Αλέξης Πανσέληνος

Λάδι σε καμβά

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 213

Η αφήγηση ξεκινά το 1966, μια χρονολογία συμπιεσμένη μέσα σε μια περίοδο ιδιαιτέρων εντάσεων που έχουν αποτυπωθεί στην ιστορική μνήμη με ένα ιδιαίτερο βάρος. Τα πέντε πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 είναι πλούσια σε γεγονότα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τη μοιραία 21η Απριλίου, όταν η χώρα βυθίστηκε στο μαύρο σκοτάδι. Το 1961 έχουμε τις εκλογές βίας και νοθείας και τον «ανένδοτο αγώνα». Το 1963 τη δολοφονία Λαμπράκη και τη νεοσύστατη Ένωση Κέντρου, που με 42% σχηματίζει κυβέρνηση μειοψηφίας κι έναν χρόνο αργότερα, στις νέες εκλογές του 1964, λαμβάνει 52,72% και σχηματίζει κυβέρνηση με άνετη πλειοψηφία 171 βουλευτών. Ακολουθεί η ρήξη με το παλάτι, που είχε ως επακόλουθο τα Ιουλιανά του 1965 και τέλος, μια περίοδος αποσταθεροποίησης που οδήγησε στην κατάλυση της δημοκρατίας.

Το 1966 είναι μια μάλλον «περίεργη» χρονιά, σαν μια σιωπή που εγκυμονεί κινδύνους όπως ψυχανεμίζεται ο πατέρας του Σπύρου, ένας έμπορος που διατηρεί κατάστημα ηλεκτρικών συσκευών στην οδό Ιπποκράτους. Το βιβλίο του Πανσέληνου δεν είναι ιστορικό ως προς το περιεχόμενο και τη δράση. Αντίθετα, είναι ένα βαθύτατα υπαρξιακό και ανθρώπινο μυθιστόρημα, με έντονο πολιτικό περιεχόμενο (όχι ιδεολογικό), που αφορά την κοινωνία ως σύνολο και τους ανθρώπους της ως μονάδες, δηλαδή μια ιστορία που αγγίζει τον πυρήνα της ζωής και της ύπαρξης, τις τραγικές εκείνες περιπτώσεις που οι κοινωνίες χάνουν την ελευθερία τους, τη δυνατότητα δηλαδή να ονειρεύονται, να ελπίζουν, να ερωτεύονται, να ευτυχούν – στην περίπτωση του νεαρού μας ήρωα και να ζωγραφίζουν…

Το 1966 είναι μια ιδιαίτερη χρονιά, μια χρονιά – κλειδί για την ολοκληρωμένη κατανόηση του μυθιστορήματος, είναι με δυο λόγια μια χρονιά που μόνο ο λογοτέχνης και η λογοτεχνία μπορούν να αναδείξουν τη σημασία της και όχι ο ιστορικός και η ιστορία.

Το καλοκαίρι του 1966 κανείς δεν φανταζόταν ότι θα ήταν το τελευταίο ειδυλλιακό καλοκαίρι ή ο προάγγελος ενός εφιάλτη που θα ματαίωνε όλα τα σχέδια ζωής, κυρίως εκείνων των νέων ανθρώπων που ξεκινούσαν τη ζωή τους φορτωμένοι με όνειρα. Είναι μια γενιά που έχασε την ευκαιρία της στην αισιοδοξία, στο αύριο, στο μέλλον. Εκείνο το καλοκαίρι ο Σπύρος, ένας μαθητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, θα κάνει τις ολιγοήμερες διακοπές του σ’ ένα νησί, φιλοξενούμενος στο σπίτι ενός σπουδαίου ζωγράφου, φίλου του πάτερα του. Ο νεαρός στέλνεται στον ζωγράφο και για έναν λόγο επιπλέον: να «ρίξει μια ματιά» στις ικανότητές του. Αν «πιάνει το χέρι του» δηλαδή.

Ενώ στο μυθιστόρημα η περίοδος των διακοπών είναι η πιο σύντομη σε πραγματικό χρόνο, καταλαμβάνει πολύ μεγαλύτερο χώρο στη διήγηση. Προφανώς όχι από αστοχία. Ο συγγραφέας απλώς τονίζει την ανεμελιά της ζωής, τους νεανικούς έρωτες, τους οποίους δεν παραλείπει να χρωματίσει, καθώς με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται όλος εκείνος ο χώρος της ζωής που μέσα του περιέχει μπόλικο φωτεινό μέλλον, ένας χώρος γεμάτος σωματικές εκρήξεις και ορμητικούς σχεδιασμούς… Οι νέοι άνθρωποι διψούν για ζωή, νιώθουν εκείνη την ανεκτίμητη αίσθηση της αθανασίας που διαθέτει η νεότητα!

Ο νεαρός καλλιτέχνης στο νησί ανακαλύπτει τις πρώτες ευτυχείς σκοτούρες του έρωτα και ταυτόχρονα σχηματίζει μια πρώτη, πιο ολοκληρωμένη αντίληψη της τέχνης του δίπλα σε έναν σημαντικό ζωγράφο. Πριν καν ολοκληρωθεί μια ολόκληρη χρονιά, η ζωή του ανατρέπεται αιφνιδίως από την «επανάσταση» μια δράκας γελοίων, αμόρφωτων στρατιωτικών. Η 21η Απριλίου ρίχνει τη σκιά της πάνω στις ζωές των ανθρώπων. Από εδώ και πέρα ο Πανσέληνος μας διηγείται με ζηλευτή μαεστρία μια χιλιοειπωμένη ιστορία σαν μια αφήγηση που ακούμε για πρώτη φορά. Μας τη διηγείται λοξά, από μιαν άλλη οπτική, προσωπική, που, ωστόσο, γίνεται οικουμενική. Μας τη διηγείται διατηρώντας την απαραίτητη απόσταση, με λογοτεχνική σοφία και οικονομία. Δεν στοχεύει στα συναισθήματα, στην υπερβολή, στο κραυγαλέο και ηρωικό, παρά στην ουσία της ύπαρξης.

Το βιβλίο του Πανσέληνου πιάνει το νήμα της τραγωδίας στην υπαρξιακή του διάσταση στο σημείο που τσακίζεται η ανθρώπινη ύπαρξη. Δεν στρέφει το ενδιαφέρον του στη στέρηση των πολιτικών ελευθεριών αλλά της δημιουργικότητας, των ονείρων, της ζωής, απ’ την οποία έχουν αφαιμάξει το μέλλον – και αυτό είναι φοβερό.

Ο συγγραφέας φιλοτεχνεί αβίαστα μιαν ηρωική εποχή με αντιηρωικό πνεύμα, έντονα ανθρώπινο, υπογραμμίζοντας την αποτρόπαιη βία που ασκεί ο ολοκληρωτισμός και το κακό γούστο, ο ασφυκτικός έλεγχος της ζωής, οι περιορισμοί. Η αγοραία αντίληψη της καθημερινότητας και ο εκχυδαϊσμός της κοινωνίας περνούν μέσα από πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις με αφοπλιστική ενάργεια. Το κλίμα των κυριότερων γεγονότων της επταετίας, η μετάβαση στη δημοκρατία, η μεταπολίτευση, τα πρώτα ΠΑΣΟΚικά χρόνια, οι πρώτες ελευθερίες, έως και οι πρώτες εντυπώσεις της νέας χιλιετίας διατρέχουν διακριτικά αλλά όχι άκριτα και επιφανειακά την καθημερινότητα του ήρωα. Η ζωή του δεν ακολουθεί τους ξέφρενους ρυθμούς της νέας εποχής, μοιάζει να έχει ξεμείνει στο παρελθόν, στο φάντασμα εκείνου του «τελευταίου» καλοκαιριού. Όλα θαρρείς απομακρύνονται από τη ζωή του καθώς εκείνος στην ουσία μοιάζει σαν να μην έφυγε πότε από το νησί, σαν το καλοκαίρι του 1966 να πάγωσε στο παιδικό πρόσωπο της μικρομέγαλης Γωγώς με εκείνη την έκφραση φρίκης σε εκείνο το «είσαι γελοίος»…

ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Γιάννης Χάρης

Η γλώσσα, τα λάθη & τα πάθη

Εκδόσεις: Εστία

Σελ.: 790

Πρόκειται για μια σημαντική επανέκδοση ενός τόμου ιδιαίτερα χρησίμου στις μέρες μας, όπου η αγλωσσία έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις. Το βιβλίο αυτό, που ήταν εξαντλημένο, κυκλοφορεί πλέον από τις εκδόσεις Εστία σε νέα, αναθεωρημένη έκδοση. Η εκμάθηση μιας ιστορικής γλώσσας, κυρίαρχης για περισσότερες από δυο χιλιετίες, η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού, σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς η κατάκτησή της αποτελεί τον πυρήνα της εθνικής μας ταυτότητας και η αγωνία για τη σωστή της αφομοίωση γίνεται αγώνας ζωής. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο: «Αρχαία και νέα ελληνικά: συγγενείς μα αντίπαλες μορφές, ομοιότητες και διαφορές· η θέση των αρχαίων στην εκπαίδευση και στον καθημερινό γλωσσικό στίβο – Η εξέλιξη της γλώσσας και ο “ολέθριος αττικισμός” (Γ. Ν. Χατζιδάκις) – Η αλλαγή και η εξέλιξη της γλώσσας μέσα από δάνεια, αποκλίσεις και λάθη, σημασιολογικά και συντακτικά – Το γλωσσικό αίσθημα και η “λογική” που διέπει, υποστηρίζει και καθιερώνει τις αποκλίσεις – Η ιστορία των τόνων: το πολυτονικό, επιστημονική ανορθογραφία στα νέα ελληνικά – Νέες τάσεις στη χρήση της γλώσσας και στη γραφή: αρχαϊκοί ρηματικοί τύποι: ηρνείτο και συνεπήγετο· λογιόμορφη, λανθασμένη σύνταξη: ρήματα που συντάσσονται, αντίθετα και από το αρχαϊκό παρελθόν τους, με γενική, όπως μετέρχομαι, διαφεύγω, αποποιούμαι».

Γιώργος Γεωργής

Αιχμάλωτοι και αγνοούμενοι της Ελληνικής Επανάστασης

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 586

Παρ’ όλο που η βαρβαρότητα του πολέμου δεν βελτιώνεται παρά την εντυπωσιακή εξέλιξη της ανθρωπότητας, θα λέγαμε ότι γίνεται μια προσπάθεια να διασφαλιστούν ή να βελτιωθούν οι επιπτώσεις των συγκρούσεων όσον αφορά κυρίως στους αμάχους. Υπό το πρίσμα αυτό, αλλά και γενικότερα, το βιβλίο του Γιώργου Γιωργή αποκτά ιδιαίτερο και ξεχωριστό ενδιαφέρον, καθώς αναφέρεται στους αιχμαλώτους και τους αγνοούμενους στην εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, μια εποχή όπου δεν είχαν τεθεί ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο: «Οι μεγαλύτερες δοκιμασίες κατά τη διάρκεια της Επανάστασης υπήρξαν οι σφαγές και οι αιχμαλωσίες. Η Τριπολιτσά, η Χίος, η Νάουσα, η Κάσος, τα Ψαρά και το Μεσολόγγι υπήρξαν χώροι ομαδικής εξόντωσης αμάχων και αιχμαλωσίας άλλων. Οι άντρες εκτελούνταν συνήθως άμεσα – εκτός ελαχίστων, που μπορούσαν να ανταλλαγούν ή να αποφέρουν λύτρα –, ενώ τα γυναικόπαιδα οδηγούνταν στα σκλαβοπάζαρα. Η πώλησή τους αποτελούσε προσοδοφόρα επιχείρηση, τα έσοδα της οποίας χρηματοδοτούσαν τον πόλεμο. […] Καρπός πολύχρονης έρευνας, το βιβλίο αναδεικνύει μια από τις τραγικότερες πτυχές της Επανάστασης: την τύχη των χιλιάδων αιχμαλώτων και την αγωνιώδη προσπάθεια των συγγενών τους για τον εντοπισμό και την απελευθέρωσή τους».

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Η ανατρεπτική ενορχήστρωση μιας ζωής

Η κληρονομία του Τιμοθέου στον Λάζαρο!

H ηγεσία σε περιόδους κρίσης