Καθώς οι Ταλιμπάν προχωρούν σταδιακά στην πλήρη ανάληψη της εξουσίας στο Αφγανιστάν, κάποια ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα:

– Πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;

– Πώς οι Ταλιμπάν, που πριν από 20 χρόνια εγκατέλειψαν την εξουσία στην πολυβασανισμένη χώρα, κυνηγημένοι από τη μεγαλύτερη πολεμική μηχανή στον κόσμο, επιστρέφουν σήμερα θριαμβευτές;

– Πώς οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, τα σύμβολα ισχύος της Δύσης, έχασαν έναν πόλεμο που έμοιαζε να έχουν κερδίσει;

Το τι σηματοδοτεί αυτή η ήττα για την Ουάσιγκτον, αλλά και συνολικά για τη Δύση, αναμένεται να φανεί μέσα στο επόμενο διάστημα. Ωστόσο για τους λόγους της ήττας ήδη έχουν αρχίσει οι αναλύσεις και μοιάζουν να καταλήγουν σε μια σειρά από εξαιρετικά δυσάρεστα συμπεράσματα, καθώς την αποδίδουν

– σε στρατηγικά λάθη των συμμάχων,

– σε απουσία εμπιστοσύνης των πολιτών στην τοπική εξουσία

– και στην επιτυχή ανασύνταξη και «μεγάλη επιστροφή» των ισλαμιστών ανταρτών, οι οποίοι όχι μόνο δεν διαλύθηκαν μετά την αμερικανική επέμβαση το 2001, αλλά σύντομα ανέκαμψαν και άρχισαν να προκαλούν πλήγματα στις ξένες δυνάμεις.

Παράλληλα οι αναλυτές επισημαίνουν ότι στις ΗΠΑ, αλλά και σε άλλες δυτικές χώρες, η κοινή γνώμη από ένα σημείο και μετά δεν ήθελε πλέον να στηρίξει έναν «αιώνιο πόλεμο», ο οποίος κόστιζε σε χρήματα και ανθρώπινες ζωές, ασκώντας πίεση στην πολιτική ηγεσία, η οποία, με τη σειρά της, προσπάθησε να σχεδιάσει μια κατά το δυνατόν πιο «ανώδυνη» αποχώρηση από το Αφγανιστάν, αγνοώντας τις πραγματικότητες που διαμορφώνονταν – ενίοτε με ραγδαίο ρυθμό – στη χώρα αυτήν της κεντρικής Ασίας.

Τέλος, φαίνεται ότι οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ και άλλων δυτικών χωρών είτε υποεκτίμησαν τις δυνατότητες των Ταλιμπάν είτε υπερεκτίμησαν την ισχύ, αλλά και τη διάθεση των δυνάμεων ασφαλείας του Αφγανιστάν.

Το αποτέλεσμα ήταν, όταν έγινε σαφές πως οι Ταλιμπάν θα μπουν στην Καμπούλ χωρίς να συναντήσουν αντίσταση, να πανικοβληθούν και το όποιο σχέδιο υπήρχε για οργανωμένη και τακτική αποχώρηση από τη χώρα να αντικατασταθεί από τις σκηνές αλλοφροσύνης στο διεθνές αεροδρόμιο «Χαμίντ Καρζάι», οι οποίες προσθέτουν άλλη μια μαύρη σελίδα στην ιστορία αυτή.

Αν και σε κάποια σημεία οι απόψεις διίστανται, grosso modo οι αναλύσεις για τη ραγδαία κατάρρευση του Αφγανιστάν και την επέλαση των Ταλιμπάν καταλήγουν στους εξής λόγους:

Στρατηγικό κενό

Όταν οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Αφγανιστάν το 2001, οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη ήταν ακόμα νωπές στη μνήμη όλου του δυτικού κόσμου και η απόφαση της Ουάσιγκτον για πόλεμο στο Αφγανιστάν έμοιαζε σχεδόν αναπόφευκτη.

Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, το ερώτημα «τι γίνεται τώρα» άρχισε να αναδύεται, καθώς οι ΗΠΑ διαπίστωναν ότι ξόδευαν πάρα πολλούς πόρους – σε ανθρώπινο δυναμικό, υλικά και χρήματα – μόνο και μόνο για να διατηρείται η χώρα σε μια κατάσταση limbo.

Ήδη από την περίοδο της Προεδρίας του Μπάρακ Ομπάμα η Ουάσιγκτον άρχισε να αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν, χωρίς, ωστόσο, να λαμβάνει κάποια απόφαση.

Τα πράγματα επιταχύνθηκαν επί Τραμπ, όταν το 2020 υπήρξε η Συμφωνία της Ντόχα, σύμφωνα με την οποία οι Ταλιμπάν δεσμεύονταν ότι θα απέτρεπαν τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον των ΗΠΑ και των συμμάχων τους με αντάλλαγμα την αποχώρηση από το Αφγανιστάν των αμερικανικών και ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων έως τον Μάιο του 2021.

Και ο Μπάιντεν, αισθανόμενος εσωτερική πίεση από τους πολίτες που ήθελαν να τελειώνει επιτέλους η περιπέτεια στο Αφγανιστάν, αλλά και βλέποντας ένα «παράθυρο ευκαιρίας» μέσω της Συμφωνίας της Ντόχα, υλοποίησε τα όσα προέβλεπε. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι δεν υπήρχε καλός τρόπος εξόδου των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν.

Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο έγινε επέτρεψε στους Ταλιμπάν να κατευθυνθούν προς την Καμπούλ και να την καταλάβουν σχεδόν αβρόχοις ποσί, με αποτέλεσμα τον πανικό και τις δραματικές στιγμές που μεταδόθηκαν από τα ντόπια και διεθνή ΜΜΕ. Αυτό που υπογραμμίζεται είναι ότι οι ΗΠΑ ποτέ δεν είχαν σχεδιάσει τι ακριβώς θέλουν να κάνουν στο Αφγανιστάν, οπότε η κατάρρευσή του έμοιαζε σχεδόν νομοτελειακή μόλις ανακοινώθηκε η αποχώρησή τους.

Ανίκανη εξουσία

Από την πλευρά της η κυβέρνηση του Αφγανιστάν επί μακρόν φάνηκε να πιστεύει ότι η Αμερική θα βρίσκεται για πάντα στη χώρα, με αποτέλεσμα ποτέ να μην προετοιμαστεί για την αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων. Για χρόνια οι κυβερνήσεις στο Αφγανιστάν επιδόθηκαν σε πρακτικές πλουτισμού και εξυπηρέτησης μικροσυμφερόντων, αφήνοντας τους Αφγανούς στη φτώχεια και την ανέχεια.

Η πίστη τους ότι οι ΗΠΑ θα βρίσκονται για πάντα στο Αφγανιστάν έκανε τους κυβερνώντες να μην διαπραγματευτούν ποτέ με τους Ταλιμπάν, παρότι οι αντάρτες ισχυροποιούνταν σε διάφορα σημεία της χώρας, και έτσι, όταν η Ουάσιγκτον έδωσε το σήμα της αποχώρησης, δεν είχαν καμία δυνατότητα επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν, αλλά ούτε και τη λαϊκή στήριξη, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως φρένο στις διαθέσεις των ανταρτών.

Δεν είναι τυχαίο ότι δεκάδες πόλεις έπεσαν στα χέρια των Ταλιμπάν χωρίς να πέσει… ούτε ντουφεκιά, ενώ οι 300.000 άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας πολύ απλά αρνήθηκαν να πολεμήσουν – αν δεν συντάχθηκαν με τους αντάρτες – όταν άρχισε η επέλασή τους προς την Καμπούλ, ενδεχομένως ελπίζοντας και σε καλύτερη μεταχείριση από το νέο καθεστώς.

Μέχρι και την τελευταία στιγμή η αφγανική κυβέρνηση ήλπιζε ότι οι ΗΠΑ θα άφηναν μια έστω περιορισμένη δύναμη στη χώρα, έως 5.000 ανδρών, για να την υποστηρίξει και, όταν αυτό δεν έγινε, απλώς κατέρρευσε.

Αμερικανοί αναλυτές σημειώνουν ότι οι κυβερνήσεις στο Αφγανιστάν μετά το 2001 θεωρούσαν ότι η γεωστρατηγική θέση της χώρας θα έκανε τις ΗΠΑ να παραμείνουν εκεί εις το διηνεκές, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα μηνύματα που έρχονταν από την Ουάσιγκτον και από άλλες χώρες της συμμαχίας. Από την άλλη η ανακοίνωση του Μπάιντεν για αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων έως τις 11 Σεπτεμβρίου του 2021 δεν άφησε καθόλου χρόνο στην κυβέρνηση και τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας να ανασυνταχθούν και να σχεδιάσουν αντίσταση στους Ταλιμπάν.

Ο παράγοντας Πακιστάν

Θεωρητικά το Πακιστάν είναι χώρα συμμαχική των ΗΠΑ. Πρακτικά οι Ταλιμπάν, κάθε φορά που «τα έβρισκαν σκούρα» με τις αμερικανικές / συμμαχικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν, απλώς… περνούσαν τα σύνορα και έβρισκαν καταφύγιο στη γειτονική χώρα (παρενθετικά, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν εντοπίστηκε και εκτελέστηκε από Αμερικανούς κομάντος σε κτήριο στο Πακιστάν, κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν…).

Οι σχέσεις του Πακιστάν με τους ένοπλους αντάρτες στο Αφγανιστάν πάει πολύ πίσω και σχετίζεται με τη στρατηγική της χώρας αυτής στην ευρύτερη περιοχή, καθώς ενισχύοντας το ισλαμικό στοιχείο εκτιμά ότι θέτει υπό έλεγχο την Ινδία.

Από τη δημιουργία ισλαμικών σχολείων, μέσα από τα οποία ξεπήδησαν οι ηγέτες των Ταλιμπάν (που το όνομά τους σημαίνει κυριολεκτικά «οι μαθητές») μέχρι την ανοχή στις διασυνοριακές μετακινήσεις, το Πακιστάν εδώ και πολλά χρόνια θεωρείται ότι έδωσε στους Αφγανούς αντάρτες ένα ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα στο να συνεχίσουν να μάχονται ακόμα κι όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είχαν την υπεροπλία.

Τα «λάθη» των μυστικών υπηρεσιών

Εδώ μπαίνουμε σε ένα πρόβλημα που πραγματικά ουδείς μπορεί να γνωρίζει τις συνέπειές του στη Δύση. Ήδη ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας κατηγόρησε τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας του ότι απέτυχαν να προειδοποιήσουν για την ταχύτητα με την οποία οι Ταλιμπάν θα προέλαυναν προς την Καμπούλ και την κατάληψη της εξουσίας.

«Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πληροφοριών (BND) προφανώς έκανε λάθος εκτίμηση της κατάστασης στο Αφγανιστάν, όπως επίσης λάθος έκαναν και άλλες υπηρεσίες. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν βάσει αυτών των εσφαλμένων εκτιμήσεων ελήφθησαν σύμφωνα με όσα γνωρίζαμε. Εκ του αποτελέσματος όμως αποδεικνύεται ότι ήταν λανθασμένες, με καταστροφικές συνέπειες» είπε ο Μάας, ενώ αντίστοιχες απόψεις έχουν εκφραστεί από πολιτικούς στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες της συμμαχίας.

Από την πλευρά τους οι μυστικές υπηρεσίες αναφέρουν ότι είχαν προειδοποιήσει εγκαίρως για τη δραματική επιδείνωση της κατάστασης στο Αφγανιστάν, αλλά οι πολιτικοί αγνοούσαν τις προειδοποιήσεις αυτές. Το βέβαιο είναι ότι άλλη μια φορά τίθεται ζήτημα πληροφόρησης και ορθής αξιοποίησης της πληροφορίας, αποκαλύπτοντας άλλη μια πτυχή του προβλήματος.

Και οι Ταλιμπάν;

Μέχρι τώρα η ανάλυση επικεντρώθηκε στη Δύση και στα λάθη της στο Αφγανιστάν. Ωστόσο θα ήταν τεράστιο λάθος να αγνοηθεί και η τακτική των Ταλιμπάν, οι οποίοι από τη συντριβή του 2001 έφθασαν στον θρίαμβο του 2021 επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη αντοχή, εφευρετικότητα και αποφασιστικότητα, αλλά και αξιοποιώντας όλες τις αδυναμίες των αντιπάλων τους, ώστε να επανέλθουν στην εξουσία και δικαίως να πανηγυρίζουν.

Σε στρατιωτικό επίπεδο οι αντάρτες αξιοποίησαν τη στρατηγική των κυβερνητικών δυνάμεων να απλωθούν στη χώρα, καθώς αυτό τους επέτρεψε να αποκόπτουν φυλάκια και σημεία ελέγχου από την τροφοδοσία και την επικοινωνία, με αποτέλεσμα ο στρατός του Αφγανιστάν, ο οποίος ήταν τρεις φορές πιο μεγάλος από τις δυνάμεις των Ταλιμπάν, συχνά να βρίσκεται χωρίς εφόδια και χωρίς γραμμή ζωής με το κέντρο.

Παράλληλα οι Ταλιμπάν αξιοποίησαν την τεχνολογία για να ασκήσουν ψυχολογικό πόλεμο στις κυβερνητικές δυνάμεις, πλημμυρίζοντας τα social media με προπαγάνδα, το υπόρρητο μήνυμα της οποίας ήταν ένα: Παραδώσου ή θα πεθάνεις και μετά θα πάμε να σκοτώσουμε την οικογένειά σου.

Ταυτόχρονα οι αντάρτες πραγματοποιούσαν «χειρουργικές» δολοφονίες είτε στρατιωτικών με κρίσιμες θέσεις (π.χ. πιλότων) είτε παραγόντων των τοπικών κοινωνιών υποσκάπτοντας ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία της κυβέρνησης και το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, αλλά και το ηθικό του στρατού, αλλά και δημιουργώντας την αίσθηση ότι μπορούν ανά πάσα στιγμή να χτυπήσουν μέσα από τις σκιές και να εξαφανιστούν.

Τέλος, οι Ταλιμπάν έδειξαν ότι πλέον κατέχουν και την τέχνη της διπλωματίας: από τη Συμφωνία της Ντόχα (την οποία ο Τραμπ διαπραγματεύτηκε αποκλειστικά με τους αντάρτες αφήνοντας έξω την κυβέρνηση Γκάνι και ουσιαστικά ακυρώνοντάς την) οι Ταλιμπάν έδειξαν ότι μπορούν να αξιοποιήσουν τις διαπραγματεύσεις τόσο για να κερδίσουν χρόνο όσο και για να πάρουν στρατηγικές θέσεις σε διάφορα σημεία της χώρας, ενώ ταυτόχρονα περιόριζαν και τις δυνατότητες δράσης των ΗΠΑ με κάθε γύρο διαπραγματεύσεων.

Τελικά η Συμφωνία της Ντόχα, μια αμιγώς διπλωματική κίνηση από τους Ταλιμπάν, έφερε την αρχή του τέλους για το Αφγανιστάν. Από την υπογραφή της και εντεύθεν οι αντάρτες είχαν διαρκώς το πάνω χέρι.

*Γράφει ο Δημήτρης Χρυσικόπουλος

Διαβάστε επίσης

Βαρύ πλήγμα της Ν.Δ. στο ελληνικό αντιντόπινγκ

Ο Μητσοτάκης και η αντιπολίτευση-δώρο!

Για να συνεχίσει ο τουρισμός να κάνει «θαύματα» πρέπει να μείνει ζωντανός!