Γράφει ο Κώστας Χατζηαντωνίου

Γιώργος Θάνος

Τα καύκαλα

Εκδόσεις: Ιωλκός

Σελ.: 112

Η ζωή ως καθαρτήριο

«Η ακινησία που έχουν τα πράγματα γύρω μας ίσως να τους επιβάλλεται από τη βεβαιότητά μας πως είναι αυτά και όχι άλλα, από την ακινησία της σκέψης μας απέναντί τους» έγραφε ο Μαρσέλ Προυστ («Από τη μεριά του Σουάν», Ι). Η πεζογραφία του καιρού μας αγωνίζεται να βρει δικό της τρόπο να μιλήσει για τα πράγματα μιας εποχής που μοιάζουν πολύ πιο ακίνητα και βεβαιωμένα απ’ ό,τι πριν από έναν αιώνα. Η γραφή ως τέχνη που αντιμάχεται τη λήθη και την ακινησία, που μετουσιώνει τον χρόνο και αποκαθιστά αδικίες ή ελλείψεις της ζωής, με ρεαλιστικό, ευφάνταστο και συγκινητικό τρόπο, η αναζήτηση της προσωπικής αλήθειας, το πολυειδές αντίκρισμα του θανάτου, οι μυρωδιές της αυχμηρής γης, ο παλλόμενος αφηγηματικός ελιγμός και οι αντισυμβατικοί χαρακτήρες, δεσπόζουν σ’ ένα από τα βιβλία που ξεχώρισαν πέρσι και είναι «Τα καύκαλα» του Γιώργου Θάνου.

Τα δεκαεννέα διηγήματα που απαρτίζουν τη συλλογή «Τα καύκαλα», φωτίζουν με τρόπους αριστοτεχνικούς, σε ισάριθμα επεισόδια ελάσσονος φαινομενικά, αλλά στην ουσία τής πιο άμεσης ζωής, πειστικούς καθ’ όλα τύπους που μέσα από καθημερινές εμπειρίες αποτυπώνουν το βάρος και τα αδιέξοδα του σύγχρονου βίου. Οι ήρωες είναι συνήθως νοτισμένοι από την υγρασία της ελληνικής επαρχίας· οι ιστορίες τους, ακόμη και όταν διαδραματίζονται στη μεγάλη πόλη, κουβαλούν τις αισθήσεις και τα βιώματα του στενού χώρου, τόσο του γεωγραφικού όσο και του ιστορικού. Καφενεία, ψιλικατζίδικα, μικρά διαμερίσματα, ανταλλακτήρια, χωράφια, είναι το σκηνικό όπου οι άνθρωποι περιφέρουν τις απώλειές τους. Οι θεματικές του βιβλίου εκτείνονται από τα αφομοιωμένα συλλογικά τραύματα του εμφυλίου ώς τις ημέρες της οικονομικής κρίσης και από τις μελαγχολικές αντιφάσεις της οικογένειας – ασφυκτικό πλαίσιο από τη μία, νοσταλγία και αγάπη από την άλλη – έως την ευφυή συγγραφικά διαχείριση, με περιγραφή αστραφτερή, κοφτή και συγχρόνως βαθιά, αυτών των αντιφάσεων, με χαρακτήρες μοναχικούς, λοξούς ή ασυμβίβαστους που τραβούν απρόβλεπτη πορεία. Η μνήμη, οι ενοχές και τα δεσμά του περιβάλλοντος, οι μορφές του θανάτου και η ενηλικίωση, η αντίδραση στην «ανοστιά» της ζωής, είναι τα θέματα που βρίσκονται στον πυρήνα των διηγημάτων της συλλογής.

Πάντα σε επαφή με την πεζογραφική παράδοση, την οποία όμως προεκτείνει στις σύγχρονες συνθήκες, ο Θάνος εστιάζει με άψογο αφηγηματικό ρυθμό στο ημίφως ενός κόσμου καθημερινού και στήνει επιβλητικά σκηνικά ομορφιάς, οσμών, ακοών και γεύσεων. Οι σχεδόν ποιητικές του εικόνες κάνουν τον ρεαλισμό του να ξεχωρίζει, καθώς μια θερμοκρασία σχεδόν σπαραχτική τον χρωματίζει, παρότι μήτε στιγμή ο συγγραφέας δεν αφήνεται στον εύκολο λυρισμό. Φτάνει έτσι σε μια γλώσσα που πάλλεται και δίνει απρόσμενα χρώματα σε φωτογραφίες που θα ορκιζόσουν πως είναι ασπρόμαυρες.

Η ανάκληση μύθων από έναν κόσμο υπαρκτό κι η ανάδυση μιας μνήμης υπνώττουσας ή επινοημένης, είναι η πρώτη ύλη ώστε να φωτιστούν τοπία που μοιάζουν τέλματα ή κλειστοφοβικά δωμάτια και να αναδειχθεί, ακόμη και μέσα από θέματα τετριμμένα, η τραγική τους διάσταση. Τα πρόσωπα που ζητά ο συγγραφέας να σώσει από τη λήθη, τα μεταμορφώνει σε χαρακτήρες με σάρκα, δέρμα, οστά. Ο αποσχηματισμένος ιερέας που δεν κοιτάζει πια στους ουρανούς, ο περήφανος κλαριντζής, ο χρεοκοπημένος βιοτέχνης, συναντώνται στις σελίδες αυτές μ’ έναν αντάρτη, έναν ταβερνιάρη ή έναν ξεριζωμένο νέο, στον τόπο ενός αισθήματος που δεν ορίζεται ως τραγικό, αλλά έχει τη δραματική ένταση και τα συστατικά του τραγικού στοιχεία, όπως αποκαλύπτονται αυτά ως υγρασία ανάγνωσης. Συντελεί σε τούτο όχι μόνο η φραστική λιτότητα και ακρίβεια με την οποία ο συγγραφέας υφαίνει υποδειγματικά, λέξη – λέξη, τον ιστό της διήγησης, αλλά κυρίως ο τρόπος που τα πάθη και οι αντίξοες συνθήκες της βιοτής υποβάλλονται χωρίς θυμό μέσα στις τραυματικές μνήμες, απ’ όπου διαφυγή δεν υπάρχει, καμία λύτρωση δεν επιδιώκεται.

Η απώλεια του νοήματος μοιάζει οριστική, δεν υπάρχει καν ο έρωτας, πρόσχημα για να παρηγορεί ή να αποπροσανατολίζει. «Η ανοστιά που καιρό τώρα μας περικύκλωνε, εισέβαλε πια και στο φαγητό μας. Αυτού του είδους οι επιπλοκές της κατάστασής μας με παγώνουν περισσότερο κι από το κρύο. Για το κρύο κατεβάσαμε κουβέρτες, φορέσαμε ρούχα χοντρά. Για την ανοστιά, το φαΐ και τη ζωή μας, δεν υπάρχουν και πολλά που θα μπορούσαν να γίνουν».

Σπάνια το πρώτο βιβλίο ενός νέου συγγραφέα καταφέρνει να δείξει με τρόπο τόσο πλαστικό και καθόλου κηρυγματικό πως η ζωή είναι τελικά το μέγα καθαρτήριο. Κι αυτό συνιστά επίτευγμα που πρέπει να το προσέξουμε και να το επαινέσουμε.

Νέες κυκλοφορίες

Δημήτρης Ντζανάτος

Επιτελικό Κράτος: Ένα προαπαιτούμενο υπέρβασης της παρακμής

Εκδόσεις: Καστανιώτης

Σελ.: 700

Το κράτος. Το βρίζουμε, το περιφρονούμε, καμιά φορά το μισούμε, πάντα κάτι ζητάμε από αυτό, στο βάθος το φοβόμαστε και όχι σπάνια το γλείφουμε. Θυμίζει τίποτε αυτή η στάση; Αλλά, ό,τι και να λέμε, θέλουμε δεν θέλουμε, θα είμαστε πολίτες κάποιου κράτους, γιατί έτσι είναι οργανωμένος ο κόσμος. Υπάρχουν «καλύτερα» και «χειρότερα» κράτη από το δικό μας. Αν και θέλουμε να το βλέπουμε σαν κάτι «έξω από μας», το κράτος είναι «εμείς», με τα καλά μας και τις παθογένειές μας. Το ερώτημα είναι αν θέλουμε να το κάνουμε «καλύτερο». Εκεί συμφωνούμε όλοι, αρκεί η πορεία προς το «καλύτερο» να μη θίξει τα μικροσυμφέροντά μας. Το επόμενο ερώτημα είναι αν μπορούμε. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι δεν μπορούμε, αλλά κάνουν λάθος.

Το βιβλίο έχει πολλαπλούς αποδέκτες. Ο πυρήνας του, το δεύτερο μέρος, είναι μία ανάλυση του Ν. 4622/19 για το Επιτελικό Κράτος, με σκοπό την κατανόηση του περιεχομένου του. Απευθύνεται σε όσους θέλουν να μάθουν γι’ αυτόν τον νόμο και κυρίως σ’ αυτούς που καλούνται να τον εφαρμόσουν. Στο τρίτο μέρος γίνεται εκτενής εμβάθυνση στο περιεχόμενο του νόμου, με κριτική προσέγγιση και διατύπωση πλήθους προτάσεων και επισημάνσεων. Απευθύνεται κυρίως στους εφαρμοστές του νόμου που είναι λήπτες αποφάσεων και αποσκοπεί στο να τους βοηθήσει να πετύχουν καλύτερα αποτελέσματα. Αφορά όμως και όλους αυτούς που ενδιαφέρονται να εμβαθύνουν στο συγκεκριμένο νομοθέτημα.

Το πρώτο μέρος απευθύνεται σε όλους όσοι προβληματίζονται για το κράτος γενικά και για το ελληνικό κράτος ειδικότερα. Παρότι το θέμα είναι τεράστιο, επιδιώκεται να απαντηθούν βασικά ερωτήματα στο γιατί υπάρχει αυτό το μόρφωμα, σε ποια κατάσταση είναι σήμερα το δικό μας κράτος και τι δυνατότητες υπάρχουν για να βελτιωθεί η λειτουργία του. Το βιβλίο περιλαμβάνει πλήθος διαγραμμάτων και πινάκων και μια «φιλική» γλώσσα για καλύτερη κατανόηση του περιεχομένου του.