Μια έκθεση με τα βιβλία που έγραψε, εικονογράφησε, διάβασε… Από τα 4.337 βιβλία της πλούσιας προσωπικής βιβλιοθήκης του ισπανού καλλιτέχνη, στα 228 από αυτά βρέθηκαν σημειώσεις, σχόλια, γραπτές σκέψεις και σχέδια.

Μια έκθεση με τα βιβλία που έγραψε, εικονογράφησε, διάβασε… Από τα 4.337 βιβλία της πλούσιας προσωπικής βιβλιοθήκης του ισπανού καλλιτέχνη, στα 228 από αυτά βρέθηκαν σημειώσεις, σχόλια, γραπτές σκέψεις και σχέδια.

«Τα γραπτά μένουν» συνηθίζουμε να λέμε. Γι’ αυτό «πρέπει να προσέχεις πού βάζεις την υπογραφή σου». Από την άλλη, η κοινωνία του θεάματος έχει επιβάλει ως απόλυτο δόγμα τη φράση-κλισέ «Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις». Ο Σαλβαντόρ Νταλί έμεινε στην ιστορία ως δημιουργός εικόνων. Χιλιάδων εικόνων. Που δύσκολα μεταφράζονται σε λέξεις, λόγω του ιδιότυπου σουρεαλιστικού του «λεξικού». Περισσότερο ανακαλούν και διεγείρουν συναισθήματα και παρορμήσεις. Καταγράφονται στο υποσυνείδητο ή απλώς τονίζουν τη δεξιοτεχνία, την αχαλίνωτη φαντασία, τον παραισθητικό κόσμο και τον άκρατο ναρκισσισμό του δημιουργού τους. Έγραψε όμως και λέξεις. Πάρα πολλές. Και διάβασε ακόμα περισσότερες. Ο ίδιος θα προτιμούσε, όπως φέρεται να έχει δηλώσει, να περάσει στην αιωνιότητα ως συγγραφέας. Γι’ αυτό έβαζε την υπογραφή του αφειδώς σε διάφορα μέρη, χωρίς να χρειάζεται να προσέχει και πολύ. Αυτή την όχι και τόσο γνωστή διάσταση της πολυσχιδούς, πληθωρικής και αντιφατικής προσωπικότητας του Σαλβαντόρ Νταλί, τη σχέση του με τις λέξεις και ειδικότερα με τα βιβλία, τα γραπτά του που έμειναν αλλά και τα γραπτά άλλων που τον ενέπνευσαν φιλοδοξεί να εξετάσει και να παρουσιάσει η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση «Ο Νταλί και τα βιβλία», η οποία εγκαινιάζεται την ερχόμενη Κυριακή στη Θεσσαλονίκη (Βίλα Μπιάνκα, Β. Όλγας 180 και Θ. Σοφούλη, 27 Σεπτεμβρίου έως 12 Νοεμβρίου) και θα μεταφερθεί στη συνέχεια στην Αθήνα, στο νέο κτίριο του Ινστιτούτου Θερβάντες (Μητροπόλεως 23, 13 Νοεμβρίου έως 30 Ιανουαρίου). Η έκθεση με τον επιτυχημένο τίτλο-λογοπαίγνιο «Dalibros» οργανώθηκε από το Ίδρυμα Gala – Salvador Dali και το Κέντρο Μελετών για τον Νταλί και πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά το 2004, εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του καλλιτέχνη, στο Κάστρο Πούμπολ. Για τη μεταφορά της και την πραγματοποίησή της στην Ελλάδα έχουν συνεργαστεί το Ινστιτούτο Θερβάντες, το Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ, η Ισπανική Πρεσβεία, ο Δήμος Θεσσαλονίκης, το Ελληνοϊσπανικό Κέντρο Πολιτισμού «Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα», το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και το Τελλόγλειο Ίδρυμα. Τα 4.337 βιβλία της πλούσιας προσωπικής βιβλιοθήκης του ισπανού καλλιτέχνη από την κατοικία του στο Πορτλιγκάτ της Καδακές, μετά τον θάνατό του το 1989, πέρασαν στη συλλογή του Ιδρύματος Dali και περιλαμβάνουν λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και πληθώρα θεμάτων όπως οι τέχνες, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η πολιτική, η ιστορία, η ιατρική, τα μαθηματικά, η φυσική, η αλχημεία, η βιολογία. Σε 228 από αυτά βρέθηκαν σημειώσεις, σχόλια, γραπτές σκέψεις και σχέδιά του, μεγάλο μέρος των οποίων αποτελεί τμήμα της έκθεσης, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στο κοινό να κατανοήσει πολλές από τις αφορμές και τις πηγές έμπνευσής του. Άλλωστε, ο Νταλί, θαυμαστής της αναγεννησιακής αντίληψης για τις τέχνες, θεωρούσε πάντα πως ζωγραφική και λογοτεχνία είναι συνώνυμες, ακολουθώντας τη ρήση του Οράτιου: «Η ποίηση είναι σαν τη ζωγραφική». Βέβαια, η δική του γραφή, επηρεασμένη σαφώς από το κίνημα του Νταντά και τον σουρεαλισμό, είναι καθαρά προσωπική και απαλλαγμένη από συμβάσεις, αναπτύσσεται σε πολλές γλώσσες ταυτόχρονα (ισπανικά, καταλανικά, αγγλικά, γαλλικά) και αγνοεί επιδεικτικά και συνειδητά τους ορθογραφικούς και συντακτικούς κανόνες. Δεν ήταν, όμως, μόνο φανατικός αναγνώστης, αλλά και δημιουργός βιβλίων. Ως εικονογράφος έβαλε τη σφραγίδα του σε δεκάδες τίτλους της παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας, κυρίως στα αναγνώσματα που τον επηρέασαν από τα εφηβικά του χρόνια. Ο «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες, ο «Φάουστ» του Γκαίτε, η «Θεία κωμωδία» του Δάντη, το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου, ο «Χαμένος Παράδεισος» του Μίλτον, έχουν αποκτήσει το εικονογραφικό τους μέρος και την εικαστική τους διάσταση δια χειρός Νταλί. Ως συγγραφέας, επίσης, μοιράστηκε τις σκέψεις του, πολλές φορές συνοδεία των εικόνων του, σε μια σειρά βιβλίων. Σε νεαρή ηλικία συνέγραψε το «Ένα ημερολόγιο: 1919-1920. Οι ενδόμυχες εντυπώσεις και αναμνήσεις μου», με αναφορές σε συγγραφείς όπως ο Τολστόι και ο Καντ. Στην τολμηρή αυτοβιογραφία του με τίτλο «Σαλβαντόρ Νταλί, η απόκρυφη ζωή μου» διηγείται και περιγράφει τα συναισθήματα και τις σκέψεις που του δημιουργούν ο Ρεμπό, ο Νίτσε, ο Σπινόζα, ο Καρτέσιος, ο Βολταίρος, ο Ηράκλειτος, ο Σταντάλ, ο Λόρκα, ο Μπαλζάκ, ο Πόε, ο Φρόιντ και περισσότερο απ’ όλους ο Πολ Ελιάρ. Στο «50 μυστικά μαγικής επιδεξιότητας» ξεδιπλώνει με έναν παραληρηματικό τρόπο τη θεωρία του περί τέχνης, αισθητικής και πρακτικής, ενώ στο αυτοβιογραφικό «Ημερολόγιο μιας ιδιοφυΐας», ο άνθρωπος που συνεργάστηκε με τον Μπουνιουέλ, τον Ντίσνεϊ και την… Αμάντα Λιρ και συνήθιζε να μιλά για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο, αφήνει στην άκρη κάθε μετριοφροσύνη και μιλά για τη ζωή και το έργο του. Σε διάφορους καταλόγους εκθέσεών του, μάλιστα, επιλέγει και προτιμά να χρησιμοποιεί δικά του κείμενα και να προλογίζει ο ίδιος τον εαυτό του, όπως στο σημείωμά του με τίτλο «Το τελευταίο σκάνδαλο του Σαλβαντόρ Νταλί», για την περιβόητη έκθεσή στη Νέα Υόρκη το 1941. Το μόνο του μυθιστόρημα με τίτλο «Κρυμμένα πρόσωπα» γράφτηκε εξ ολοκλήρου κατά τη διαμονή του στις ΗΠΑ το 1945 και αφορά την παρακμή της γαλλικής και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκής αριστοκρατίας στις παρυφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σημαντικό μέρος της έκθεσης, τέλος, καταλαμβάνει το φωτογραφικό υλικό από τις βιβλιοθήκες του Νταλί, αλλά και οι φωτογραφίες του ίδιου του καλλιτέχνη και της μούσας του Γκαλά σε σημαντικές στιγμές της ζωής τους, όπως αυτές στο ατελιέ της Κοκό Σανέλ. Σε μια αναδρομή, τόσο χρονολογική όσο και θεματική, φωτίζεται ο ιδιωτικός κόσμος του ζεύγους, οι τίτλοι των βιβλίων που κοσμούν το σπίτι τους, ο χώρος δημιουργίας και έμπνευσης του Νταλί, πάντα ανάμεσα στα αγαπημένα του βιβλία.

Γιάννης Κουκουλάς