Τρία χρόνια πριν, μια σειρά υποθέσεων σεξουαλικής παρενόχλησης με δράστη τον πολυεκατομμυριούχο Αμερικανό παραγωγό Harvey Weinstein είχαν συγκλονίσει το Χόλιγουντ.

Οι αποκαλύψεις αυτές κατάφεραν να ανοίξουν στόματα που παρέμεναν κλειστά για χρόνια. Οι καταγγελίες και οι αναρτήσεις γυναικών κυρίως, που είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης πολλαπλασιάζονταν. Κοινό τους στοιχείο ο πόνος, ο θυμός, μια αίσθηση λύτρωσης που μπορούσαν πλέον να μιλήσουν, μια “ανάσα ανακούφισης” που επιτέλους κατάφεραν να ακουστούν!

Λίγες ημέρες πριν, το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης επανήλθε, αυτή τη φορά στην Ελλάδα, με αφορμή την Ολυμπιονίκη στην ιστιοπλοΐα, Σοφία Μπεκατώρου, η οποία στο πλαίσιο ημερίδας για την προστασία των παιδιών στον αθλητισμό, έσπασε τη σιωπή της και μίλησε για την τραυματική εμπειρία που η ίδια βίωσε, χρόνια πριν.

Ακολούθησε μια “χιονοστιβάδα” καταγγελιών τόσο από αθλήτριες όσο και από άλλες γυναίκες, διάσημες και μη. Γυναίκες που τόσο καιρό σώπαιναν χωρίς ποτέ να ξεχνούν… Γυναίκες που, ωστόσο, βρήκαν το κουράγιο να μιλήσουν, να φωνάξουν και να ακουστούν, έτοιμες να αγνοήσουν πιθανές και δυστυχώς αρκετά συχνές ερωτήσεις συνανθρώπων μας, όπως: “Γιατί δε μίλησε τότε”;

Η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, ωστόσο, είναι ένα φαινόμενο συχνό. Πρόκειται για μια εμπειρία τραυματική, που δύσκολα μπορεί κάποιος να διαχειριστεί, πόσο μάλλον να μοιραστεί…

Τι διαχωρίζει το φλερτ από τη σεξουαλική παρενόχληση; Υπάρχει κατάλληλος τρόπος ώστε το θύμα να τη σταματήσει εγκαίρως; Ποια τα συνήθη χαρακτηριστικά του θύτη; Γιατί το θύμα σεξουαλικής κακοποίησης δε μιλά; 

Ο κλινικός ψυχολόγος Δημήτριος Ι. Πετρούνιας απαντά στο “topontiki.gr” και τη δημοσιογράφο Εύα Μπουργάνη

Τι ορίζουμε ως σεξουαλική παρενόχληση;

Η νομική προσέγγιση ορίζει πως «σεξουαλική παρενόχληση είναι οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που αποσκοπεί ή έχει ως αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος (άρθρο 2 περ. δ του ν. 3896/2010).

Ουσιαστικά, ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζουμε την ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΗ κρούση που διαθέτει σεξουαλικό περιεχόμενο όπως και πάσης φύσεως λεκτική ή σωματική επαφή σεξουαλικής φύσης χωρίς την απόλυτη συγκατάθεση. Με λίγα λόγια, το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Είναι τόσο απλό.

Πότε το φλερτ γίνεται σεξουαλική παρενόχληση; Ποια είναι η “λεπτή” γραμμή που τα διαχωρίζει;

Το φλερτ υπάρχει όσο και η ιστορία της ανθρώπινης επικοινωνίας κι αφορά εκείνη την κοινωνική διαδικασία που προσδίδει αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Απαραίτητη προυπόθεση, όμως, αποτελεί η θέσπιση αυστηρών ορίων. Το υγιές φλερτ αναγνωρίζει τη γλώσσα του σώματος του άλλου προσώπου και σταματά όταν αυτό δεν του επιτρέπει. Οι κόκκινες γραμμές πρέπει να υφίστανται και να τηρούνται αυστηρά. Πρέπει να γίνει σαφές προς όλους πως το “όχι” σημαίνει “όχι” και τo “ίσως” δεν σημαίνει “ναι.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του θύτη (προφίλ, ψυχολογία, περιβάλλον που δρα)

Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της διαταραγμένης προσωπικότητας των βιαστών ποικίλουν ανάλογα πάντα με τα κίνητρα τους. Υπάρχουν θύτες οι οποίοι μετά από μια έντονα τραυματική εμπειρία στην εφηβική κυρίως ηλικία θεωρούν ανήθικες και μισούν τις γυναίκες οπότε ασκούν βία για να τις τιμωρήσουν. Υπάρχουν επίσης θύτες οι οποίοι δεν βιάζουν για να πάρουν ερωτική απόλαυση, αλλά για να δείξουν ότι είναι ισχυροί και κυρίαρχοι (Εδώ εντοπίζεται, κατά κύριο λόγο, η σεξουαλική παρενόχληση σε εργασιακό χώρο).

Αν προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το ψυχολογικό προφίλ τους, θα αναφέραμε πως συνήθως δεν έχουν καλές σχέσεις με τους γονείς τους, έχουν μητέρες σκληρές και κακοποιητικές απέναντι τους, εμφανίζουν γενικά παραβατική συμπεριφορά κι έχουν κακομεταχειριστεί πολλές φορές ζώα, συνήθως συνάπτουν σύντομες ερωτικές σχέσεις κι είναι σεξουαλικά ανεπαρκείς.

Ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος (αν υπάρχει), ώστε το θύμα να βάλει ένα “στοπ” στη σεξουαλική παρενόχληση;

Η πλειονότητα των βιασμών διαπράττονται από πρόσωπο γνωστό ως προς το θύμα οπότε η αυστηρή θέσπιση ορίων αποτελεί το πρώτο σημαντικό βήμα για την πάταξη αυτής της απάνθρωπης συμπεριφοράς. Μη φοβάστε να επικοινωνήσετε αυτό που δεν επιθυμείτε, με σαφήνεια και απόλυτο τρόπο. Το ότι οι περισσότεροι βιασμοί προκύπτουν από το φιλικό κι εργασιακό περιβάλλον του ατόμου, όπου οι άμυνες -λόγω εμπιστοσύνης κι οικειότητας- έχουν μειωθεί, αποτελεί στοιχείο περαιτέρω επαγρύπνησης. Μη λησμονούμε πως και η προδοσία της εμπιστοσύνης πονά επιπρόσθετα το ψυχισμό του θύματος.

Γιατί δε μιλά το θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης; Ποια τα συναισθήματά του;

Τα θύματα βιασμού συχνά δεν αποκαλύπτουν όσα έχουν συμβεί από κοινωνική ντροπή και από φόβο εξευτελισμού από τον κοινωνικό ιστό. Σημαντικότατος παράγοντας διαδραματίζει και η έντονη ανησυχία για την αντίδραση των γονέων αλλά και των συντρόφων με αποτέλεσμα το θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης να βιώνει κατάρρευση, έντονη εσωστρέφεια κι απόλυτη αποδιοργάνωση.

Σε αυτό το σημείο επιθυμώ να αναφέρω τον ψυχολογικό βιασμό, την απόγνωση και τον θυμό που υφίσταται το θύμα στις αίθουσες των δικαστηρίων όταν οι θύτες, συνήθως, παραμένουν αμετανόητοι ή δεν αποδέχονται τα γεγονότα.

Πώς μπορεί να σταθεί το οικογενειακό/φιλικό περιβάλλον σε ένα θύμα σεξουαλικής κακοποίησης;

Το ψυχικό τραύμα του βιασμού θα επουλωθεί πολύ πιο αργά από τα σωματικά τραύματα και γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικότατος ο ρόλος του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος. Το θύμα πρέπει να νιώσει ασφάλεια και αποδοχή ώστε να αποδομήσει το αίσθημα ντροπής. Η στήριξη πρέπει να έχει συνέχεια και συνέπεια διότι το θύμα αρκετές φορές θα έχει παλινδρομήσεις στη ψυχική διάθεση. Η συνεργασία του περιβάλλοντος με επαγγελματία ψυχικής υγείας θα φέρει πιο άμεσα αποτελέσματα.

Σε ποια ηλικία μπορούν οι γονείς να ενημερώσουν τα παιδιά τους για τη σεξουαλική παρενόχληση. Με ποιον τρόπο;

Η επιμόρφωση πρέπει να ξεκινάει από τις μικρές ηλικίες με έννοιες όπως ο αλληλοσεβασμός και η ενσυναίσθηση να αποτελούν βασικά μαθήματα στις πρώτες τάξεις, ώστε να απαλλαγούμε επιτέλους από το καρκίνωμα του σεξισμού και της ανισότητας πάσης φύσεως. Το κράτος και η κοινωνία οφείλει να αυξήσει σημαντικά το ποσοστό των ανδρών που σέβονται τις γυναίκες διότι η στασιμότητα σε αυτό το πλαίσιο αποτελεί εν μέρει συνενοχή. Το παν δεν είναι να μάθουμε τις γυναίκες να προσέχουν, αλλά τους άνδρες να σέβονται απόλυτα τη γυναικεία φύση.

Στην Ελλάδα επισήμως φαίνεται πως περίπου το 10% των γυναικών έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης. Αποτελεί χρέος όλων μας αυτό το ποσοστό να τείνει στο μηδέν.

Η γνωστοποίηση ή καταγγελία της σεξουαλικής κακοποίησης από το θύμα μπορεί να λειτουργήσει σε έναν βαθμό ως λύτρωση ή δικαίωση και άρα, θεραπευτικά στο ψυχικό τραύμα που έχει προκαλέσει;

Κανένα θύμα βιασμού δεν ξεχνά εντελώς αυτό που συνέβη. Το φέρει βαθιά μέσα του και παλεύει διαρκώς για την αποδόμηση αυτού του τραύματος. Η καταγγελία, όμως, σηματοδοτεί το πρώτο σημαντικό βήμα ανασυγκρότησης κι αποτελεί από μόνη της μία πράξη ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, κάνοντας το θύμα να νιώσει πιο δυνατό κι εν μέρει λυτρωμένο. Η καταγγελία έχει λυτρωτικό χαρακτήρα τόσο για το θύμα τόσο και για την κοινωνία.

Παρακάτω αναφέρονται σημαντικά τηλεφωνικά κέντρα υποστήριξης

Γενική Γραμματεία Ισότητας του Υπουργείου Εσωτερικών: 210 3315291-6

Κέντρο για κακοποιημένες γυναίκες και ειδικότερα: Συμβουλευτικό Κέντρο για τη βία κατά των γυναικών: 210 3317305-6 (Αθήνα)

Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας: 210-3626460 / 3616236 (τηλ. & φαξ)

Τμήμα Πολιτικών Ισότητας και Αντιμετώπισης Διακρίσεων: 210 5210634, 210 5210644-6

Διεθνής Κοινωνική Υπηρεσία: 210 3617710

Photos: Pixabay