61.00/2 – 2246: Telegram, The Charge in the Soviet Union (Kennan) to the Secretary of State. SECRET Moscow, February 22, 1946 – 9 p.m. [Received February 22 – 3: 52 p.m.]

Η απάντηση στο Dept’s 284, 3 Φεβρουαρίου [13] πρέπει να υπεισέλθει σε ζητήματα τόσο περίπλοκα, τόσο λεπτά, τόσο ανοίκεια για τον τρόπο σκέψης μας και τόσο σημαντικά για την ανάλυση του διεθνούς μας περιβάλλοντος που δεν μπορώ να τη συμπιέσω σε ένα μόνο σύντομο μήνυμα διότι πιστεύω ότι θα οδηγούμεθα σε έναν επικίνδυνο βαθμό υπερβολικής απλοποίησης. Ελπίζω, επομένως, το Τμήμα να συμφωνήσει να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση σε πέντε ενότητες, τα θέματα των οποίων θα είναι περίπου τα εξής:

(1) Βασικά χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής σοβιετικής προοπτικής.

(2) Ιστορικό αυτής της προοπτικής.

(3) Η προβολή του στην πρακτική πολιτική σε επίσημο επίπεδο.

(4) Η προβολή του σε ανεπίσημο επίπεδο.

(5) Πρακτικά συμπεράσματα από τη σκοπιά της πολιτικής των ΗΠΑ.

Έτσι αρχίζει το ιστορικό «μακροσκελές τηλεγράφημα» που στάλθηκε από τον Αμερικανό διπλωμάτη George Kennan (1904 – 2005), που υπηρετούσε στην αμερικανική πρεσβεία της Μόσχας το 1946, στον υπουργό των Εξωτερικών των ΗΠΑ. Το τηλεγράφημα αυτό αποτέλεσε τη βάση της πολιτικής που θα ακολουθούσουν οι ΗΠΑ έναντι της ΕΣΣΔ στη μεταπολεμική περίοδο όπου ξεκίνησε ο λεγόμενος Ψυχρός Πόλεμος. Ένας πόλεμος ιδιότυπος, καθώς ο τρόπος ζωής των πολιτών των δυο ιδεολογικά αντίπαλων στρατοπέδων αποτελούσε το βασικό όπλο με το οποίο δόθηκαν οι μάχες.

Ο George Kennan υπηρετούσε στη Μόσχα ως δεύτερος τη τάξη διπλωμάτης και θεωρείται ένας από τους πρώτους Δυτικούς που διάβασε σωστά τον Στάλιν και τη σοβιετική μεταπολεμική τακτική. Στο τηλεγράφημά του σκιαγραφεί τους χαρακτήρες της σοβιετικής ηγεσίας και προτείνει μεθόδους προκειμένου να αντιμετωπιστεί η σοβιετική επιθετικότητα με το δόγμα της «ανάσχεσης». O Kennan εξήγησε στην αμερικανική ηγεσία, που δεν ήξερε πώς να χειριστεί τη Σοβιετική Ένωση, ότι «η Μόσχα παραμένει αδιάφορη μπροστά στην ισχύ της λογικής, αλλά είναι πολύ ευαίσθητη στη λογική της ισχύος». Το σχέδιό του έγινε αποδεκτό από την κυβέρνηση Τρούμαν και αποτέλεσε τον χρυσούν κανόνα της αμερικανικής πολιτικής μέχρι τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου.

Έναν χρόνο αργότερα, το 1947, ο ίδιος ο Kennan, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο «Χ», δημοσίευσε στο περιοδικό «Foreign Affairs» ένα πολύ ενδιαφέρον για την εποχή του άρθρο όπου ανέλυε τις σκέψεις του, ισχυριζόμενος ότι: «Οι σοβιετικές πιέσεις εις βάρος των ελεύθερων θεσμών του Δυτικού Κόσμου μπορούν να ανασχεθούν αν ασκηθούν με επιδεξιότητα ισχυρές αντίρροπες δυνάμεις». Ας πάρουμε μια μικρή γεύση από ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Η μαρξιστική θεωρία επέτρεπε μια ψευδο-επιστημονική επιβεβαίωση της ανυπομονησίας τους, της κατηγορηματικής τους άρνησης για όλες τις αξίες του τσαρικού συστήματος, της λαχτάρας τους για εξουσία και εκδίκηση και της τάσης τους να βρίσκουν τον πιο σύντομο δρόμο σ’ αυτήν τους την επιδίωξη. Έτσι δεν είναι καθόλου περίεργο που κατέληξαν να πιστεύουν εμμέσως στην αλήθεια και την εγκυρότητα των μαρξιστικών και λενινιστικών διδασκαλιών, που ήταν τόσο ευχάριστες στις παρορμήσεις και στα συναισθήματά τους. Η ειλικρίνειά τους δεν χρειάζεται να αμφισβητηθεί. Αυτό είναι ένα φαινόμενο τόσο παλιό όσο και η ανθρώπινη φύση. Ποτέ δεν έχει περιγραφεί πιο εύστοχα από ό,τι το έκανε ο Edward Gibbon, ο οποίος έγραψε την «Παρακμή και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας»: “Το βήμα από τον ενθουσιασμό μέχρι την απάτη είναι επικίνδυνο και ολισθηρό. Ο δαίμονας του Σωκράτη προσφέρει ένα αξιομνημόνευτο παράδειγμα του πώς ένας σοφός άνθρωπος μπορεί να εξαπατήσει τον εαυτό του, πώς ένας καλός άνθρωπος μπορεί να εξαπατήσει τους άλλους, πώς η συνείδηση μπορεί να λαγοκοιμάται σε μια μεικτή μεσαία κατάσταση μεταξύ αυτο-ψευδαίσθησης και εκούσιας απάτης”».

Ο George Kennan είχε ως αποστολή να αποκωδικοποιήσει τις προθέσεις της Σοβιετικής Ένωσης στη μετά τον πόλεμο περίοδο. Η αποστολή αυτή ήταν ιδιαίτερα λεπτή και δύσκολη καθώς απαιτούσε μια ευρύτατη θεωρητική κατάρτιση, μια μεγάλη γκάμα ειδικών δεξιοτήτων και αναλυτικό συνδυαστικό ταλέντο. Ο George Kennan με δυο λόγια ήταν περίπτωση διπλωμάτη που, όπως αποδείχτηκε εκ του αποτελέσματος, δεν επιλέχτηκε τυχαία. Αντίθετα, θα έλεγε κανείς, υπήρξε μια ευτυχής επιλογή προσώπου για να διεκπεραιώσει μια ιστορικών διαστάσεων αποστολή. Με δυο λόγια, αποστολή του ήταν να κατανοήσει τη Σοβιετική Ένωση και τις προθέσεις της ηγετικής της ομάδας.

Ο άνθρωπος αυτός θεωρείται ο πατέρας του ψυχροπολεμικού δόγματος, το οποίο υιοθετήθηκε από όλες τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ. Βασικό εργαλείο της πολιτικής που εισηγήθηκε ήταν η αρχή της περίφημης «ανάσχεσης» απέναντι στην καταστατική προσπάθεια της Σοβιετικής Ένωσης, που επεδίωκε την παγκόσμια εξάπλωση του κομμουνισμού. Ο Kennan αντί για πολεμικές συγκρούσεις πρότεινε ως μέσον ανάσχεσης τη διπλωματία, την πολιτική ισχύος και τις μυστικές υπηρεσίες. Στο πλαίσιο αυτών των ενεργειών εντάσσεται και η δημιουργία του ΝΑΤΟ, όπως και το περίφημο Σχέδιο Μάρσαλ, που μεταξύ άλλων προέβλεπε βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία.

Έτσι οι Αμερικανοί δεν δίστασαν να ξοδέψουν δισεκατομμύρια δολάρια για την ανοικοδόμηση χωρών που είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο. Στην περίπτωση της Τουρκίας, που δεν είχε συμμετάσχει στον πόλεμο, το σχέδιο προέβλεπε να χρησιμοποιηθεί η χώρα ως το προκεχωρημένο ανάχωμα απέναντι στη Σοβιετική Ένωση σε τυχόν επεκτατικές της βλέψεις. Επίσης, η Τουρκία διέθεσε προς χάρη της ένταξής της στο ΝΑΤΟ όλο τον στρατό της για τον πόλεμο της Κορέας.

Το σχέδιο του Kennan προέβλεπε επίσης τη δημιουργία μιας ομάδας «Ειδικών Αποστολών» που θα είχε ως βασική της μέριμνα όχι μόνο την ανάσχεση του κομμουνισμού άλλα και την υπονόμευσή του. Η ομάδα αυτή εντάχθηκε στη Διεύθυνση Ειδικών Αποστολών της CIA.

Ο Kennan αποτελεί για την αμερικανική εξωτερική πολιτική ένα ορόσημο και, όπως αναφέρει ο ιστορικός Ρόναλντ Στιλ, υπήρξε «ό,τι πλησιέστερο στον θρύλο έχει παραγάγει ποτέ η διπλωματική υπηρεσία αυτής της χώρας»!

Διαβάστε επίσης:

Από την ΕΡΤ, γραμμή στο Open

ΣΥΡΙΖΑ: Κυριαρχία Τσίπρα – Ορόσημο η 15η Μάϊου

Εις αναζήτησιν «εθνικού σχεδίου»