Ο όρος «Δρόμος του Μεταξιού», ο οποίος πιστώνεται στον Γερμανό γεωγράφο και συγγραφέα κλασικών έργων της φυσικής γεωγραφίας της Κίνας και της ορογραφίας της Ασίας Φέρντιναντ Φράιχερ Φον Ριχτχόφεν, κατά το παρελθόν χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει ένα δαιδαλώδες δίκτυο εμπορικών δρόμων, το οποίο είχε ως εναρκτήριο σημείο την Κίνα και εκτεινόταν σε ολόκληρη την ασιατική ήπειρο.

Μέσω του Δρόμου του Μεταξιού εισήχθησαν στη Δύση προϊόντα όπως το μετάξι, το τσάι, το χαρτί, το ρύζι και η πυρίτιδα, ενώ η μεταφορά τους στην ανατολική Αφρική, στην Αραβική Χερσόνησο και στη Μεσόγειο μπορούσε να επιτευχθεί και διά θαλάσσης.

Ο Δρόμος του Μεταξιού αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού και υπήρξε το σημαντικότερο εμπορικό δίκτυο από την εποχή της Δυναστείας των Χαν μέχρι και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, οι οποίοι επέβαλαν την κατάργησή του.

Σχέδιο φαραωνικών διαστάσεων

Στα τέλη του 2013 ο Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Ξι Τζινπίνγκ, εμπνεόμενος από τον θρυλικό Δρόμο του Μεταξιού, παρουσίασε πρώτη φορά σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Ναζαρμπάγιεφ της Αστάνα ένα εξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο φαραωνικών διαστάσεων για την ενίσχυση του διεθνούς εμπορίου, των επενδυτικών ροών και των πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ της Κίνας και των χωρών της κεντρικής Ασίας, της ανατολικής και νότιας Ευρώπης και της βόρειας και ανατολικής Αφρικής. Το επενδυτικό αυτό σχέδιο με το όνομα «Μία Ζώνη και Ένας Δρόμος», το οποίο είναι ευρύτερα γνωστό με την αγγλική του ονομασία ως «One Belt One Road Initiative» (OBOR), αναμένεται να υλοποιηθεί μέσω της δημιουργίας ενός δικτύου υποδομών που θα περιλαμβάνει χερσαίες (Belt) και θαλάσσιες διαδρομές (Road), και θα εκτείνεται σε τουλάχιστον 78 χώρες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόδρομο του επενδυτικού σχεδίου του OBOR αποτέλεσε η κινεζική Επενδυτική Πρωτοβουλία Συνεργασίας «16+1» (China – CEEC), η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Βουδαπέστη το 2012 και περιλαμβάνει κράτη της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης.

Η επενδυτική στρατηγική της Κίνας αφορά τομείς όπως οι μεταφορές (σιδηροδρομικά δίκτυα και αυτοκινητόδρομοι), οι τηλεπικοινωνίες και η ενέργεια (κατασκευές αγωγών και ενεργειακών πάρκων), και στοχεύει στο να γιγαντώσει την κινεζική οικονομία και συνάμα να αυξήσει τη γεωπολιτική επιρροή του Πεκίνου και σε άλλες ηπείρους πέραν της ασιατικής.

Η σημασία της Τουρκίας

Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία τα τελευταία τρία χρόνια βρίσκεται στη δίνη μίας οικονομικής και νομισματικής κρίσης, εξακολουθεί να παρουσιάζει εξαιρετικά υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον για την Κίνα, κυρίως λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, καθώς αποτελεί το «σταυροδρόμι» μεταξύ Ευρώπης, Μέσης Ανατολής, κεντρικής Ασίας και βόρειας Αφρικής.

Οι μέχρι τώρα υπογραφείσες συμφωνίες μεταξύ της Κίνας και της Τουρκίας για το OBOR αφορούσαν κυρίως την ανάπτυξη σιδηροδρομικών γραμμών, την αναβάθμιση των ήδη υπαρχουσών λιμενικών εγκαταστάσεων και την κατασκευή νέων οδικών δικτύων.

Σε ό,τι αφορά τη ναυτιλία, μεγάλες κινεζικές ναυτιλιακές εταιρείες έχουν επενδύσει σε λιμάνια, όπως αυτό της Μερσίνης, του Τσανταρλί και του Ατλάς Αμπαρλί (Kumport), του πρώτου ιδιωτικού λιμανιού της Κωνσταντινούπολης, που βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της Θάλασσας του Μαρμαρά και χρησιμοποιείται για τη μεταφορά φορτίων στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.

Παράλληλα το ενδιαφέρον των Κινέζων έχει προσελκύσει και ο τομέας των τηλεπικοινωνιών, καθώς σημαντικές εταιρείες κατασκευής «έξυπνων τηλεφώνων» (smartphones), όπως η Oppo, η Vivo, η Xiaomi και η Huawei, έχουν πραγματοποιήσει επενδύσεις δισεκατομμυρίων στην Τουρκία. H τελευταία μάλιστα υπέγραψε συμφωνία διετούς διάρκειας με τον μεγαλύτερο πάροχο κινητής τηλεφωνίας της Τουρκίας, την Turkcell, για την ανάπτυξη δικτύων 5G στη χώρα αυτήν.

Πρωταρχική θέση στην επενδυτική ατζέντα της Κίνας κατέχει η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει το Μπακού, την Τιφλίδα και το Καρς της βορειοανατολικής Τουρκίας (ΒΤΚ), και αποτελεί τον βασικότερο πυλώνα οικονομικού διαδρόμου Κίνας – κεντρικής και δυτικής Ασίας. Η σύνδεση Μπακού – Τιφλίδα – Καρς, που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2017, βελτιώνει σε μεγάλο βαθμό τις εξαγωγές της Κίνας προς την Ευρώπη, οι οποίες κατά το παρελθόν υπήρξαν ιδιαίτερα χρονοβόρες και κοστοβόρες.

Ενδεικτικό είναι το ότι, για να μεταφερθεί ένα κινεζικό φορτίο προς την Ευρώπη, έπρεπε να διέλθει αρχικά από το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ρωσίας. Πλέον με την ενεργοποίηση της γραμμής Μπακού – Τιφλίδα – Καρς η Κίνα είναι σε θέση να παρακάμπτει τη Ρωσία και να μεταφέρει τα φορτία της μέσω του Καζακστάν και του Τουρκμενιστάν στην Κασπία Θάλασσα και εν συνεχεία μέσω του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας και της Τουρκίας στην Ευρώπη.

Κατά το παρελθόν τα φορτία τα οποία εξέρχονταν από την Κίνα με κατεύθυνση την Ευρώπη χρειάζονταν τουλάχιστον δύο μήνες για να καταλήξουν στον προορισμό τους, ενώ πλέον η διαδικασία αυτή μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμα και σε διάστημα δύο εβδομάδων.

Οι αγωγοί TANAP, ΤAP, BTE

Από τα σχέδια του OBOR δεν θα μπορούσε φυσικά να λείπει ο τομέας της ενέργειας και συγκεκριμένα ο τρόπος διαχείρισης των διερχόμενων ενεργειακών ροών από την Τουρκία, τον Καύκασο και τη νότια Ευρώπη.

Μία εξαιρετικά σημαντική θέση στα επενδυτικά σχέδια της Κίνας, καθώς βρίσκονται στο κεντρικό σημείο του κόμβου μεταφοράς ενέργειας από την Ανατολή προς τη Δύση, κατέχουν οι αγωγοί φυσικού αερίου:

● TANAP (αγωγός από Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος διασχίζει τις Γεωργία και Τουρκία και καταλήγει στα ελληνικά σύνορα και αποτελεί σημαντικό τμήμα του λεγόμενου «Νοτίου Διαδρόμου»).

● TAP (διαδριατικός αγωγός φυσικού αερίου, ο οποίος διασχίζει τα ελληνοτουρκικά σύνορα, τη βόρεια Ελλάδα και εν συνεχεία θα καταλήγει στην περιοχή της Απουλίας στην Ιταλία).

● BTE (αγωγός φυσικού αερίου, τροφοδοτούμενος από το κοίτασμα Σαχ Ντενίζ, που διασχίζει το Μπακού, την Τιφλίδα και καταλήγει στο Ερζερούμ της ανατολικής Τουρκίας).

Σχετικά με τον αγωγό TANAP αξίζει να αναφέρουμε ότι για την ολοκλήρωση των εργασιών εγκατάστασής του είχε δοθεί από τον Δεκέμβριο του 2016 χρηματοδότηση ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων από την Ασιατική Τράπεζα Υποδομών και Επενδύσεων (ΑΙΙΒ), η οποία εδρεύει στο Πεκίνο και ελέγχεται από την Κίνα.

Η σημασία του OBOR για την Άγκυρα

Η οικονομική εταιρική σχέση με την Κίνα έχει ιδιαίτερη στρατηγική σημασία για την Τουρκία. Τα τουρκικά σιδηροδρομικά δίκτυα που έχουν κατασκευαστεί ή αναβαθμιστεί με τα κινεζικά χρήματα θα βελτιώσουν την άμεση σύνδεση μεταξύ της Μέσης Ανατολής, της Τουρκίας, της Ρωσίας και της Ευρώπης, και θα εξασφαλίσουν έναν ασφαλέστερο τρόπο μεταφοράς αγαθών.

H Τουρκία θα αυξήσει σημαντικά τις εμπορικές της δυνατότητες και θα κατορθώσει να ενισχύσει τον περιφερειακό της ρόλο, ο οποίος θα έχει συνεργατικό χαρακτήρα, καθώς οι γειτονικές της χώρες θα εξαρτώνται περισσότερο από το εμπόριο και την αυξημένη διασύνδεση.

Επιπροσθέτως η πρωτοβουλία του OBOR στον τομέα της ενέργειας μπορεί να αποτελέσει μία πρώτης τάξεως ευκαιρία τόσο για την Τουρκία όσο και για τα κράτη του νοτίου Καυκάσου για να διαφοροποιήσουν τις οικονομικές τους εξαρτήσεις και να δεχθούν νέες επενδύσεις προκειμένου να τονώσουν τις οικονομίες τους.

Αντίστοιχα, σε ό,τι αφορά την Κίνα, η εμπλοκή της στο «ενεργειακό παιχνίδι» των αγωγών φυσικού αερίου που διέρχονται από τις χώρες αυτές θα συμβάλει καθοριστικά στο να αυξήσει την οικονομική και γεωπολιτική επιρροή της στον μετασοβιετικό χώρο και στη Μέση Ανατολή.

Η προοπτική για έναν Παγωμένο Δρόμο του Μεταξιού

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 η Ρωσία, έπειτα από παρότρυνση του Προέδρου της Βλαντίμιρ Πούτιν, έχει ξεκινήσει μία προσπάθεια εξόρυξης ενός γιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου στη Χερσόνησο Γιαμάλ της βορειοδυτικής Σιβηρίας. Η Novatek, η οποία είναι η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου στη Ρωσία, έχει επενδύσει μέχρι στιγμής πάνω από 27 δισεκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή ειδικών εγκαταστάσεων υγροποίησης φυσικού αερίου στη συγκεκριμένη περιοχή.

Πριν από μερικά χρόνια εγκαινιάστηκε το πρώτο εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου στον Αρκτικό Ωκεανό, αλλά οι ακραίες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη Χερσόνησο Γιαμάλ, κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο (οι θερμοκρασίες αγγίζουν έως και τους -50^οC), προκαλούν σοβαρά προσκόμματα στη διεξαγωγή των εργασιών εξόρυξης.

Η επενδυτική πρωτοβουλία της Ρωσίας, όπως αναμενόταν, δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορη και την Κίνα, η οποία έχει δαπανήσει πάνω από 12 δισεκατομμύρια δολάρια για την υλοποίηση του έργου.

Είναι μάλιστα η πρώτη μεγάλη συνεργασία μεταξύ της Κίνας και της Ρωσίας στον τομέα της ενέργειας, μετά την επίσημη παρουσίαση του OBOR. Επιπροσθέτως, βάσει συμφωνίας των δύο χωρών, κάθε χρόνο θα μεταφέρονται τουλάχιστον τέσσερα εκατομμύρια τόνοι υγροποιημένου φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Κίνα.

Η εμπλοκή της Κίνας στο Σχέδιο «Yamal LNG» και η στροφή της προς τη γεωγραφικά εγγύτερη Ρωσία μόνο τυχαία δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί, καθώς το διαρκώς μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη εξεύρεσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας.

Η Κίνα, εκμεταλλευόμενη τις επιπτώσεις του φαινομένου της Κλιματικής Αλλαγής που έχουν επιφέρει μία πρωτοφανή τήξη των πάγων της Αρκτικής, έχει ως κύρια στόχευση να χρησιμοποιήσει τις νέες θαλάσσιες οδούς που διανοίγονται και να διευρύνει το εμπορικό της δίκτυο.

Από την πλευρά της η Ρωσία είναι διατεθειμένη να δαπανήσει μέχρι το 2030 υπέρογκα ποσά για την κατασκευή πλοίων, ναυπηγείων και λιμένων κατά μήκος της διαδρομής της Βόρειας Θάλασσας, βλέποντας ότι η τήξη των πάγων της Αρκτικής δημιουργεί ένα νέο οικονομικό σύνορο πλούσιο σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, καθώς και νέες εμπορικές οδούς.

Η διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας, η οποία εκτείνεται από το Μουρμάνσκ μέχρι τον Βερίγγειο Πορθμό, έχει βρεθεί στο επίκεντρο της «αρκτικής στρατηγικής» των δύο χωρών λόγω του ότι ευνοεί τη δημιουργία ενός νέου δρόμου από την Ασία προς την Ευρώπη, που θα δίνει τη δυνατότητα παράκαμψης της διώρυγας του Σουέζ και θα μειώνει στο ένα τρίτο του χρόνου τη διάρκεια μεταφοράς των εμπορευμάτων.

*Ο Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας, MSc: «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», είναι υποψήφιος διδάκτορας

Διαβάστε επίσης:

Μια πρώτη εκτίμηση για τις εκλογές στη Γερμανία

ΔΕΗ: Η μάχη των εντυπώσεων και η «τσέπη»

Φάκελος «Τουρκία στο Αιγαίο» – Οι Belh@ra «βυθίζουν» τις δικαιολογίες της Κυβέρνησης