ Η μεν Κύπρος μπήκε στο μνημόνιο το 2013 εξαιτίας του υπέρογκου τραπεζικού της τομέα (ο οποίος εκτός των άλλων ήταν εκτεθειμένος και στα ελληνικά ομόλογα), με το βαθύ «κούρεμα» καταθέσεων που έγινε να είναι αυτό που αναχρηματοδότησε το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έτσι, δεν φορτώθηκε η ζημιά της τραπεζικής φούσκας στο δημόσιο χρέος. 

◆ Η δε Ελλάδα βρέθηκε στην «εντατική» από τον Μάιο του 2010 λόγω δημόσιου χρέους, με όλες τις γνωστές «παρενέργειες» διαρκείας σε οικονομία, τραπεζικό σύστημα, κοινωνία και πολιτική σκηνή. 

 

Ένα από τα βασικά συστατικά του πολυδιάστατου κυπριακού success story δεν αφορά μόνο όσα πέτυχε ως δημοσιονομικές κι άλλες προσαρμογές στην οικονομία, υλοποιώντας θέλοντας και μη τις δεσμεύσεις απέναντι στους δανειστές, αλλά και όσα κατάφερε να γλιτώσει από τα δόντια της τρόικας στα τρία μνημονιακά χρόνια. Τα οποία επικεντρώνονται σε οκτώ βασικούς άξονες:

 

1 Στην Κύπρο δεν επελέγη η συνταγή της υπερφορολόγησης, όπως έχει συμβεί με όλες τις κυβερνήσεις επί μνημονίων στην Ελλάδα με τεράστιο κόστος για τους πολίτες στην πραγματική οικονομία, αλλά και για το επιχειρείν. Η Κύπρος διατήρησε χαμηλό φορολογικό συντελεστή (στο 12% σήμερα) για κυπριακές και διεθνείς επιχειρήσεις, παραμένοντας ελκυστική, ενώ το αφορολόγητο για τους πολίτες είναι 19.500 ευρώ και ο ανώτατος συντελεστής για εισοδήματα άνω των 60.000 ευρώ στο 35%. 

2 Οι περικοπές για τους πολίτες ήταν σχετικά ήπιες κι εν τέλει λιγότερο οδυνηρές, ενώ βαθύτερο μαχαίρι έπεσε στις κρατικές δαπάνες. Δόθηκε, εξάλλου, μεγάλο βάρος στην απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων ειδικά για μεγάλα έργα που σχετίζονται με τον τουρισμό, κάτι που βοήθησε και στην προσέλκυση επενδύσεων. Ωστόσο, σ’ αυτόν τον τομέα διαπιστώνεται πως η κυπριακή οικονομία βρίσκεται σε διαδικασία αποεπένδυσης από το 2014, η οποία πρόκειται να συνεχιστεί και το 2016, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 

3 Τα ασφαλιστικά ταμεία της Κύπρου είχαν υπαρκτές, αλλά μικρές απώλειες από το «κούρεμα» αλλά και τη σημαντική αύξηση της ανεργίας, με συνέπεια να μην κινδυνεύει να τιναχθεί το σύστημα στον αέρα για τις μελλοντικές γενιές. Το ενεργητικό των συνταξιοδοτικών ταμείων μειώθηκε στα 2,49 δισ. ευρώ στο τέλος Σεπτεμβρίου 2015 από 2,9 δισ. τον Σεπτέμβριο του 2014.

4 Από το «κούρεμα» (που δεν έγινε σε όλες τις κυπριακές τράπεζες) επλήγησαν στον μεγαλύτερο βαθμό Ρώσοι μεγαλοκαταθέτες, ωστόσο το ρωσικό κεφάλαιο δεν έχει εγκαταλείψει μέχρι σήμερα την Κύπρο. Ισχυρός πυλώνας του τραπεζικού συστήματος, εξάλλου, αποδεικνύονται στη νέα εποχή οι συνεταιριστικές τράπεζες, που, σύμφωνα με το ΔΝΤ στην τελευταία του έκθεση, «το σχέδιο ανασυγκρότησης προσφέρει ισχυρή βάση ανάπτυξής τους». 

5 Το κοκτέιλ ανεργίας κι εσωτερικής υποτίμησης ήταν πιο ήπιο και βραχυπρόθεσμο συγκριτικά με αυτό της Ελλάδας, με συνέπεια να αντέξει η πραγματική οικονομία από το πρώτο κύμα μέτρων και να μην μπει σε σπιράλ ύφεσης, από την οποία θα ήταν δύσκολο να βγει. Το χρήμα στην Κύπρο μειώθηκε για ένα διάστημα, αλλά εν μέσω κρίσης δεν έπαψε να κινείται. Η οικονομία, εξάλλου, που μέχρι το 2013 βασιζόταν στο τραπεζικό σύστημα, τον τουρισμό και το real estate κάνει προσπάθειες πλέον να αποκτήσει μεγαλύτερο εύρος.

6 Ο τουρισμός της Κύπρου όχι μόνο διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα, αλλά βοήθησε στην ενίσχυση των αντοχών της οικονομίας και στη δυναμική ανάκαμψης, αξιοποιώντας το τάιμινγκ, αφού άλλοι δημοφιλείς προορισμοί στην ευρύτερη περιοχή (Β. Αφρική, Τουρκία κ.ά.) έχασαν την ανταγωνιστικότητά τους τα τελευταία χρόνια λόγω πολέμων, τρομοκρατίας, πολιτικής αστάθειας κ.λπ. Το 2015 οι τουρίστες στην Κύπρο έφτασαν τα 2,6 εκατ., αγγίζοντας το ιστορικό ρεκόρ του 2000. 

7 Το αγγλοσαξονικό διοικητικό σύστημα αποδείχθηκε για μια ακόμα φορά απλό, ευέλικτο κι αποτελεσματικό, ενώ οι νόμοι και το φορολογικό παρέμειναν σε σταθερό πλαίσιο και δεν άρχισαν να αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη. 

8 Το πολιτικό σύστημα, τέλος, πέρα από τις υπαρκτές και διακριτές διαφορές του, φάνηκε ανθεκτικό και υπεύθυνο. Απέφυγε τις αλλεπάλληλες κι εξουθενωτικές εκλογικές μάχες (οι δυο τελευταίες προεδρικές εκλογές έγιναν το 2008 και το 2013), η εμπιστοσύνη δεν κατέρρευσε και στην πλειοψηφία του κατάφερε στα βασικά ζητήματα να βρει μια μίνιμουμ φόρμουλα συνεννόησης. Στις περισσότερες των περιπτώσεων υπήρξε ταχύτητα στην εφαρμογή των πράγματι δύσκολων δεσμεύσεων, με συνέπεια να μην χρειαστεί κι άλλο μνημόνιο. 

 

Ωστόσο, κάθε νόμισμα έχει και την άλλη όψη. Η Κύπρος βγαίνει από το μνημόνιο, όμως τώρα έχει να αντιμετωπίσει πλέον και αρκετές από τις συνέπειές του:

 

◆ Με πρώτη απ’ όλες τα «κόκκινα» δάνεια, τα οποία είναι ο μεγαλύτερος βραχνάς για την κυπριακή κυβέρνηση. Ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 60% των δανείων που έχουν οι κυπριακές τράπεζες στο χαρτοφυλάκιό τους δεν εξυπηρετείται. Σήμερα, τα «κόκκινα» δάνεια είναι στο 107% του ΑΕΠ και η αύξησή τους από το μνημόνιο και μετά είναι ραγδαία. Η Κύπρος έχει το μεγαλύτερο ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή στα τέλη Νοεμβρίου. 

◆ Η ανεργία εκτινάχθηκε στα χρόνια της κρίσης ξεπερνώντας το 15%. Μπορεί τα επίπεδα να απέχουν από το ιλιγγιώδες 26-27% της Ελλάδας, όμως για μια μικρή, έστω κι εξωστρεφή, οικονομία όπως της Κύπρου αυτό το ποσοστό διογκώνει τα κοινωνικά προβλήματα, ειδικά για τις πιο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. 

◆ Η διαρροή «εγκεφάλων» έχει μεγεθυνθεί λόγω της κρίσης. Πολλοί νέοι άνθρωποι με επιστημονική κατάρτιση στρέφονται στο εξωτερικό για εύρεση εργασίας. 

◆  Η Κύπρος κατατάσσεται στην 32η θέση το 2015 στον παγκόσμιο Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, δηλαδή επί μνημονίου, βυθίζεται όλο και πιο κάτω στον σχετικό πίνακα. Το 2012, προ «κραχ», βρισκόταν στην 29η θέση. 

 

Το τελευταίο προαπαιτούμενο της τρόικας για να κλείσει ομαλά ο μνημονιακός κύκλος αποτελεί και το μεγάλο αγκάθι για την κυπριακή Βουλή. Πρόκειται για τις αποκρατικοποιήσεις των ημικρατικών Cyta, Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου και Αρχής Λιμένων Κύπρου. 

 

Η τρόικα έχει απορρίψει τις προτάσεις που έγιναν στα τέλη Δεκεμβρίου για την ιδιωτικοποίηση της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου. Οι συγκεκριμένες δημόσιες υπηρεσίες αποτελούν παράγοντα στρατηγικής σημασίας για τη λειτουργία της κυπριακής οικονομίας και το πόκερ είναι σκληρό μεταξύ των δύο πλευρών. Με την κυπριακή κυβέρνηση να επιδιώκει να υπάρξουν όσο το δυνατόν μικρότερες απώλειες. 

 

Ο κατώτατος μισθός στην Κύπρο δεν είχε σημαντικές απώλειες σε σχέση με την εποχή προ «κουρέματος». Κρατήθηκε στα 750 ευρώ τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Στο Δημόσιο, εξάλλου, μπορεί η έκτακτη εισφορά να οδήγησε πρακτικά σε μείωση μισθών το 2013 και το 2014, ωστόσο λογιστικά ο ονομαστικός μισθός παρέμεινε στα επίπεδα προ «κραχ», κάτι που σημαίνει ότι ο υπολογισμός της σύνταξης όταν ο υπάλληλος φτάσει στην προβλεπόμενη ηλικία θα γίνει βάσει του μισθού που έπαιρνε πριν το ξέσπασμα της κρίσης. 

 

Σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, οι μέσες ακαθάριστες μηνιαίες απολαβές των υπαλλήλων κατά το γ’ τρίμηνο του 2015 εκτιμούνται στα 1.738 ευρώ.

 

Οι μειώσεις των ονομαστικών αποδοχών ανά μισθωτό κατά την τετραετία 2012-2015 ανήλθαν σωρευτικά σε -11,7%, ενώ η αγοραστική δύναμη των αποδοχών του συνόλου των μισθωτών μειώθηκε στο ίδιο διάστημα κατά περίπου 23%. 

 

Η κοινωνική ομάδα των μισθωτών συντηρείται πλέον με τα 2/3 των αγαθών και υπηρεσιών που χρειαζόταν το 2011. Η εγχώρια ζήτηση έπεσε κατά περίπου 20%.

 

Με βάση τα αποτελέσματα της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης 2014, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανήλθε στο 27,4% του πληθυσμού. Το 2008 το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ήταν στο 23,3%. 

 

ΑΕΠ: 2013 στο -5,4% (έναντι προβλέψεων άνω του 8%), 2014 στο -2,3%, 2015 στο 1,2% από αρχική πρόβλεψη 0,5% (εκτίμηση για το 2016 στο 1,5%). 

Δημόσιο χρέος: 2013 στο 102,2%, 2014 στο 107,5%, 2015 στο 106,7%. 

Έλλειμμα προϋπολογισμού: 2013 στο 4,9%, 2014 στο 8,8%, 2015 στο 1,1%. 

Ανεργία: 2013 στο 15,9%, 2014 στο 16,1%, 2015 στο 15,6%. 

Δαπάνες – Έσοδα: Οι δημόσιες δαπάνες κατά το 2014 μειώθηκαν 4% του ΑΕΠ έναντι της περιόδου 2009-2011, με τα δημόσια έσοδα να αυξάνονται στο ίδιο διάστημα 2%. 

 

Στις 15-16 Μαρτίου 2013 η Κύπρος συμφώνησε με την Ευρωζώνη και το ΔΝΤ για πρόγραμμα 10 δισ. Ο νόμος δεν πέρασε από τη Βουλή και στις 22 Μαρτίου επιβάλλονται «κούρεμα» και capital controls. Το νέο μνημόνιο συνάπτεται στις 24-25 Μαρτίου. Οι καταθέτες άνω των 100.000 ευρώ δέχονται το μεγαλύτερο «κούρεμα», ενώ η Λαϊκή Τράπεζα διαλύεται και η Τράπεζα Κύπρου εξυγιαίνεται εκ βάθρων. 

 

Το κυπριακό μνημόνιο προέβλεπε μεταξύ άλλων:

 

◆ Μειώσεις μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και συντάξεων 0% για 0-1.000 ευρώ, 6,5% για 1.001-1.500 ευρώ, 8,5% για 1.501-2.000 ευρώ, 9,5% για 2.001-3.000 ευρώ, 11,5% για 3.001-4.000 ευρώ και 12,5% για ποσά άνω των 4.001 ευρώ.

◆  Μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων τουλάχιστον κατά 5.000 έως το 2016.

◆ Αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης κατά δύο χρόνια.

◆ Αποκρατικοποιήσεις τουλάχιστον 1,4 δισ. ευρώ στο διάστημα 2013-2016.

◆ Αύξηση του φορολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις στο 12,5% από 10%, αύξηση των φόρων σε τσιγάρα, ποτά, βενζίνη κ.ά.

 

Στις 10.12.15 η ολομέλεια της Βουλής ψήφισε ομόφωνα την παράταση μέχρι και το τέλος του 2017 στο φρενάρισμα των προσλήψεων στον ευρύτερο δημόσιο τομέα.