ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής

Με την εκλογή της νέας ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, έχει οξυνθεί ο ανταγωνισμός για την πρωτοκαθεδρία στον  αντιδεξιό χώρο του εγχώριου πολιτικού συστήματος.

Δύο σχετικά ισχυροί κομματικοί σχηματισμοί στο αριστερό μέρος του πολιτικού φάσματος δεν μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή αν αυτό συμβεί συνήθως αποτελεί συνταγή εκλογικών ηττών ή αποκλεισμού από την κυβερνητική εξουσία (λχ. η σχέση σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών κομμάτων στην Γαλλία και την Ιταλία κατά τις δεκαετίες της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου). 

Στην ελληνική εμπειρία η σχέση ήταν ετεροβαρής. Είτε με την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ -ως προδρομικό φαινόμενο μπορεί να θεωρηθεί η κυριαρχία της Ένωσης Κέντρου, με την επικρατούσα δυνητικά κεντροαριστερή τάση διαρκώς ριζοσπαστικοποιούμενη, επί της ΕΔΑ τη δεκαετία του ’60- από το 1974 έως το 2009, είτε με την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ από το 2012 (ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ τότε) έως το 2019.

Η εσωκομματική διαδικασία του ΣΥΡΙΖΑ

Ο διακηρυγμένος στόχος της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ στην εσωκομματική διαδικασία της 15ης Μάϊου, ήταν η μαζική συμμετοχή στην κάλπη του Προέδρου, να είναι τέτοια που να «δικαιολογεί» τη θέση του κόμματος για πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, με όρους δημοκρατικής-εκλογικής νομιμοποίησης.  Ότι δηλαδή η κυβέρνηση δεν έχει πλέον την λαϊκή πλειοψηφία. Αυτό αποτυπωνόταν και στο κεντρικό σύνθημα της εντατικής και εξωστρεφούς καμπάνιας του ΣΥΡΙΖΑ «Ψηφίζουμε όλοι! Τους στέλνουμε πίσω τον λογαριασμό». Αυτό δεν έγινε. Ούτε οι  150.000 ψηφίσαντες, ούτε τα 172.000 μέλη με άλλη ανάγνωση του ίδιου αποτελέσματος, δεν συνιστούν αποτέλεσμα που να «στέλνει τον λογαριασμό πίσω στην κυβέρνηση».

Ο άλλος στόχος της κομματικής ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, ήταν ο μετασχηματισμός της οργάνωσης-λειτουργίας του κόμματος. Δεν κρίνω στο παρόν κείμενο την ουσία του επιδιωκόμενου μετασχηματισμού της μορφής- κόμμα, τι ζητήματα θέτει κλπ. Το αποτέλεσμα στην κάλπη του Προέδρου στην περίπτωση αυτή, δεν συνιστά μεγάλη επιτυχία, αλλά ούτε και αποτυχία, σε επίπεδο αριθμητικής καταγραφής. Που πιθανόν να μην την είχε επιτύχει ούτε αυτήν, αν δεν επέλεγε να αναδείξει μια εσωκομματική εκλογική διαδικασία ως κεντρικό πολιτικό ζήτημα απέναντι στην κυβέρνηση.

Συγκριτικά – και έχοντας ως δεδομένο ότι οι εσωκομματικές διαδικασίες τέτοιου τύπου δεν είναι  απαλλαγμένες από την κριτική περί διαβλητότητας της εκλογικής διαδικασίας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση την αφετηριακή διαδικασία άμεσης εκλογής κομματικής ηγεσίας, εκείνης του ΠΑΣΟΚ το 2004, όπου ο αριθμός που ανακοινώθηκε περί «1.000.000» συμμετεχόντων αποτελεί μύθευμα -η διαδικασία της 15ης Μάϊου στον ΣΥΡΙΖΑ από τη μετρήσιμη διάσταση της συμμετοχής  δείχνει μια υστέρηση απέναντι στο ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής στις αντίστοιχες πρόσφατες εσωκομματικές του διαδικασίες της 8ης Μαϊου. Όμως αυτό κατά τη γνώμη μου είναι περισσότερο αποτέλεσμα της διαφορετικής πολιτικής κουλτούρας ιστορικά διαμορφωμένης των συγκεκριμένων κομματικών σχηματισμών, αλλά και μιας κρίσιμης ίσως πολιτικο-οργανωτικής διαφορετικής επιλογής μεταξύ των κομματικών επιτελείων.

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, κινούμενη στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης πολιτικής κουλτούρας, ας την ονομάσουμε  παραδοσιακή-ανανεωτική κομμουνιστογενής αριστερά από την άποψη της προέλευσης,  αλλά και ως προϊόν εσωκομματικού συσχετισμού δυνάμεων και ισορροπίας στον παρόντα χρόνο, επέλεξε τον οργανωτικό μετασχηματισμό στη διαδικασία ανάδειξης Προέδρου και Κ.Ε. να τον διαφοροποιήσει ως προς το καταληκτικό σημείο ημερομηνίας εγγραφής-συμμετοχής του μέλους.

Για την συμμετοχή στην  κάλπη της ΚΕ είχε δικαίωμα ψήφου το οργανωμένο κομματικό σώμα όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι πριν από δύο μήνες από την  ψηφοφορία. Για την κάλπη του Προέδρου μέχρι και ανήμερα την ημέρα της ψηφοφορίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ένα σημαντικό μέρος του κόμματος που έτρεχε στην πράξη τη διαδικασία, δηλαδή οι εκατοντάδες υποψήφιοι για την Κ.Ε. δεν είχαν κίνητρο, ούτε η πρακτική τους οδηγούσε στην υπέρβαση-διεύρυνση ως απεύθυνση  του ήδη οργανωμένου κομματικού σώματος. Σημαντικό στοιχείο για τέτοιου τύπου διαδικασίες, όπου η συμμετοχή έχει αυξημένη βαρύτητα στο επίπεδο των πολιτικών εντυπώσεων και όχι μόνον αυτών.

Η εσωκομματική διαδικασία του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής

Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής στο πλαίσιο της διακηρυσσόμενης οργανωτικής ανασυγκρότησης του συγκεκριμένου χώρου, όπως έχει σταδιολογήσει τα βήματά της από την ανάδειξή της και μετά, σχεδίασε και κινητοποίησε τις συμπαγείς κατά τόπους οργανωμένες κομματικές δυνάμεις οι οποίες έχουν τεχνογνωσία-πολιτική κουλτούρα σε εκλογικές συσπειρώσεις εσωκομματικού και όχι μόνον χαρακτήρα, θέτοντας εκτός του ζητήματος της επιλογής του ονόματος, με το συμβολισμό που έχει αυτό και την ενοποιητική-συναισθηματική δυναμική που ενδεχομένως προκαλεί, την ανάδειξη των συλλογικών οργάνων του κόμματος σε όλο το κομματικό σώμα (συντονιστικές επιτροπές τοπικών οργανώσεων, νομαρχιακές επιτροπές), αλλά και την εκλογή συνέδρων για το επικείμενο συνέδριο, όπου θα ολοκληρωθεί η πρώτη φάση της διαδικασίας πολιτικο-οργανωτικής ανασυγκρότησης.

Με δικαίωμα εγγραφής-συμμετοχής μέχρι και ανήμερα της σχετικής εσωκομματικής ψηφοφορίας. Συνεπώς η αντίστοιχη ενδιαφερόμενη και ευρεία μερίδα μελών-στελεχών του κόμματος είχε άμεσο κίνητρο να κινητοποιηθεί σε πλατύ-διευρυμένο επίπεδο, χωρίς να δεσμεύεται ως προς το εύρος της απεύθυνσης από κάποιο προδιαμορφωμένο μητρώο μελών κόμματος. Το αποτέλεσμα που ανακοινώθηκε ήταν 176.000 συμμετέχοντες.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου και οι εκλογές της Β΄ Αθηνών το 1992

Το αρχέτυπο επιτυχημένης ανάδειξης ενός ζητήματος μαζικής κομματικής κινητοποίησης και εκλογικού χαρακτήρα συμμετοχής σε στοιχείο ευθείας αμφισβήτησης της κυβέρνησης και άρα της δημοκρατικής νομιμοποίησής της, υπήρξαν στην περίοδο της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, οι επαναληπτικές εκλογές της Β΄ Αθηνών, στις 5 Απριλίου 1992. Ορισμένα σημεία εκείνης της περιόδου αξίζει ίσως να αναφερθούν για τις συγκρίσεις και τις διαφορές.

Το ΠΑΣΟΚ βρισκόταν στην αντιπολίτευση από το 1989-1990 απέναντι στην κυβέρνηση της Ν.Δ. (Πρωθυπουργός Κων/νος Μητσοτάκης). Εξερχόταν δικαιωμένο από τη 10μηνη διαδικασία του Ειδικού Δικαστηρίου. Η καταδίκη του Δημήτρη Τσοβόλα θεωρήθηκε όχι μόνον άδικη, αλλά και εκδικητική. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα την είχε αποδώσει αποκλειστικά στη μαχητική και συγκρουσιακή στάση υπεράσπισης του Ανδρέα Παπανδρέου από τον Δημήτρη Τσοβόλα. Η εκδικητικότητα έλαβε τα χαρακτηριστικά πολιτικής μυωπίας και φανατισμού, όταν η κοινοβουλευτική ομάδα της Ν.Δ. αρνήθηκε την απονομή χάριτος που ζήτησε η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ σε σχέση με την στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του Τσοβόλα ως παρεπόμενη ποινή, το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα την απώλεια της βουλευτικής έδρας που κατείχε ο Τσοβόλας στη Β΄ Αθηνών.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου επέλεξε να προκαλέσει επαναληπτικές εκλογές, μέσω της διαδοχικής παραίτησης των επιλαχόντων βουλευτών του ΠΑΣΟΚ στη Β΄ Αθήνας, εκτιμώντας ότι το κλίμα είχε διαμορφωθεί τελείως αρνητικά απέναντι στην κυβέρνηση, τόσο για την κοινωνική-νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική (εκπαίδευση, ιδιωτικοποιήσεις, ακρίβεια), όσο και στα εθνικά (Μακεδονικό, σ’ εκείνες τις εκλογές θα εμφανιστεί για πρώτη φορά η γνωστή τηλεοπτική διαφήμιση με την εξέλιξη της ελληνικής ιστορίας 3.000 χρόνων και καταληκτικό σύνθημα : Η Ελλάδα είναι αδιαπραγμάτευτη ), με δεδομένη την θετική για τον ίδιο και το ΠΑΣΟΚ συνολικά εξέλιξη της Δίκης στο Ειδικό Δικαστήριο.

Η Ν.Δ., ο Συνασπισμός και το ΚΚΕ δεν συμμετείχαν στην εκλογική διαδικασία, επιχειρώντας να αποδυναμώσουν το μήνυμά της, καλώντας σε αποχή, λευκό, άκυρο. Επιπλέον η τότε κυβέρνηση ψήφισε τη μη υποχρεωτικότητα της ψήφου ειδικώς για τη συγκεκριμένη εκλογική διαδικασία, ουσιαστικά ευνοώντας την αποχή. Στο εσωκομματικό επίπεδο, η υπό διαμόρφωση τότε εκσυγχρονιστική μερίδα του κόμματος σε επίπεδο Ε.Γ. είχε ταχθεί ενάντια στην επιλογή του Ανδρέα Παπανδρέου για πρόκληση επαναληπτικών εκλογών στη Β΄ Αθήνας.

Το αποτέλεσμα των επαναληπτικών εκλογών στη Β΄ Αθήνας, εκλογών αδιάβλητων καθώς διενεργήθηκαν τυπικά με παρουσία δικαστικών αντιπροσώπων, στις 5-4-1992, αποτέλεσε μια μεγάλη δικαίωση για την επιλογή του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ. Το ΠΑΣΟΚ από 293.090 ψήφους στις εκλογές της 8ης-4-1990, έλαβε 397.721 ψήφους, άνοδο δηλαδή 30 % των ψήφων στη μεγαλύτερη εκλογική περιφέρεια της χώρας. Οι πολίτες της Β΄ Αθηνών με εκείνη τη διαδικασία κυριολεκτικά «έστειλαν πίσω τον λογαριασμό στην κυβέρνηση Μητσοτάκη».  Το γεγονός αυτό πιστοποίησε τη σαφή τάση ανόδου του Κινήματος, τις αλλαγές των πολιτικών συσχετισμών, πυροδοτώντας διαιρετικά φαινόμενα που άρχισαν να εκδηλώνονται στη ΝΔ ακριβώς εκείνη την περίοδο. Η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση είχε δρομολογηθεί.

Το ΠΑΣΟΚ του 1992 και ο ΣΥΡΙΖΑ του 2022

Σε μια εποχή που η εκλογική-πολιτική-κομματική συμμετοχή ήταν πιο έντονη, το ΠΑΣΟΚ του 1992, αποτελούσε ακόμη ένα μαζικά οργανωμένο κομματικό σχηματισμό με οργανικές σχέσεις με μεγάλα τμήματα εργατικών, αγροτικών και μικρομεσαίων κοινωνικών στρωμάτων  – η πλατιά κινητοποίηση των τοπικών οργανώσεων και των νομαρχιακών επιτροπών του κόμματος διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις επαναληπτικές εκλογές της Β΄ Αθηνών – η ενεργός  μνήμη της κυβερνητικής του θητείας της πρόσφατης τότε δεκαετίας του ’80 εγγραφόταν θετικά σε μαζικό επίπεδο σε σύγκριση ιδίως με τη ζώσα εμπειρία της κυβέρνησης της Ν.Δ. εκείνης της περιόδου, η δε θέση του ΠΑΣΟΚ στα επίδικα εκείνης της συγκυρίας ήταν ξεκάθαρη τόσο στα εθνικά, όσο  και στα κοινωνικά ζητήματα.

Απεναντίας η κυβερνητική εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019 δεν έχει εγγραφεί θετικά με όρους πλειοψηφικούς στη συλλογική μνήμη ακόμα και σε σύγκριση με τη σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ. Η θέση του στα επίδικα ζητήματα της συγκυρίας δεν είναι ξεκάθαρη (λχ. χρηματιστήριο ενέργειας-ακρίβεια-ρήτρα αναπροσαρμογής), ενώ απέναντι στο εθνικό φαινόμενο έχει μια διαχρονική εχθρότητα, αναλυτική και πολιτική, που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές και πηγάζει από την εξέλιξη του χώρου της ριζοσπαστικής-ανανεωτικής αριστεράς όπως εκείνος αυτοκατανοείται, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μετά.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο ΣΥΡΙΖΑ να μην μπορεί να ολοκληρωθεί ως μαζικό λαϊκό δημοκρατικό κόμμα της αριστεράς, μολονότι κάνει βήματα σε οργανωτικό επίπεδο, ελεγχόμενα από τη συλλογική του γραφειοκρατία, αναπαράγοντας το σύνολο σχεδόν των ιδεολογικο-πολιτικών κλισέ του χώρου.  Πρόκειται για ένα έργο που παίζεται από το 2010 και μετά, με διάφορα επεισόδια και στιγμές. Η πολιτική συνέπεια σήμερα αυτής της εξέλιξης είναι αφενός η αδυναμία του να καρπωθεί μέχρι τώρα την κυβερνητική φθορά και την κοινωνική διαμαρτυρία, αφετέρου η τάση αμφισβήτησης της πολιτικής πρωτοκαθεδρίας του στον αντιδεξιό χώρο όπως είχε διαμορφωθεί την περίοδο 2012-2019. 

Η χώρα και τα κόμματα

Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη και μεταβατική οικονομικά-κοινωνικά και γεωπολιτικά συνθήκη για τη χώρα, αλλά και διεθνώς. Τα κόμματα υπάρχουν για τον τόπο, το έθνος και τον λαό και όχι ο τόπος για τα κόμματα, όπως τείνουν να θεωρούν με όρους πρακτικούς οι κρατικοποιημένες σε μεγάλο βαθμό κομματικές γραφειοκρατίες. Συνεπώς η συζήτηση για τα κόμματα και εντός των κομμάτων δεν μπορεί να γίνεται μόνο με όρους οργανωτικής διευθέτησης της μορφής που θα έχουν, παρά την αναμφισβήτητη σημασία που έχει αυτή η διάσταση για πολλούς λόγους, αλλά υπάρχουν και ζητήματα περιεχομένων της πολιτικής. Και αυτή η διάσταση απουσιάζει. Και είναι σημείο της κρίσης της πολιτικής στη χώρα. 

*Ο Βασίλης Ασημακόπουλος είναι Δικηγόρος-Πολιτικός Επιστήμονας. Εκ των συγγραφέων του συλλογικού έργου, Σοσιαλισμός και πολιτική εξουσία σήμερα, εκδ. Διόνικος, 2022. 

Διαβάστε επίσης:

Ο άνθρωπος που στιγμάτισε την χώρα του!

Κυοφορούμενος νόμος περί Παιδείας: Ανάγκη ανασχεδιασμού των Πανεπιστημίων και αλλαγής νοοτροπίας μας

Δανεισμός (αιώνιος) και Μίσθωση (παντοτινή) – Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η παλιά αμερικανική «συνταγή»