Η υποστήριξη της Τεχεράνης προς τη Χαμάς ξεκίνησε πριν από δεκαετίες, σχεδόν από την ίδρυση της οργάνωσης. Συγκεκριμένα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Χαμάς προσπαθούσε να αναλάβει τα ηνία της παλαιστινιακής αντίστασης στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (Palestine Liberation Organization – PLO) με το Ισραήλ, Ιρανοί αξιωματούχοι συναντήθηκαν με την ηγεσία της Χαμάς και εξέφρασαν δημόσια την υποστήριξή τους για την οργάνωση και για τους στόχους της. Μάλιστα, το 1992, η Χαμάς άνοιξε ένα γραφείο συνδέσμου στο Ιράν.

Τα πρώτα χρόνια της σχέσης τους δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό πόση υλική υποστήριξη παρείχε η ιρανική κυβέρνηση στη Χαμάς. Το 1998, ο πνευματικός ηγέτης της Χαμάς Αχμάντ Γιασίν, που σκοτώθηκε από Ισραηλινούς το 2004, φέρεται να έλαβε από το Ιράν μια υπόσχεση για οικονομική βοήθεια 15 εκατομμυρίων δολαρίων τον μήνα.¹ Γενικότερα οι ηγέτες της Χαμάς έχουν δώσει αντικρουόμενες αναφορές για τους δεσμούς τους με το Ιράν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ίσως λόγω των πιθανών εγχώριων παλαιστινιακών επικρίσεων για εξάρτηση από ξένους χορηγούς, και μάλιστα σιίτες.² Κατά τη διάρκεια της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα (εξέγερσης) του 2000-2005, το Ιράν φέρεται να συνέχισε να παρέχει υποστήριξη στη Χαμάς, κυρίως μέσω της σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ του Λιβάνου.³

Η «απομάκρυνση» το 2011

Από το 2007, όταν η Χαμάς ανέλαβε de facto τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας και η στρατιωτική της πτέρυγα συγκρούστηκε αρκετές φορές με τις ισραηλινές δυνάμεις, φέρεται να είχε συνεχή υλική και οικονομική υποστήριξη από το Ιράν. Η ιρανική βοήθεια προς τη Χαμάς χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα σημαντική για το οπλοστάσιο ρουκετών της Χαμάς, καθότι συνιστούν το κύριο όπλο της οργάνωσης στις επιθέσεις της κατά του Ισραήλ.

Να σημειωθεί μάλιστα ότι, από το 2007, ισχύουν αυστηροί ισραηλινο-αιγυπτιακοί περιορισμοί διαμετακόμισης ανθρώπων και εμπορευμάτων προς τη Λωρίδα της Γάζας. Το Ιράν αρχικά μετέφερε ρουκέτες στη Γάζα διά θαλάσσης και μέσω παράνομων σηράγγων κάτω από τα αιγυπτιακά σύνορα.⁴ Σε ορισμένες περιπτώσεις, βεδουίνοι λαθρέμποροι με έδρα το Σινά μετέφεραν διάφορα αντικείμενα στη Γάζα μέσω του Σουδάν, με την έγκριση του ισλαμιστή Προέδρου Ομάρ Αλ Μπασίρ. Σύμφωνα με αιγυπτιακές και ισραηλινές πηγές πληροφοριών, ακόμη και το Ισλαμικό Κράτος άρχισε να διεξάγει με το αζημίωτο λαθρεμπόριο όπλων, μέσω του Σινά.

Όταν το 2013 η Αίγυπτος άρχισε να καταστρέφει αυτές τις σήραγγες και καθώς οι σχέσεις μεταξύ Ιράν και Σουδάν (βασικό σημείο διέλευσης των ιρανικών όπλων προς τη Χαμάς) άρχισαν να επιδεινώνονται το 2014 (στις 9 Οκτωβρίου 2023, δύο μέρες μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ, οι δύο χώρες ανακοίνωσαν την επανέναρξη των διπλωματικών τους σχέσεων),⁵ το Ιράν επικεντρώθηκε περισσότερο στην εκπαίδευση των Παλαιστίνιων μαχητών στην κατασκευή δικών τους ρουκετών.

Αρχικά οι Φρουροί της Ισλαμικής Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps – IRGC) και η Χεζμπολάχ εκπαίδευσαν μηχανικούς της Χαμάς να κατασκευάζουν ρουκέτες από καθημερινά υλικά, όπως ζάχαρη και σωλήνες, επιτρέποντας στην οργάνωση να ξεκινήσει την εγχώρια παραγωγή της ρουκέτας μικρού βεληνεκούς Qassam. Το 2005, μετά την απόσυρση του Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας, η Χαμάς άρχισε να συλλέγει ισραηλινά πυρομαχικά που δεν είχαν εκραγεί για την κατασκευή ρουκετών. Έλαβε επίσης και προηγμένους τύπους ρουκετών από το Ιράν και τη Συρία. Αρκετά ιρανικά όπλα εμφανίστηκαν στη σύγκρουση της Γάζας το 2008-2009.⁶

Στην τρέχουσα σύγκρουση Χαμάς – Ισραήλ, για πρώτη φορά, εκτοξεύτηκε ρουκέτα μεγαλύτερου βεληνεκούς ικανή να πλήξει το Τελ Αβίβ και την Ιερουσαλήμ. Εκτιμάται ότι η συγκεκριμένη ρουκέτα είναι η ιρανικής κατασκευής Fajr-5 (βεληνεκούς 75 χιλιομέτρων), αν και η Τεχεράνη αρνήθηκε ότι προμήθευσε τη Χαμάς με ρουκέτες και βλήματα.

Οι σχέσεις Ιράν – Χαμάς επιδεινώθηκαν μετά το ξέσπασμα της βίας στη Συρία το 2011, με το Ιράν και τη Χεζμπολάχ να υποστηρίζουν την κυβέρνηση του Μπασάρ Αλ Άσαντ και τη Χαμάς να συντάσσεται με τη σουνιτική αντιπολίτευση. Το 2012 η πολιτική ηγεσία της Χαμάς έφυγε από τη Δαμασκό για το Κατάρ, όπου φέρεται να εδρεύει από τότε.

Η εξτρεμιστική σουνιτική οργάνωση βρήκε πολλούς άλλους τρόπους για να αναπληρώσει την υποστήριξη που απώλεσε από το Ιράν. Απευθύνθηκε στην Τουρκία και το Κατάρ για άμεση οικονομική στήριξη. Επιπλέον, όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη το 2011 και για χρόνια μετά, τοπικοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι προειδοποιούσαν ότι η Χαμάς συνεργαζόταν με Λίβυους λαθρέμπορους όπλων. Πράγματι, τον Ιούνιο του 2012, οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας κατάσχεσαν 138 ρουκέτες Grad, που μεταφέρθηκαν από τη Λιβύη για τη Λωρίδα της Γάζας.

Η αναθέρμανση το 2017

Το 2017, με τη Χαμάς περισσότερο απομονωμένη σε περιφερειακό επίπεδο, οι δύο πλευρές άρχισαν να επαναθερμαίνουν τις σχέσεις τους και έκτοτε να πορεύονται πλήρως ευθυγραμμισμένες. Ο Ισμαήλ Χανίγια, ανώτατος πολιτικός ηγέτης της Χαμάς που ανέλαβε πρωθυπουργός της Παλαιστινιακής Αρχής το 2006, αλλά καθαιρέθηκε το 2007 από τον Πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς (γνωστός στα αραβικά και ως Αμπού Μαζέν, από το 2005 είναι πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής και ηγετικό στέλεχος της Φατάχ), φέρεται να έχει επισκεφθεί την Τεχεράνη τουλάχιστον τέσσερις φορές, από το 2019.

Τα τελευταία χρόνια, το μέγεθος της ιρανικής υλικής υποστήριξης προς τη Χαμάς φέρεται να παραμένει υψηλό. Σε μια δημοσίευσή του, τον Σεπτέμβριο του 2020, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανέφερε ότι «το Ιράν παρείχε ιστορικά έως και 100 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για την υποστήριξη των παλαιστινιακών τρομοκρατικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ (Palestine Islamic Jihad – PIJ) και του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης – Γενική Διοίκηση (Popular Front for the Liberation of Palestine-General Command – PFLP-GC)».⁷

Τον Ιανουάριο του 2022, σε συνέντευξή του, ο Ισμαήλ Χανίγια φέρεται να δήλωσε ότι «μετά το 2009, το Ιράν υπήρξε ο κύριος χρηματοδότης ενός σχεδίου άμυνας για τη Γάζα συνολικού κόστους 70 εκατομμυρίων δολαρίων».⁸

Τον Ιανουάριο του 2021, ο Αμίρ Αλί Χατζαντέχ, διοικητής της Αεροδιαστημικής Δύναμης των IRGC, δήλωσε: «Όλοι οι πύραυλοι που μπορεί να δείτε στη Γάζα και τον Λίβανο δημιουργήθηκαν με την υποστήριξη του Ιράν». Αυτό περιλαμβάνει μεταφορές διά θαλάσσης και προφανείς παραδόσεις από τη Λιβύη. Μάλιστα, την ίδια χρονιά, Λίβυοι αξιωματούχοι πληροφοριών προειδοποίησαν ότι το Ιράν εμπλέκεται στο λαθρεμπόριο όπλων στη Γάζα μέσω της Λιβύης και ότι εμπλέκονται επίσης η Τουρκία και το Κατάρ.

Οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις υπολόγισαν ότι η Χαμάς και άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις της Γάζας κατείχαν έως και 15.000 ρουκέτες. Βασιζόμενη σε ιρανικά μοντέλα, η Χαμάς έχει αναβαθμίσει το οπλοστάσιό της βελτιώνοντας την ακρίβεια στοχοποίησης, τις κεφαλές, τους εκτοξευτές και αυξάνοντας την εμβέλεια, όπως οι ρουκέτες A-120. Επιπλέον, παρήγαγε και χρησιμοποίησε τουλάχιστον έξι drones καμικάζι Shahab, που μοιάζουν αρκετά με το μοντέλο Ababil του Ιράν.⁹

Υπήρξε εμπλοκή της Τεχεράνης στην επίθεση στο Ισραήλ;

Παραμένει αδιευκρίνιστο αν το Ιράν συμμετείχε σε κάποιο βαθμό στην πρόσφατη επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ. Αμερικανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι δήλωσαν δημόσια ότι, παρά τη μακροχρόνια υποστήριξη της ιρανικής κυβέρνησης στη Χαμάς και τους ενθουσιώδεις επαίνους της για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, δεν διαθέτουν προς το παρόν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η ιρανική κυβέρνηση έπαιξε ρόλο στον σχεδιασμό ή τη διεξαγωγή της.

Στις 8 Οκτωβρίου 2023 η «Wall Street Journal», επικαλούμενη ανώνυμες πηγές της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, δημοσίευσε ότι ανώτεροι Ιρανοί αξιωματούχοι του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) είχαν από τον Αύγουστο τακτικές συναντήσεις στη Βηρυτό με ομολόγους της Χαμάς, καθώς και με ηγέτες της Χεζμπολάχ και της PIJ, για να σχεδιάσουν την επίθεση της Χαμάς. Στις 2 Οκτωβρίου 2023 «έδωσαν το πράσινο φως για την επίθεση».¹⁰

Την επόμενη μέρα, 9 Οκτωβρίου 2023, ένα δημοσίευμα της «Washington Post» ανέφερε ότι ο σχεδιασμός για την επίθεση ξεκίνησε από τα μέσα του 2022 με υποστήριξη του Ιράν (συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης των μαχητών της Χαμάς σε στρατόπεδα στον Λίβανο). Ωστόσο Αμερικανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι δεν έχουν μέχρι στιγμής αδιάσειστα στοιχεία ότι το Ιράν συντόνισε άμεσα την επίθεση. Αυτό το δημοσίευμα ανέφερε ακόμη ότι «τα βλήματα και οι ρουκέτες που εκτοξεύθηκαν από τη Χαμάς μπορεί να ήταν παλαιστινιακής κατασκευής, αλλά διέθεταν σαφή ιρανική τεχνολογία».¹¹

Πάντως, πολλοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει σκεπτικισμό για το αν θα μπορούσε η Χαμάς να σχεδιάσει μια τόσο περίπλοκη επίθεση, χωρίς την ιρανική υποστήριξη.¹² Αντίθετα, στις 11 Οκτωβρίου, το CNN ανέφερε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συγκεντρώσει πληροφορίες που έδειχναν ότι ανώτεροι Ιρανοί αξιωματούχοι «αιφνιδιάστηκαν» από την επίθεση, ίσως εξαιτίας της επιχειρησιακής απουσίας του Ιράν.¹³

Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο «αιφνιδιασμός» των Ιρανών αξιωματούχων ήταν τεχνητός ή ακόμη ότι είναι λογικό κάποιοι Ιρανοί αξιωματούχοι να «αιφνιδιαστούν» διότι δεν είναι δυνατόν να γνώριζαν όλοι τις επαφές με τη Χαμάς για τη σχεδίαση της επίθεσης. Πιο εύστοχο είναι το δημοσίευμα των «New York Times», το οποίο αναφερόταν στη συλλογή πληροφοριών των ΗΠΑ που καταδείκνυαν ότι «ανώνυμοι Ιρανοί αξιωματούχοι, οι οποίοι συνήθως γνώριζαν τις επιχειρήσεις που αφορούσαν τη Δύναμη Quds (δραστηριοποιείται εκτός Ιράν), εξεπλάγησαν από την επίθεση».¹⁴

Στις 9 Οκτωβρίου ο αναπληρωτής σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζόναθαν Φίνερ δήλωσε ότι «το Ιράν είναι σε γενικές γραμμές συνένοχο σε αυτές τις επιθέσεις, δεδομένου ότι υπήρξε πρωταρχικός υποστηρικτής της Χαμάς για δεκαετίες», ωστόσο «ακόμη δεν υπάρχουν ενδείξεις άμεσης εμπλοκής του».¹⁵ Επιπρόσθετα δήλωσε ότι «αυτή τη στιγμή δεν έχουμε τη δυνατότητα να επιβεβαιώσουμε το δημοσίευμα της ‘‘Wall Street Journal’’».¹⁶

Από την πλευρά τους Ιρανοί αξιωματούχοι, όπως σημειώθηκε παραπάνω, αρνήθηκαν την άμεση ανάμειξη, αλλά και ένας αξιωματούχος της Χαμάς δήλωσε, στις 9 Οκτωβρίου 2023, ότι «το Ιράν αγνοούσε εκ των προτέρων τον προγραμματισμό της επίθεσης».¹⁷

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Laura King, Associated Press, «Hamas leader gaining Arab support», May 27, 1998

2. BBC, «Hamas leader Yasin interviewed on attacks on civilians, ties with Iran», October 16, 1999

3. Aaron Mannes, Jerusalem Post, «Iran binds Hizballah to Hamas», March 30, 2004

4. Adnan Abu Amer, Al-Monitor, «Report outlines how Iran smuggles arms to Hamas», April 9, 2021

5. Reuters, «Iran and Sudan agree to resume diplomatic relations», October 9, 2023

6. Ido Levy, The Washington Institute for Near East Policy, «How Iran Fuels Hamas Terrorism», Jun 1, 2021

7. U.S. State Department, «Outlaw Regime: A Chronicle of Iran’s Destructive Activities», September 2020

8. Mai Abu Hasaneen, Al-Monitor, «Hamas holds memorial tribute for Soleimani in Gaza», January 7, 2022

9. Ido Levy, The Washington Institute for Near East Policy, «How Iran Fuels Hamas Terrorism», Jun 1, 2021

10. Summer Said, Wall Street Journal, «Iran helped plot attack on Israel over several weeks», October 8, 2023

11. Joby Warrick, Washington Post, «Hamas received weapons and training from Iran, officials say», October 9, 2023

12. Dan De Luce, NBC News, «Hamas attack bears hallmarks of Iranian involvement, former U.S. officials say», October 8, 2023

13. Zachary Cohen, CNN, «Initial US intelligence suggests Iran was surprised by the Hamas attack on Israel», October 11, 2023

14. Adam Entous, «Early intelligence shows Hamas attack surprised Iranian leaders, U.S. says», New York Times, October 11, 2023

15. CBS News, «U.S. to offer ‘every kind of support’ to Israel on hostages, White House advisor says», October 9, 2023

16. Andrew Zhang, Politico, «‘No evidence or proof’: Israel and U.S. uncertain of Iran link to Hamas attack», October 9, 2023

17. Bassem Mroue and Sarah el Deeb, Associated Press, «Hamas official says Iran and Hezbollah had no role in Israeli incursion but they’ll help if needed», October 9, 2023

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

Βομβαρδισμός νοσοκομείου στη Γάζα: Συγκλονίζει Έλληνας κάτοικος – «Ήταν σαν σεισμός, αυτό που έγινε ήταν μακελειό»

Βέτο των ΗΠΑ στον ΟΗΕ για κατάπαυση του πυρός, πλήρης κάλυψη στο Ισραήλ από τον Μπάιντεν – Βομβάρδισαν και τέμενος στη Γάζα

Έκρηξη στο νοσοκομείο της Γάζας: Γιατροί περιγράφουν τη φρίκη που έζησαν