Στο πολυπληθές Κάιρο, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο συντηρείται και συνεχίζει το έργο του χάρη στην επιμονή του διευθυντή του Χρίστου Γ. Παπαδόπουλου. Αυτός, καθώς και o Μανώλης Μαραγκούλης, διευθυντής του παραρτήματος στην Αλεξάνδρεια, μιλούν στο «Ποντίκι Art» για την προσπάθειά τους να γεφυρώσουν τη νέα γενιά Αιγυπτίων με την Ελλάδα του σήμερα.

Στο πολυπληθές Κάιρο, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο συντηρείται και συνεχίζει το έργο του χάρη στην επιμονή του διευθυντή του Χρίστου Γ. Παπαδόπουλου. Αυτός, καθώς και o Μανώλης Μαραγκούλης, διευθυντής του παραρτήματος στην Αλεξάνδρεια, μιλούν στο «Ποντίκι Art» για την προσπάθειά τους να γεφυρώσουν τη νέα γενιά Αιγυπτίων με την Ελλάδα του σήμερα.

Αν βρεθείς σε μία οποιαδήποτε γειτονιά της Αλεξάνδρειας ή του Καΐρου, νομίζεις ότι γύρισε ο χρόνος μερικές δεκαετίες πίσω και βρέθηκες ξαφνικά στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη του ’70. Τηρουμένων των αναλογιών, βέβαια!

Αναγνωρίζεις μία «εκλεκτή» συγγένεια μεταξύ των δύο λαών, που γίνεται άμεσα αντιληπτή για όποιον ταξιδεύσει στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου. Στον τόπο όπου κατέφευγαν οι Έλληνες, από την αρχαιότητα ακόμα, αναζητώντας νέες προοπτικές, εκεί που βρέθηκαν αρχές του 19ου αιώνα οι πρώτοι Έλληνες τυχοδιώκτες ακολουθώντας τον γεννημένο στην Καβάλα Μοχάμεντ Άλι, τον ιδρυτή της νέας Αιγύπτου, αλλά και αργότερα, ιδίως έπειτα από εθνικές καταστροφές. Ήξεραν ότι εκεί θα έβρισκαν μία ευλογημένη γη. Σε κάθε πλευρά της χώρας αλλά κυρίως στην Αλεξάνδρεια, όπου άκμασε μία δεύτερη Ελλάδα, εύρωστη οικονομικά και πνευματικά ακόμα πιο εξελιγμένη από τη μικρή βαλκάνια πατρίδα. Σαν συνέχεια της μεγάλης πολιτιστικής παρουσίας των Ελλήνων στην ανατολική Μεσόγειο. Τι έχει μείνει από όλη αυτή την εποποιία; Τα λαμπρά κτήρια μιας άλλης εποχής στο Cartier Greque, το Πατριαρχείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αλεξάνδρεια, τα διάσπαρτα ονόματα Ελλήνων γιατρών, δικηγόρων, εμπόρων, παντού, ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος στις όχθες του Νείλου στο Κάιρο. Ελάχιστοι (αν και δυναμικοί) Έλληνες, σχολεία με περιορισμένο διδακτικό προσωπικό, αλλά συγχρόνως μία λυσσαλέα επιμονή να μην σβήσει η φλόγα του ελληνισμού.

Στο πολυπληθές Κάιρο, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο λειτουργεί μέσα στο ισόγειο του παλιού Σπετσεροπούλειου, όπου συστεγάζονται η Αμπέτειος και η Αχιλλοπούλειος Σχολή, το οποίο στηρίζει η Ελληνική Πρεσβεία και η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου. Ο διευθυντής του κ. Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος μαζί με μία δημιουργική ομάδα δίνει έναν αγώνα σε πολλά επίπεδα, με βασικό στόχο να παρουσιαστεί η σύγχρονη ελληνική πολιτιστική δραστηριότητα μέσα από κάθε λογής εκδηλώσεις με μετακλήσεις Ελλήνων καλλιτεχνών. Παράλληλα να γίνει η γέφυρα της νέας γενιάς Αιγυπτίων με την Ελλάδα του σήμερα. Ο δραστήριος διευθυντής και γνωστός στιχουργός – συγγραφέας εξηγεί:

«Διοργανώνουμε ή συμμετέχουμε σε πολιτιστικές δραστηριότητες που αφορούν όλο το φάσμα των τεχνών και των γραμμάτων, σε συνεργασία πάντα με τους φορείς που μας στηρίζουν. Στα έντεκα χρόνια λειτουργίας του Κέντρου έχουν λάβει χώρα πλήθος εκδηλώσεων, από συναυλίες, κινηματογραφικά αφιερώματα, θεατρικές παραστάσεις, εικαστικές εκθέσεις μέχρι λογοτεχνικές ημερίδες και επιστημονικά συνέδρια, χωρίς να ξεχνάμε φυσικά τα Καβάφεια, που διοργανώνονται από την πρεσβεία μας ανά διετία. Κι εκτός από τους Έλληνες καλλιτέχνες και ακαδημαϊκούς, πολύτιμη είναι και η συνεισφορά Αιγυπτίων παραγόντων. Σχετικά πρόσφατα στον ελληνοαιγυπτιακό μήνα Πολιτισμού στο Κάιρο ταξίδευσαν Έλληνες κεραμίστες και σχεδιαστές κοσμημάτων και δίδαξαν σεμινάρια σε Αιγύπτιους, ενώ πραγματοποιήθηκαν συναυλίες του συγκροτήματος «Εν χορδαίς» και του Νίκου Ξυδάκη, που συνέπραξαν με σχήματα Αιγύπτιων μουσικών από το ινστιτούτο αραβικής μουσικής και την ορχήστρα της Όπερας του Καΐρου. Παράλληλα, βασική μας δραστηριότητα είναι η διδασκαλία των ελληνικών ως ξένης γλώσσας σε Αιγύπτιους αλλά και ως μητρικής για τα ελληνόπουλα που φοιτούν σε ξενόγλωσσα σχολεία».

Εκεί όπου κατοίκησε η Ιστορία…

Συνεχίζει κάνοντας μία σύντομη ιστορική αναδρομή: «Το Κάιρο, Oum el Dounia (μητέρα του κόσμου), όπως αποκαλείται, είναι μία από τις ελάχιστες πρωτεύουσες του κόσμου που κατοίκησε η ίδια η Ιστορία. Είναι ανατριχιαστικό σε μια τέτοια πόλη να συναντά κανείς τα χνάρια των Ελλήνων που πέρασαν από δω. Το ίδιο ανατριχιαστικό είναι να συναντά τους Έλληνες που απέμειναν, να αγωνιούν να συνεχίσουν να κρατήσουν ζωντανή μια μικρή Ελλάδα στην καρδιά της Αιγύπτου. Η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου ευτύχησε να έχει στο τιμόνι της έναν χαρισματικό Έλληνα της διασποράς, τον κ. Χρήστο Καβαλή που την οδηγεί, ως πρόεδρός της, εμπνευσμένα στον 21ο αιώνα. Μην ξεχνάμε πως και ο εθνικός ευεργέτης Νέστωρ Τσανακλής υπήρξε ο δεύτερος πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου στην υπεραιωνόβια ιστορία της. Εδώ γεννήθηκε ο Στρατής Τσίρκας κι άλλοι επιφανείς των γραμμάτων και των τεχνών και αυτήν διάλεξε ο αείμνηστος Κωστής Μοσκώφ ως ορμητήριό του για το ακριβό του όραμα. Είναι αγώνας για τον καθένα μας να βάλει το δικό του λιθαράκι σε ό,τι χτίστηκε με τόσο κόπο».

Αρκεί να πεις ότι είσαι Έλληνας

Ο Κωστής Μοσκώφ ήταν εκείνος που πίστεψε περισσότερο από οποιονδήποτε στην αναβίωση της ελληνικής παρουσίας στην Αίγυπτο. Στο παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια, που στεγάζεται στο πρώην Αβερώφειο Παρθεναγωγείο, τη θέση του διευθυντή κρατάει ένας από τους συνεργάτες του, ο φιλόλογος και συγγραφέας κ. Μανώλης Μαραγκούλης, ο οποίος λέει: «Αρκεί να πει κανείς ότι είναι Έλληνας και αμέσως κερδίζει τη συμπάθεια και την αγάπη του απλού, όσο και του μορφωμένου ανθρώπου. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Αιγύπτιος συνομιλητής αρχίζει να σου αφηγείται τις μνήμες του ίδιου ή όπως του μεταφέρθηκαν από τους γονείς του, από τον Έλληνα μπακάλη, τον φούρναρη, τον εστιάτορα, τον έμπορο που ζούσε στη γειτονιά του την Ιμπραημία, τη Μαζαρίτα, το Ατταρίν, το Ρούσντι, το Καμπ Σεζάρ. Ο Αλεξανδρινός Αιγύπτιος, ανάμεσά του και μερίδα της μορφωμένης νεολαίας, επιθυμεί και επιζητά στενότερη σχέση με την Ελλάδα και βαθύτερη γνωριμία με την πολιτισμική της δημιουργία στον κινηματογράφο, τις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία, τη μουσική. Η Οικία – Μουσείο Καβάφη έχει καθιερωθεί ως ένας σημαντικός πολιτιστικός φορέας της πόλης, ενώ ο Καβάφης εμπνέει σύγχρονους Αιγύπτιους ποιητές και καλλιτέχνες. Μάλιστα, οι διανοούμενοι τον θεωρούν ως τον πλέον συνειδητό εκφραστή του διαχρονικού χαρακτήρα της Αλεξάνδρειας, που είναι η πύλη εξόδου της Αιγύπτου προς τη Μεσόγειο και την Ευρώπη». Στον αγώνα δρόμου που κάνει να διατηρήσει ένα σφριγηλό προφίλ του άλλοτε μεγάλου κέντρου του ελληνισμού, έχει σύμμαχούς του τον πρόεδρο της κοινότητας κ. Γιάννη Σιόκα και τον φιλόμουσο γενικό πρόξενο κ. Χρήστο Καποδίστρια.

Ο κ. Παπαδόπουλος συνεχίζει: «Οι Αιγύπτιοι εκτιμούν τους Έλληνες, κατ’ αρχήν ως συνοδοιπόρους στον ιστορικό χρόνο. Η πολύχρονη παρουσία των Ελληνικών Κοινοτήτων στη γη του Νείλου επίσης, έχει μπολιάσει τη μνήμη των φίλων μας με καλές αναμνήσεις. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη και καλύτερη ανταμοιβή για μένα από το πλατύ χαμόγελό τους στο άκουσμα της λέξης Γιουνάν. Από τη μια ο Μεγαλέξανδρος, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ή και η μουσική του Ζορμπά του Μίκη Θεοδωράκη κι από την άλλη οι ελιές Καλαμάτας και το ελληνικό λάδι. Ανάμεσα στην Ιστορία και την τέχνη, η βιωμένη καθημερινότητα με τους Έλληνες στην πρόσφατη Ιστορία τους αναδεικνύει την έννοια της φιλίας, βασικό συστατικό της ελληνικής ταυτότητας».

Στους μεγάλους διωγμούς του ’50 από τους εθνικιστές του Νάσερ, οι Έλληνες ήταν οι μόνοι που δεν ένιωσαν ανεπιθύμητοι. Βέβαια, στο τέλος έπεσαν και εκείνοι θύματα των εθνικοποιήσεων κι έτσι ξεκίνησε η σταδιακή αποχώρηση των Αιγυπτιωτών Ελλήνων. Σήμερα πάλι, η νέα γενιά που επικοινωνεί μέσω Ίντερνετ νιώθει με τους Έλληνες συνομηλίκους της μεγαλύτερη οικειότητα από όλους τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Ο κ. Παπαδόπουλος εξηγεί: «Σε όλα τα κρατικά πανεπιστήμια του Καΐρου διδάσκονται αρχαία και νέα Ελληνικά, υπάρχουν έδρες νεοελληνικών σπουδών και παρά τις αντιξοότητες της εποχής το ενδιαφέρον των νέων για την εκμάθηση των ελληνικών στο Κέντρο μας παραμένει αμείωτο, παρά το γεγονός ότι λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα δεν τους παρέχουμε πια τα ανάλογα κίνητρα. Οι υποτροφίες έχουν περιοριστεί και δεν χρηματοδοτούνται, όπως παλιότερα, οι δράσεις μας, όπως για παράδειγμα η διοργάνωση συνεδρίων». Ο κ. Μαραγκούλης προσθέτει: «Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας απευθύνεται σε φοιτητές, εργαζόμενους και απόγονους μεικτών οικογενειών.

Αρκετοί σπουδαστές παρακολουθούν κάθε χρόνο εντατικά θερινά τμήματα γλώσσας σε πανεπιστήμια της Ελλάδας. Κατά την τελετή απονομής των πιστοποιητικών ελληνομάθειας οι υπότροφοι αφηγούνται με εικόνα και λόγο την ελληνική εμπειρία τους. Επίσης οργανώνουμε σεμινάρια ή διαλέξεις σε θέματα επιστημονικά και καλλιτεχνικά που απευθύνονται σε πανεπιστημιακούς και σε φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής, της Σχολής Καλών Τεχνών ή σε ευρύτερα στρώματα. Εξαιρετική ήταν πρόσφατα η ενεργή συμμετοχή πολλών εικαστικών καλλιτεχνών στον εορτασμό του έτους Καβάφη. Σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών του πανεπιστημίου Αλεξάνδρειας, το Εικαστικό Επιμελητήριο Καλών Τεχνών της Κύπρου και την γκαλερί «Τεχνοχώρος» των Αθηνών λειτούργησαν στον χώρο του Παραρτήματος εικαστικά εργαστήρια και παρήχθησαν καινούρια έργα εμπνευσμένα από τον Καβάφη. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η έκθεσή τους στην αίθουσα τέχνης της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης, ενώ όλοι οι καλλιτέχνες προσέφεραν μέρος ή όλα τους τα έργα στη μόνιμη συλλογή της Οικίας – Μουσείου Καβάφη. Έχουμε, τώρα, στη διάθεσή μας έναν σημαντικό αριθμό έργων ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, φωτογραφίας, μεικτής τεχνικής που προέκυψαν μέσα από μια δημιουργική διαδικασία διαπολιτισμικής ώσμωσης».

Πολιτισμός με λίγα χρήματα

Με δεδομένο πια την παντελή σχεδόν έλλειψη χρημάτων από το ελληνικό κράτος, τη σχεδόν αποκλειστική υποστήριξη των κοινοτήτων ή τις κατά καιρούς χορηγίες, και μόνο σύμμαχό τους το υπουργείο Πολιτισμού της Αιγύπτου, οι δύο εκπρόσωποι του ελληνικού πολιτισμού προσπαθούν να κάνουν όσο γίνεται πιο προσιτή τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική δημιουργία στην αιγυπτιακή κοινωνία. «Θα μπορούσαμε, αν είχαμε τα οικονομικά μέσα, να χρηματοδοτήσουμε τον υποτιτλισμό στα αραβικά ελληνικών ταινιών και να υποστηρίξουμε τη μετάφραση ελληνικών βιβλίων στα αραβικά. Είναι κρίμα από όλον τον πλούτο της ελληνικής λογοτεχνίας να υπάρχουν σε αραβική μετάφραση μόλις καμιά δεκαριά τίτλοι, οι περισσότεροι χάρη στην πρωτοβουλία αιγυπτιακών φορέων. Θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε ελληνικό θέατρο με υπέρτιτλους. Να δίναμε περισσότερα κίνητρα στους ενδιαφερόμενους να μάθουν τα ελληνικά, με μικρές υποτροφίες σε θερινά σχολεία ελληνικής γλώσσας, με περισσότερες υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές. Όλα αυτά βέβαια θέλουν χρήματα που δεν υπάρχουν. Δεν έχουμε ούτε καν τη δυνατότητα να υποστηρίξουμε οικονομικά τους μαθητές μας να λάβουν μέρος στις εξετάσεις του κρατικού πιστοποιητικού Ελληνομάθειας που διοργανώνουμε ως αναγνωρισμένο εξεταστικό κέντρο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, παρά τη μικρή έκπτωση που μας έχει χορηγηθεί» εξηγεί ο κ. Παπαδόπουλος.

Ασφαλείς οι Έλληνες της Αιγύπτου

Τα πολιτικά γεγονότα των τελευταίων ετών, όπως και τα νέα οικονομικά πλάνα, αλλάζουν τη χώρα. Ο παλιός κόσμος κινδυνεύει να κατακερματιστεί και μαζί του το ένδοξο παρελθόν των Ελλήνων. Ο κ. Μαραγκούλης δεν κρύβει τη θλίψη του: «Οι καταστροφές είναι εμφανείς στον αρχιτεκτονικό ιστό του ιστορικού κέντρου της Αλεξάνδρειας. Τα τελευταία τρία χρόνια κατεδαφίζονται με φρενήρη ρυθμό, για τα εδώ δεδομένα, τριώροφες ή τετραώροφες οικοδομές της ‘‘κοσμοπολίτικης’’ Αλεξάνδρειας και ανεγείρονται, συχνότερα, χωρίς τις απαιτούμενες οικοδομικές άδειες, τεράστιες και πανομοιότυπες πολυκατοικίες, αλλοιώνοντας την υπάρχουσα πολεοδομική εικόνα της πόλης με τα οικοδομήματα πολυποίκιλων ρυθμών και στυλ. Τα ελληνικά μνημεία ευτυχώς έχουν προστατευθεί με τη φροντίδα που επιδεικνύει η Κοινότητα για τα κοινοτικά κτήρια και το Πατριαρχείο για τα δικά του. Πάντως, η εξέγερση του 2011 εναντίον του καθεστώτος του Μουμπάρακ, όσο και η μετέπειτα ρευστή και ασταθής περίοδος, δεν είχε ούτε έχει αντιξενικά κίνητρα. Ο παροικιακός ελληνισμός, ειδικότερα, συνεχίζει να έχει την εκτίμηση και τη συμπάθεια της αιγυπτιακής κοινωνίας».

Ο κ. Παπαδόπουλος το επιβεβαιώνει: «Καμιά καταστροφή δεν συνέβη σε ελληνικής ιδιοκτησίας κτήριο και κανένας Έλληνας δεν κινδύνεψε. Θα ευχόμουν από καρδιάς το ίδιο ασφαλείς να αισθάνονταν και οι Αιγύπτιοι φίλοι μας απέναντι, στην Ελλάδα της Ευρώπης. Ντρέπομαι βαθύτατα για τα αίσχη που βλέπουν κάθε τόσο τα φώτα τα δημοσιότητας με προπηλακισμούς, ξυλοδαρμούς ακόμα και φόνους με σαχλά προσχήματα. Γκρεμίζουν σε μια νύχτα ό,τι χιλιάδες άλλοι προσπάθησαν για χρόνια να χτίσουν κι ό,τι ακόμα όσοι απομείναμε προσπαθούμε. Αυτούς τους ‘‘Έλληνες’’ δεν θέλω να τους ξέρω».