Οι εργασίες της υπουργικής συνόδου στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα κατέδειξαν ότι η Συμμαχία έχει ευρύτερη οπτική και «κεντράρει», τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, στην ασταθή κατάσταση στη Λιβύη, στην απρόβλεπτη κι «επιθετική» Ρωσία και σε άλλα σημαντικά και «ευαίσθητα» ζητήματα: αντιτρομοκρατία, διαχείριση συνόρων, λαθρεμπόριο όπλων. Με λίγα λόγια, ολόκληρη η ζώνη της Μεσογείου – και ειδικά η κεντρική και ανατολική – θεωρείται υψηλού ενδιαφέροντος για το ΝΑΤΟ.

 

Στην ατζέντα, άλλωστε, της πρόσφατης συνόδου υπήρχαν κι άλλα πιεστικά ζητήματα, όπως η επέκταση της Συμμαχίας στα δυτικά Βαλκάνια (επίσημη τελετή εισδοχής Μαυροβουνίου), η πιο στενή συνεργασία με την Ε.Ε., οι σχέσεις με τη Ρωσία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης κ.ά. 

 

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, εξάλλου, ανακοίνωσε την πρόθεση των ΗΠΑ να διαθέσουν κι άλλες δυνάμεις στην επιχείρηση του Αιγαίου ως μέρος της προσπάθειας του ΝΑΤΟ να ελεγχθούν οι προσφυγικές ροές. Πριν, μάλιστα, αρχίσουν οι εργασίες της συνόδου των υπουργών Εξωτερικών έγινε σαφές ότι υπήρχε γενική συμφωνία στο ότι η δράση της SNMG-2 στο Αιγαίο μπορεί να γίνει πρότυπο για επέκταση στην κεντρική Μεσόγειο. Στόχος είναι το ΝΑΤΟ να έχει τον έλεγχο από το Αιγαίο μέχρι τα νότια της Σικελίας και τον Βορρά της Λιβύης. 

 

Ο Τζον Κέρι ανακοίνωσε την Πέμπτη ότι «οι ΗΠΑ ολοκληρώνουν τα σχέδιά τους ώστε να στείλουν ένα πολεμικό πλοίο στο Αιγαίο και να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τη ναυτική προσπάθεια που γίνεται στην περιοχή, προκειμένου να ανακοπούν η παράνομη μετανάστευση και η διακίνηση ανθρώπων».

 

Όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι η ΝΑΤΟϊκή παρουσία στην ευρύτερη περιοχή θα είναι μακράς διάρκειας, ευρύτερης κλίμακας και θα ενισχύεται σταδιακά. Μάλιστα και η Γερμανία υποστηρίζει ενθέρμως την ενίσχυση του ρόλου του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. 

 

Ανώτατοι αξιωματούχοι της συμμαχίας περιλάμβαναν τη δράση στο Αιγαίο στις τρεις βασικές προτεραιότητές τους στη νότια πτέρυγα της Συμμαχίας, μαζί με την ανάγκη για υποστήριξη των επιχειρήσεων στο Ιράκ εναντίον του ISIS και για υποστήριξη της νέας κυβέρνησης της Λιβύης. Παρά ταύτα υπάρχουν ανησυχίες σε δυο επίπεδα: Πρώτον, για την έλλειψη ξεκάθαρης στρατηγικής και χρονοδιαγράμματος από πλευράς ΝΑΤΟ στη Μεσόγειο και, δεύτερον, για πιθανή ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. 

 

Πρέπει να αναφερθεί ότι το ΝΑΤΟ διοργανώνει τον επόμενο μήνα τη μεγάλη στρατιωτική άσκηση «Anaconda 2016» επί ευρωπαϊκού εδάφους, με επικεφαλής την Πολωνία και συμμετοχή 31.000 στρατιωτών, ενώ υπό την απειλή μιας πιθανής ρωσικής εισβολής σε χώρες της Βαλτικής ο Ομπάμα έχει ήδη εξασφαλίσει 3,4 δισ. δολάρια για τη λεγόμενη Πρωτοβουλία Ευρωπαϊκής Διασφάλισης και 1,9 δισ. για πολεμικά μέσα που θα δοθούν στις «νέες ευρωπαϊκές μονάδες». Είτε πρόκειται για κινδυνολογίες είτε όχι, το χρήμα έχει αρχίσει να ρέει ξανά στην πολεμική μηχανή. 

 

Ο Ομπάμα θεωρείται από πολλούς ως ο πιο εγκεφαλικός από τους Αμερικανούς προέδρους. Συχνά προσπάθησε να διαλέξει την καλύτερη από ένα σύνολο κακών επιλογών. Οι επικριτές του, όμως, του καταλογίζουν ότι διαρκώς απέφευγε να δράσει ή να λάβει δύσκολες αποφάσεις.

 

Στην περίπτωση της Λιβύης υπήρξε αποτυχία την οποία αναγνώρισε και ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος σε ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο 2015: «Αν και βοηθήσαμε τον λαό της Λιβύης να βάλει τέλος στην κυριαρχία ενός τυράννου, η Συμμαχία μας έπρεπε να είχε κάνει περισσότερα για να γεμίσει το κενό που δημιουργήθηκε».

 

Ο Καντάφι μπορεί να νικήθηκε, όμως ποτέ δεν σχηματίστηκε λειτουργική νέα κυβέρνηση και οι φιλονικίες των διαφόρων ομάδων ανταρτών εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο. Το πρόβλημα ήταν ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ που θα ηγούνταν της φάσης σταθεροποίησης στη μετά Καντάφι Λιβύη δεν ακολούθησαν. Κι αυτό επειδή κυριάρχησε ο φόβος ότι αυτή η φάση θα ήταν τελικά πολύ πιο βίαιη. Έτσι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν είχαν καμία διάθεση για ένοπλη παρέμβαση.

 

Στη Συρία τα εργαλεία του Ομπάμα για τη διαχείριση κρίσεων αποδείχθηκαν ανεπαρκή. Εκτός αυτού, στην πολιτική για τη Συρία δεν υπήρχε συναφής στρατηγική. Οι δυο βασικοί στόχοι, η νίκη κατά του ISIS και η πίεση προς τον Άσαντ να φύγει, ήταν σε πολλά σημεία αντιφατικοί.

 

Όσο για το ISIS, μπορεί να αποφεύχθηκε ένα ακόμη τρομοκρατικό χτύπημα επί αμερικανικού εδάφους και το Χαλιφάτο να δέχεται ισχυρά πλήγματα και να έχει περιοριστεί αρκετά το τελευταίο διάστημα, όμως δεν έχει ούτε κατά διάνοια κατατροπωθεί. Αντιθέτως οι πυρήνες του στην Ευρώπη παραμένουν απειλητικοί. 

 

Έτσι φτάνουμε στο τώρα, οπότε η γραμμή Ομπάμα δείχνει να γέρνει μάλλον προς το μοτίβο «περιορισμός συμφερόντων, περιορισμός ρίσκων». Ως αποτέλεσμα, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ θα αντιμετωπίσει με την εκλογή του τον προσεχή Νοέμβριο ένα βασικό δίλημμα για τη Μ. Ανατολή. Είτε θα κάνει πολλά περισσότερα για να τη σταθεροποιήσει είτε θα αποδεσμευτεί από την περιοχή σε σημαντικό βαθμό. Και οι δύο επιλογές θα έχουν κόστος για ΝΑΤΟ και ΗΠΑ. 

Η διάχυση εμφυλίων και κρίσεων από τη μια χώρα της Μ. Ανατολής στην άλλη μοιάζει ασταμάτητη. Το ντόμινο από τη Συρία συνετέλεσε στο να ξαναπέσει το Ιράκ σε εμφύλιο. Το χάος από τους εμφυλίους σε Ιράκ και Συρία δημιούργησε σοβαρές αναταραχές στην Τουρκία και απειλεί να κάνει το ίδιο σε Λίβανο και Ιορδανία. Οι εμφύλιοι του Ιράκ, της Συρίας και της Υεμένης έσυραν Ιράν και χώρες του Κόλπου σε μια ιδιότυπη διαμάχη. 

 

Οι πιέσεις στην Ευρώπη είναι ισχυρές. Η προσφυγική κρίση ακόμα δεν έχει ελεγχθεί κι ενδέχεται να επιδεινωθεί αν «πέσει» και η Αίγυπτος. Επίσης οι τρομοκράτες του ISIS αυξάνουν τα χτυπήματά τους στην κεντρική Ευρώπη προκαλώντας πανικό σε χώρες όπως η Γαλλία. 

 

Αν, λοιπόν, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ δεν είναι πρόθυμος να δεσμευτεί για περισσότερες δράσεις ώστε να σταθεροποιήσει τη Μ. Ανατολή, επιλογή που στην πράξη θα αφορά μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις, η μόνη εναλλακτική είναι να φροντίσει να αποδεσμευτεί. Και αυτό ουσιαστικά θα σημαίνει την επικέντρωση στην υπεράσπιση μόνο των ζωτικών αμερικανικών συμφερόντων στη Μ. Ανατολή, που συνοψίζονται σε:

◆ Ισραήλ.

◆ Καταπολέμηση τρομοκρατίας – ISIS.

◆ Πετρέλαιο.

 

Όσον αφορά το τελευταίο, με δεδομένο ότι ούτε η παγκόσμια εξάρτηση από τον μαύρο χρυσό ούτε το μερίδιο της Μ. Ανατολής στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου αναμένεται να μειωθούν για τα επόμενα 25 χρόνια, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να έχουν καίριο συμφέρον στο να διατηρηθεί η ενεργειακή ροή από την περιοχή.

 

Και για τα τρία αυτά πρωταρχικά ενδιαφέροντα ο χώρος της Μεσογείου έχει ρόλο – κλειδί για το ΝΑΤΟ:

◆ Στη στρατηγική συμμαχία που διαμορφώνεται μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.

◆ Στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με τη μετακίνηση τζιχαντιστών που εκμεταλλεύονται τις μεταναστευτικές / προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη.

◆ Στο ενεργειακό – πετρελαϊκό.

 

Ειδικά η γεωγραφική θέση της Κύπρου αλλά και ολόκληρη η Μεσόγειος δίνουν πολύτιμες στρατηγικές δυνατότητες σε πολιτικές ασφαλείας αλλά και ενέργειας στη δυτική συμμαχία του ΝΑΤΟ.

 

Τον Ιούλιο θα γίνει στη Βαρσοβία η διετής σύνοδος του ΝΑΤΟ. Εκεί θα οριοθετηθεί εκ νέου η συνεργασία της Συμμαχίας με την Ευρώπη, αλλά και τι αποτελεί απειλή για τη Γηραιά Ήπειρο. Ε.Ε. και ΝΑΤΟ πιέζονται να βρουν νέους τρόπους για να δουλέψουν μαζί, ειδικά μπροστά σε νέες απειλές με τεχνικές υβριδικού πολέμου, όπως αυτές που χρησιμοποίησε η Ρωσία για να προσαρτήσει την Κριμαία.

 

Από τη σύνοδο του Ιουλίου το ΝΑΤΟ αναμένει τρία πράγματα: Μια κοινή δήλωση για συνεργασία αντιμετώπισης υβριδικών, τρομοκρατικών, θαλάσσιων και άλλων απειλών. Τη δημιουργία εγχειριδίου για γρήγορη λήψη αποφάσεων. Και τον καθορισμό μελλοντικών κοινών ασκήσεων. 

 

Σύμφωνα με τον Ίαν Κερνς, διευθυντή του think tank European Leadership Network, η μεγάλη πρόκληση θα είναι σε πολιτικό επίπεδο, βάζοντας στο παιχνίδι και το Κυπριακό: «Σχετικά με τη στενότερη και αποτελεσματικότερη συνεργασία μεταξύ Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, αυτό που θα άλλαζε το παιχνίδι θα ήταν μια συμφωνία στο Κυπριακό». 

 

Προς το παρόν, πάντως, δεν περνάει ούτε μια μέρα χωρίς καυγάδες ανάμεσα στην κυβέρνηση Ομπάμα και τους Ρεπουμπλικανούς στο Κογκρέσο πάνω σε πληθώρα θεμάτων. Κυρίως της εξωτερικής πολιτικής. Από την Κίνα και τη Ρωσία μέχρι το Ιράν, την Κούβα, τη Συρία και το Ισραήλ. 

 

Δεν είναι η πρώτη φορά που μαίνονται μάχες για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Η τωρινή κατάσταση θυμίζει σε πολλά σημεία την πρώιμη εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ρεπουμπλικανοί χρησιμοποιούσαν την εξωτερική πολιτική για να επιτίθενται στον πρόεδρο Χάρι Τρούμαν. Τότε, όπως και τώρα, ο Δημοκρατικός πρόεδρος κατηγορούνταν ότι ήταν υπερβολικά «μαλακός», απογοήτευε τις συμμαχικές χώρες και δεν υπερασπιζόταν επαρκώς τα αμερικανικά συμφέροντα.

 

Παραδόξως, η περίοδος της τρέλας του Κογκρέσου, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 μέχρι τις αρχές του 1950, ήρθε έπειτα από μια περίοδο που έμεινε στην ιστορία ως μια από τις αρμονικότερες σε συνεργασία μεταξύ Ρεπουμπλικανών – Δημοκρατικών.

 

Μεταξύ 1947-49, η κυβέρνηση Τρούμαν συνεργάστηκε στενά με το κυριαρχούμενο από Ρεπουμπλικανούς Κογκρέσο για να περάσει βασικές αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής κατά της σοβιετικής επιρροής. Όπως τον Μάρτιο του 1947, όταν το Κογκρέσο ενέκρινε 400 εκατομμύρια δολάρια, ώστε «η Ελλάδα και η Τουρκία να αντιμετωπίσουν εσωτερικές κομμουνιστικές απειλές». Ακολούθησε το πολύ πιο φιλόδοξο και μεγαλύτερης κλίμακας σχέδιο Μάρσαλ με 13 δισ. δολάρια για την ανοικοδόμηση των οικονομιών της δυτικής Ευρώπης που είχαν ισοπεδωθεί από τον Β’ Παγκόσμιο.

 

Έπειτα, όμως, με σημαία το ότι η Αμερική φάνηκε αδύναμη και δεν απέτρεψε τον κομμουνισμό στην Ασία, οι Ρεπουμπλικανοί επιδόθηκαν σε έναν μόνιμο πόλεμο κατηγοριών στις επιλογές εξωτερικής πολιτικής.

Σήμερα, με τον Τραμπ πρώτο στην κούρσα των Ρεπουμπλικανών και την ανισόρροπη, όπως τη χαρακτήρισαν οι «New York Times», άποψή του για την εξωτερική πολιτική, τα πράγματα θα μπορούσαν να εκτραχυνθούν ακόμα περισσότερο. 

 

Αν το 1950 μπορεί να χρησιμέψει ως οδηγός, ένα υποθετικό Κογκρέσο με τον Ντόναλντ Τραμπ επικεφαλής των Ρεπουμπλικανών, έναν άνθρωπο με εντελώς ανεύθυνες και τοξικές απόψεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου, θα μπορούσε να επιδοθεί σε ακόμη πιο τρελές μάχες πάνω στην εξωτερική πολιτική ΗΠΑ και ΝΑΤΟ.