Στο πλαίσιο του κύκλου Ημέρες Μουσικού Θεάτρου, η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος παρουσιάζει σε πανελλήνια πρώτη με τη μορφή παράστασης το σπάνιο έργο «Βάκχαι» του Ιάννη Ξενάκη.

Πρόκειται για ένα έργο – πρόκληση με υψηλότατες μουσικές και φωνητικές απαιτήσεις, το οποίο ανέβηκε μόνο μία φορά το 1993 στο Λονδίνο, χωρίς να ηχογραφηθεί ποτέ.

«Το ζήτημά μου δεν είναι να προκαλέσω τον ακροατή, αλλά τον ίδιο τον εαυτό μου. Αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα, που πρέπει να κατανοήσει και να κάνει κάποιος, και όχι να άγεται και να απορροφάται από την επιτυχία του, από την πιθανή σκέψη της επιτυχίας ή του πλουτισμού από την επιτυχία της μουσικής που κάνει», είχε αναφέρει ο σπουδαίος συνθέτης.

Όπως τονίζεται στο σκηνοθετικό σημείωμα, το έργο επιχειρεί να ικανοποιήσει τρεις κόσμους. Ο πρώτος είναι αυτός της νέας θρησκείας, τόσο της νέας όσο και της παλιάς. Είναι ο κόσμος των δεκαέξι Βακχών και του Διόνυσου. Μια πίστη που, ξεχασμένη και εξορισμένη από τον σύγχρονο κόσμο, υπενθυμίζει την αναπότρεπτη επιστροφή της.

Ο δεύτερος κόσμος είναι ο κόσμος της Θήβας και του Πενθέα. Στην παράσταση οι μουσικοί και ο διευθυντής της ορχήστρας είναι εκείνοι που εκπροσωπούν αυτόν τον κόσμο. Ο διευθυντής ορχήστρας είναι ο Πενθέας, ο οποίος φιλοδοξεί να βάλει μια τάξη στο τόσο σοφά οργανωμένο χάος του Ευριπίδη και του Ξενάκη, να χαλιναγωγήσει ένστικτα, τόσο τα δικά του όσο και των μουσικών του και της χορωδίας του, και να επιβληθεί.

Με την έλευση του Διόνυσου, ο Πενθέας έχει να αντιμετωπίσει επί της ουσίας έναν δεύτερο μαέστρο. Οι Βάκχες μοιάζουν να υπακούν σε έναν δικό τους εσωτερικό μετρονόμο, διαφορετικό από αυτόν της ορχήστρας. Βλέπουμε, λοιπόν, την πάλη αυτών των δύο διευθυντών ορχήστρας, του Διόνυσου και του Πενθέα.

Ο τρίτος κόσμος αποτελεί μια νέα επινόηση. Πρόκειται για δυο γυναίκες που συμβολίζουν τον κόσμο του ασυνείδητου, του ονείρου ή του εφιάλτη. Καθεμιά από αυτές είναι κοντά στους δύο πρωταγωνιστές, τον Διόνυσο και τον Πενθέα. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι οι μητέρες τους, η Σεμέλη και η Αγαύη αντίστοιχα. Παράλληλα, ωστόσο, επιτελούν και άλλους ρόλους, οι οποίοι μένουν επιτηδευμένα ανοιχτοί στην ανάγνωση του κοινού χωρίς να προσδιορίζονται.

Το έργο σημαδεύεται από το γεγονός ότι οι «Βάκχες» αρχίζουν με έναν γιο που επιστρέφει στη γενέθλια πόλη του, υποστηρίζοντας πως η νεκρή μητέρα του για εκείνον είναι ακόμα ζωντανή, ενώ τελειώνουν με μια μητέρα που κρατώντας το κομμένο κεφάλι του νεκρού γιου της, που η ίδια σκότωσε, διαπιστώνει ότι είναι οριστικά και αμετάκλητα νεκρός. Όταν, μάλιστα, καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, δύο αγόρια προσπαθούν να διαχειριστούν τον βίαιο αποχωρισμό από τη μητέρα τους.

Σύνοψη

Ο Ιάννης Ξενάκης επιλέγει να χρησιμοποιήσει μόνο τα έξι χορικά από τις «Βάκχες» του Ευριπίδη, εξοβελίζοντας όλα τα επεισόδια της τραγωδίας, ενώ από τους ρόλους περιορίζεται να κρατήσει μόνο τον Διόνυσο.

Πάροδος

Οι Ασιάτισσες ακόλουθοι του θεού μακαρίζουν όσους πιστεύουν σε αυτόν. Δίνουν όρκο στο όνομά του και καλούν τη Θήβα να θυμηθεί τον θάνατο της Σεμέλης και τον λόγο που οι αδελφές της δεν πίστεψαν ποτέ πως εκείνη ζευγάρωσε με τον Δία και γέννησε τον Διόνυσο. Έπειτα, καλούν την πόλη να ασπαστεί τη νέα θρησκεία.

Στάσιμο Πρώτο

Ο Χορός καλεί τη φτερωτή θεά Ευσέβεια να κατεβεί στη γη προκειμένου να δει την ύβρη που διέπραξε ο Πενθέας απέναντι στον θεό με την επίθεσή του στον Κάδμο και τον Τειρεσία. Υποστηρίζοντας ότι η εξυπνάδα δεν είναι σοφία, προειδοποιεί την πόλη να κρατηθεί μακριά από τους «άμυαλους» άντρες.

Στάσιμο Δεύτερο

Μετά τη φυλάκιση του Διόνυσου, τα μέλη του Χορού αποκηρύσσουν τον Πενθέα που απείλησε με φυλάκιση και τις ίδιες, ενώ απευθύνουν έκκληση στον θεό τους να εμφανιστεί ώστε να τις σώσει και να τιμωρήσει τον αντίπαλό του.

Σκηνή του σεισμού

Ο Διόνυσος εισακούει την έκκληση του Χορού και εμφανίζεται με τη θεϊκή του υπόσταση για πρώτη φορά στο έργο. Συστήνεται ως γιος του Δία και της Σεμέλης, ενώ, επιστρατεύοντας την καταστροφική δύναμη του σεισμού, γκρεμίζει μέρος του παλατιού του Πενθέα. Έπειτα ρίχνει τον κεραυνό του με τον Χορό να αντικρίζει τις φλόγες που τυλίγουν το ιερό μνήμα της Σεμέλης.

Στάσιμο Τρίτο

Ο Χορός αναρωτιέται για τη φύση της Σοφίας, υπενθυμίζει ότι ο θεός δεν είναι δυνατόν να ξεγελαστεί, ενώ κάνει μια βαθιά ανάλυση της διπλής του φύσης. Εμφανίζεται ιδιαίτερα φιλεύσπλαχνος απέναντι στον άνθρωπο που αποζητά την ειρήνη και τις χαρές της λιτής ζωής, ενώ στέκεται ιδιαίτερα εκδικητικός στον θνητό που επιδιώκει να κατακτήσει θεϊκές ιδιότητες.

Στάσιμο Τέταρτο

Οι Ασιάτισσες παροτρύνουν τις Θηβαίες, κυρίως την Αγαύη, να εξαπολύσουν τη μανία τους εναντίον του Πενθέα, ενώ υμνούν τον Διόνυσο ως θεό εκδικητή.

Στάσιμο Πέμπτο

Μετά την αναγγελία του θανάτου του Πενθέα, οι γυναίκες τραγουδούν ένα τραγούδι θριάμβου, ενώ προετοιμάζοντας την είσοδο της Αγαύης στη σκηνή, επισημαίνουν με εκδικητικό τρόπο πόσο όμορφο είναι να βάφεις κόκκινα τα χέρια σου με το αίμα του παιδιού σου.

Οι «Βάκχαι» του Ιάννη Ξενάκη αποτελούν έναν ερμηνευτικό άθλο με σκηνική μουσική για δεκαεξαμελή γυναικεία χορωδία, έναν βαρύτονο που ερμηνεύει τον ρόλο του Διόνυσου και μια εννεαμελή ορχήστρα που αποτελείται αποκλειστικά από πνευστά και κρουστά όργανα. Συμμετέχει το εξαιρετικό μουσικό σύνολο ARTéfacts ensemble και η Χορωδία της ΕΡΤ.

Η σκηνοθεσία είναι του Γιάννου Περλέγκα, ενώ τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο Νίκος Βασιλείου. Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι της Λουκίας Χουλιάρα, η οποία επιδιώκει μια πρόσμειξη διαφορετικών αισθητικών υφών και εποχών με τελικό στόχο την αχρονικότητα. Έναν σταθερό στόχο, δηλαδή, του Ιάννη Ξενάκη…

INFO

Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ – ΚΠΙΣΝ, Λ. Συγγρού 364, Καλλιθέα

11 και 12.7.2018, ώρα έναρξης: 20.30

Γενική είσοδος: 12, 15 ευρώ, φοιτητικό – παιδικό: 8 ευρώ

Πρόσθετες πληροφορίες/κρατήσεις: www.nationalopera.gr

Τηλ.: 2130885700