Μια από τις βασικές επιδιώξεις του Δόγματος Μονρόε ήταν η στρατηγική επιλογή των ΗΠΑ να αναπτυχθούν με ηρεμία και απερίσπαστες. Και οι ευρωπαϊκές υποθέσεις κάθε άλλο παρά ήρεμες μπορούσαν να θεωρηθούν.

Ωστόσο, στη διάρκεια του 20ού αιώνα και παρά το ότι το δόγμα τού απομονωτισμού ήταν ισχυρό και δύσκολα θα μπορούσε να διαταραχθεί, οι ΗΠΑ επενέβησαν σωτήρια και «έσωσαν τους Ευρωπαίους τουλάχιστον τέσσερις φορές από τον εαυτό τους και αλλήλους: όταν επενέβησαν στον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το 1948 βοήθησαν με το Σχέδιο Μάρσαλ τη διαλυμένη και πεινασμένη Ευρώπη να ορθοποδήσει και, σαν ένα είδος μπόνους, όταν τη δεκαετία του ενενήντα, η Ευρώπη αποδείχτηκε ανίκανη να σβήσει η ίδια την εμφύλια σύρραξη στη Γιουγκοσλαβία».

Οι ΗΠΑ όταν ξεσπά ο Μεγάλος Πόλεμος

Στις 15 Αυγούστου του 1914, η διώρυγα του Παναμά ήταν έτοιμη, αλλά στην Ευρώπη, λίγες μέρες πριν, στις 28 Ιουλίου, ξεκινούσε ένας πόλεμος που κανείς δεν φανταζόταν την εξέλιξη και το εύρος του, καθώς επρόκειτο στην ουσία για μιαν ακόμα ενδοευρωπαϊκή διένεξη που, όπως όλα έδειχναν, θα περιοριζόταν γεωγραφικά στα όρια της Γηραιάς Ηπείρου. Ωστόσο, ο πόλεμος, όπως ξέρουμε, ξέφυγε και μεταλαμπαδεύτηκε σαν μαινόμενη πυρκαγιά στην περιφέρεια, παρασύροντας στις συγκρούσεις τα αποικιακά στρατεύματα των εμπλεκόμενων χωρών και προκαλώντας τη συμμέτοχη των ΗΠΑ. Με δυο λόγια, ο πόλεμος γενικεύτηκε και έγινε παγκόσμιος. Οι Αμερικανοί δεν είχαν κανέναν λόγο να εμπλακούν και έμεναν πιστοί στη διακήρυξη της ουδετερότητας. Μάλιστα, από τον ευρωπαϊκό πόλεμο έμοιαζε να κερδίζουν, καθώς πουλούσαν τρόφιμα και διάφορα εμπορεύματα σε όλους τους εμπλεκόμενους.

Οι εμπλεκόμενες δυνάμεις

Σε γενικές γραμμές στη σύρραξη συγκροτήθηκαν δύο μεγάλα στρατόπεδα: αυτό της Αντάντ που αποτελούνταν από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία και από την άλλη αυτό των Κεντρικών Δυνάμεων που καλούνταν και Τριπλή Συμμαχία και αποτελούνταν από τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία. Ως συνήθως, στην Ευρώπη οι σχέσεις περιπλέκονταν περισσότερο, καθώς ακόμα και οι σύμμαχοι είχαν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, πράγμα που έκανε την κατάσταση έκρυθμη. Στη Βαλκανική, έχοντας επεκτατικές βλέψεις, είχαν στρέψει το ενδιαφέρον τους η Αυστρία, η Σερβία, η Ιταλία, η Βοσνία – Ερζεγοβίνη. Από την άλλη μεριά, Γερμανία και Γαλλία ήδη από το 1871 επιμένουν να μάχονται για την Αλσατία και τη Λωραίνη, ενώ η Μεγάλη Βρετανία, η αναμφισβήτητα ισχυρότερη οικονομία του 19ου αιώνα, δεν βλέπει με καλό μάτι τη γερμανική επέκταση στις ευρωπαϊκές αγορές.

Το φιτίλι άναψε

Όλα ξεκίνησαν από τα Βαλκάνια στις 28 Ιουνίου του 1914, με τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου-Φερδινάνδου, κληρονόμου του αυστροουγγρικού θρόνου. Η Αυστροουγγαρία θεώρησε υπαίτια τη Σερβία κηρύσσοντάς της τον πόλεμο και η Ρωσία ενεπλάκη στο πλευρό των Σέρβων. Οι συγκρούσεις ξεκίνησαν στις 28 Ιουλίου και ώς τις 4 Αυγούστου ο πόλεμος είχε επεκταθεί με την εμπλοκή σ’ αυτόν της Γερμανίας και της Γαλλίας, όπως και της Μεγάλης Βρετανίας με τις αποικιακές δυνάμεις της αυτοκρατορίας.

Τον Νοέμβριο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Γερμανία και η Αυστρία σχημάτισαν τις Κεντρικές Δυνάμεις, ενώ τον Απρίλιο του 1915, η Ιταλία προσχώρησε στις Συμμαχικές Δυνάμεις της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Σερβίας. Έτσι είχαν μπερδευτεί τα πράγματα στην Ευρώπη, με την Αμερική να παρακολουθεί δίχως να πολυκαταλαβαίνει κυρίως πώς συμμαχικές δυνάμεις που πολεμούν πλάι – πλάι έχουν ταυτόχρονα αντικρουόμενα συμφέροντα και είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμες να συγκρουστούν και μεταξύ τους.

Αμερικανική ουδετερότητα

Οι Αμερικανοί παρακολουθούσαν τις εξελίξεις, πιστοί στην αυστηρή τους ουδετερότητα. Έτσι κι αλλιώς, όπως είπαμε και πιο πάνω, κέρδιζαν χρήματα από το εμπόριο. Ωστόσο, μια τραγική εξέλιξη του πολέμου στάθηκε η αφορμή για να αλλάξουν δραματικά τα πράγματα για τους Αμερικανούς, καθώς στις 7 Μαΐου του 1915, ένα γερμανικό υποβρύχιο βύθισε με τορπίλες το αγγλικό υπερωκεάνιο «Λουζιτάνια». Από τους 1.198 που σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν σε αυτό το χτύπημα, οι 124 ήταν Αμερικανοί. Ο κόσμος στις ΗΠΑ ξεσηκώθηκε. Ο Πρόεδρος Γούντρο Ουίλσον επέμενε στην αμερικανική ουδετερότητα, αλλά αναγκάστηκε να επιδοθεί σ’ έναν δύσκολο διπλωματικό αγώνα για να βρεθεί μια ειρηνική λύση.

Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει στις ΗΠΑ έπειτα και από τις πιέσεις που δεχόταν ο Πρόεδρος από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα αλλά και μια σειρά σημαντικών παραγόντων του αμερικανικού κατεστημένου που ήταν υπέρ του αμερικανικού παρεμβατισμού. Τον Απρίλιο του 1917, ο Πρόεδρος Γούντρο Ουίλσον υπό την πίεση των εξελίξεων ζήτησε από το Κογκρέσο να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας ως απάντηση στην πολιτική της για απεριόριστο υποβρύχιο πόλεμο που βύθισε αμερικανικά εμπορικά πλοία. 

Η αμερικανική είσοδος στον πόλεμο άλλαξε τα δεδομένα, για την ακρίβεια τα εξισορρόπησε μετά την απόσυρση της Ρωσίας από τον πόλεμο λόγω του εμφυλίου που ξέσπασε στη χώρα, και αναδιαμόρφωσε την παγκόσμια ισορροπία ισχύος, αν και στα πρώτα στάδια συμμετοχής η ενίσχυση υπήρξε κυρίως οικονομική και ψυχολογική.

Η Ρωσία φεύγει, οι ΗΠΑ έρχονται

Με τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, στις 3 Μαρτίου του 1918, οι μπολσεβίκοι απελευθέρωσαν μεγάλο αριθμό γερμανικών στρατευμάτων και παραχώρησαν πάνω από 150.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα έκτασης της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας στη Γερμανική και Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Το μεγάλο κενό της αποχώρησης της Ρωσίας το συμπλήρωσε η Αμερική δίνοντας λύση σε έναν ευρωπαϊκό πόλεμο.

«Πρόγραμμα 14 όρων για την αποκατάσταση της ειρήνης»

Ο Αμερικανός Πρόεδρος επικέντρωσε όλες του τις προσπάθειες στο να δοθεί ένα τέλος στον πόλεμο μέσω της διπλωματίας. Από την άλλη, τη στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ την άφησε στους στρατιωτικούς. Καρπός των διπλωματικών του προσπαθειών υπήρξε το περίφημο «Πρόγραμμα 14 όρων για την αποκατάσταση της ειρήνης». Σε αυτό το κείμενο, ο Ουίλσον έθετε κάποιες ιδιαίτερα σημαντικές προϋποθέσεις για την ειρήνη.

Σημαντική ήταν η διευθέτηση των συνόρων, που προέβλεπε μεταξύ άλλων την εκκένωση των ρωσικών εδαφών, την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας του Βελγίου, την απόδοση της Αλσατίας και της Λωραίνης στη Γαλλία, την αποκατάσταση των ιταλικών συνόρων στο προηγούμενο καθεστώς, δείχνοντας σεβασμό στα γειτονικά έθνη, την αυτονομία των λαών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Ρουμανίας, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας, την αυτονομία των μη τουρκικών λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανεξαρτησία της Πολωνίας.

Τέλος, εκτός από μια σειρά άλλων κανόνων, όπως αυτών που πρέπει να διέπουν τη διεθνή ναυσιπλοΐα αλλά και τους εμπορικούς ανταγωνισμούς, ο Ουίλσον έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία της «Κοινωνίας των Εθνών», η οποία θα «προάγει για όλα τα κράτη, μικρά και μεγάλα, αμοιβαίες εγγυήσεις ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας».

Διαβάστε επίσης:

Καλοκαιρινοί πονοκέφαλοι: Οι μεγάλες ανησυχίες της κυβέρνησης για τους επόμενους μήνες

Τσίπρας: Αν κάτι συμβεί με την Τουρκία θα είμαστε μόνοι μας

ΚΚΕ για αντιπυρική προστασία: Τραγικές ελλείψεις σε όλα τα επίπεδα