Γιώργος Λεωτσάκος

Ισοβίτης στο ελληνικό κάτεργο

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 970

Να ξεκινήσω απευθείας με το εντυπωσιακό εύρος και την ολοκληρωμένη χρήση της ελληνικής γλώσσας από τον συγγραφέα. Θα ήταν ευχής έργο αυτά τα ελληνικά να αποτελούσαν υπόδειγμα γραφής και να διδάσκονταν σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς καταφέρνουν μιαν ιδανική σύγκληση δημοτικής και λόγιας, όπου αντανακλάται το ιστορικό βάθος της γλώσσας μας. Σε αυτή την καταυγάζουσα γλώσσα, κάθε λέξη αποτελεί μνημείο ακρίβειας, σαφήνειας, νοηματικής βαθύτητας και κυριολεξίας. Κάθε λέξη συγκροτεί από μόνη της μιαν ολόκληρη και αυτόνομη διήγηση μέσα στη διήγηση του συγγραφέα, προβάλλοντας με σαφήνεια την ιστορία της ζωής του ως ένα αφήγημα που, αν μεταφερόταν από τον πραγματικό κόσμο στον φανταστικό, θα μπορούσε να είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα με έναν μοναδικής εμπνεύσεως κεντρικό ήρωα. Το βιβλίο είναι πολυσέλιδο αλλά καθόλου βαρετό, καθώς υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες περιγραφών οι οποίες, ωστόσο, αποκτούν νόημα μέσα στην αφήγηση – ποταμό λόγω της ιδιαίτερης συγγραφικής μαεστρίας, όπου η λεπτομέρεια μετατρέπεται σε κάτι σημαντικό και ενδιαφέρον.

Πρόκειται για την αυτοβιογραφία του γνωστού μουσικολόγου και μουσικοκριτικού Γιώργου Λεωτσάκου, ο οποίος αόκνως παρακολουθεί και γράφει για την έντεχνη ελληνική μουσική μια ολόκληρη ζωή. Σε αυτήν την αναδρομή του βίου του που επιχειρεί ο ογδονταεπτάχρονος σήμερα συγγραφέας ανακαλύπτουμε έναν άνθρωπο που δεν είναι εύκολο όχι απλώς να συναντήσεις αλλά και να επινοηθεί! Τι συμβαίνει με αυτόν τον δίχως άλλο ιδιαίτερα προικισμένο μουσικοκριτικό που δεν μπορεί να βολευτεί στο «ελληνικό κάτεργο», το οποίο έρχεται ως συμπλήρωμα ενός προσωπικού κάτεργου, μιας ζωής γεμάτης τριβές, απορρίψεις, συγκρούσεις και εντάσεις; Το ιδιωτικό πρόβλημα επεκτείνεται και μετατρέπεται σε κοινωνικό κι έπειτα σε υπαρξιακό, για να καταλήξει σε μιαν εφ’ όλης της ύλης σύγκρουση με τον περίγυρό του. Ο συγγραφέας, που μπορεί και να εκληφθεί ως ένας, μοναδικού λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, ήρωας διαμορφώνεται από την απόρριψη των «σποριάδων» του, όπως αποκαλεί τους γονείς του. Πρόκειται για το πρώτο και βαθύτερο ρήγμα που δημιουργείται στον εύθραυστο και ευερέθιστο ψυχισμό του. Μισεί, σιχαίνεται, απεχθάνεται τους γονείς του – η ρήξη του με τον κόσμο είναι προδιαγεγραμμένη. Η ολοκληρωτική και αμετάκλητη αυτή στάση τον καθιστά τολμηρό, άτεγκτο και κοινωνικά ιδιότροπο. Ποιος ανέχεται έναν που λέει και γράφει αυτό που πιστεύει; Έναν ανελέητο κριτή ακόμα και του ίδιου του τού εαυτού; Ποια κοινωνική συνθήκη, σε όλο το εύρος της, μπορεί να εντάξει ή να ανεχθεί έναν υπαρξιακά αντικοινωνικό, ο οποίος δεν ανέχεται το φάλτσο, έναν που έχει γνώμη αδιαπραγμάτευτη; Εδώ δεν έχει καμιά σημασία το δίκαιο ή το άδικο, το σωστό ή το λάθος, παρά μόνο η ειλικρίνεια της προσωπικής άποψης, αυτής που δεν θα σιωπήσει μπροστά σε ένα ιερό τέρας της μουσικής ή σε έναν ισχυρό άνδρα του Τύπου ούτε θα υποκύψει στη τυραννία του κοινού γούστου!

Παρακολουθώντας από τη δεκαετία του 1950 έως και τις μέρες μας τη μουσική πραγματικότητα της χώρας, βαθύς γνώστης της μουσικής ο ίδιος, έρχεται μοιραία σε σύγκρουση με κατεστημένες αισθητικές αντιλήψεις προσπαθώντας να ασκήσει την κριτική δίχως παρεμβάσεις, πράγμα αδιανόητο, καθώς συγκρούεται ευθέως με το καλλιτεχνικό – πολιτιστικό κατεστημένο και τους ιδεολογικούς σπόνσορές του, αλλά και ταυτόχρονα με πρόσωπα ισχυρά. Δεν είναι εύκολο να κριτικάρεις τον Μίκη Θεοδωράκη ή τον Μάνο Χατζιδάκι ή το ρεμπέτικο, κυρίως μάλιστα όταν πίσω από τους φορείς που στηρίζουν πρόσωπα και καλλιτεχνικές καριέρες κρύβονται οι ισχυρότεροι άνθρωποι όλων των εξουσιών, και των τεσσάρων, καθώς η τέχνη αποτελεί βασικό αξεσουάρ της εξουσίας.

Διαβάζοντας τον βίο του Λεωτσάκου και τη δική του ματιά σε διάφορες ιστορικές περιόδους, ο αναγνώστης έχει τη σπάνια ευκαιρία να ανακαλύψει έναν διανοούμενο με οξυδέρκεια, κυρίως όμως μ’ εκείνες τις αντιφάσεις που τελικά κερδίζουν το ενδιαφέρον όχι ως παραδοξότητες ή καπρίτσια αλλά ως ιδιαιτερότητες που επιβεβαιώνουν τις άναρχες βουλές του ανθρώπινου ψυχισμού.

Για παράδειγμα, θα μπορούσε εύλογα να αναρωτηθεί κάποιος πώς αυτός ο εστέτ του ήχου και της μελωδίας ενοχλείται από το πέταγμα της μύγας για ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα και αναπολεί νοσταλγικά την Αλβανία του Χότζα; Ωστόσο, αυτό είναι το μυστικό του Λεωτσάκου, αυτό είναι το δικό του μουσικό κλειδί που αν καταφέρεις να το χρησιμοποιήσεις, θα ακούσεις μια σπάνια φωνή που τραγουδά όλες τις φωνές της ζωής.

Ο Λεωτσάκος σε αυτό το βιβλίο, πέρα από τη δική του ζωή, μας διηγείται και τη ζωή της εποχής του, πολύπλευρα και μέσα από μια ξεχωριστή καλλιτεχνική ματιά που αδιαφορεί για την ιδεολογική συνέπεια – παρότι ο ίδιος είναι ιδεολογικά στρατευμένος. Κλείνω αυτό το σύντομο σημείωμα μεταφέροντας ένα μικρό συμβάν που μου διηγήθηκε πρόσωπο το οποίο υπήρξε παρών σε αυτό. Μια ομάδα του πολιτιστικού της ΚΝΕ τον είχε επισκεφθεί κάποτε για να τον καλέσει στο φεστιβάλ της. Ο Λεωτσάκος, που ποτέ δεν αρνήθηκε ούτε την ιδεολογική του ταυτότητα ούτε την ιδιορρυθμία του χαρακτήρα του, τους απάντησε ευγενικά πάντα, ως αστός: «Είστε σίγουροι ότι θέλετε να με καλέσετε;»…

Πρόκειται για ένα σπάνιου ενδιαφέροντος βιβλίο από έναν χαρισματικό άνθρωπο που θεωρούσε αδιαπραγμάτευτη την ελεύθερη έκφραση της γνώμης του, πράγμα που δεν σε καθιστά δημοφιλή σε κανέναν!

Διαβάστε επίσης:

Η κληρονομία του Τιμοθέου στον Λάζαρο!

«Παντελής Καρασεβδάς – Τρεις ζωές» – Ένα ιστορικό αφιέρωμα

H ηγεσία σε περιόδους κρίσης