Ένα αγαπημένο θέμα όλων των βιβλιόφιλων είναι το πώς μπήκαν στη μαγεία των βιβλίων, πώς ανακάλυψαν αυτόν τον μυστηριώδη πλανήτη και αποφάσισαν να μετοικήσουν σε αυτόν, να τον κάνουν δεύτερο σπίτι τους. Τι ήταν αυτό που τους οδήγησε εκεί, ποιες συνθήκες. Σαν μια μακρά ιστορία αναμνήσεων και εξιστόρησης εμπειριών, όπως αυτές που λέμε στις παρέες και λειτουργούν ως κώδικες εκ προοιμίου συνεννόησης. Ξέρεις, εκ των προτέρων, ότι όλοι θα σε ακούσουν και ότι όλοι έχουν κάτι να πουν.

Ο Βιτγκενστάιν έγραφε ότι μπορούμε να βιώσουμε μόνο αυτό για το οποίο έχουμε «μια γλώσσα». Επομένως, διαβάζουμε για να επεκτείνουμε τη γλώσσα μας; Αναζητούμε τη μεταφορά, την ηχηρή παρομοίωση, το λεκτικό εκείνο σχήμα και τη νοηματική εξίσωση για να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας ή ένα κομμάτι του, είτε μας είναι ήδη μερικώς γνωστό είτε ανεξερεύνητο; Να μας δείξει, με λίγα λόγια, μια άλλη πλευρά της σκέψης μας, των συναισθημάτων μας, της γενικότερης αντίληψης που έχουμε για τον εαυτό μας και τον κόσμο στον οποίο έτυχε να βρεθούμε;

Ιδού, λοιπόν, το δύσκολο ερώτημα. «Γιατί διαβάζουμε;». Και είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν πρέπει να το απαντήσεις απλά, εσύ ο απλός αναγνώστης να εξηγήσεις αυτές τις απλές κινήσεις που είναι ενταγμένες στην καθημερινότητά σου. Όταν στέκεσαι μπροστά στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου, όταν ανοίγεις την τσάντα σου και βγάζεις το βιβλίο στο Μετρό, όταν συστήνεις ένα βιβλίο σε κάποιον φίλο σου, όταν το διαβάζεις και επειδή σου αρέσει το ποστάρεις στο Facebook μαζί με μια ωραία φωτογραφία, όταν το ακουμπάς στο κομοδίνο, όταν περνάς με προσοχή τα ακροδάχτυλά σου στο εξώφυλλο, όταν, όταν, όταν…

Διαβάζουμε για να νιώθουμε λιγότερο μόνοι, για να νιώθουμε περισσότερο συνδεδεμένοι με τη μεγάλη εικόνα του κόσμου; Την πραγματικότητα που ξέρουμε ότι υπάρχει, αλλά δεν είμαστε μέρος της; Πείθουμε τους εαυτούς μας και την ταπεινή μας ύπαρξη ότι καταφέρνουμε, έστω και διά της ψευδαίσθησης, να ανήκουμε σε κάτι μεγαλύτερο από αυτό που μας έτυχε;

Διαβάζουμε για να δώσουμε σχήμα και μορφή σε όσα δεν μπορούμε να εντάξουμε στις γλωσσικές μας δυνατότητες και αντοχές; Για να ταξινομήσουμε το χάος που κυκλοφορεί εκεί έξω και η ανάγνωση είναι ένας από τους σίγουρους οδηγούς επιβίωσης; Διαβάζουμε για να βεβαιωθούμε ότι η αναζήτηση του νοήματος σε απλά και σύνθετα θέματα είναι διαρκής διαδικασία και ότι όσο πιο δημιουργικό είναι το μυαλό του ανθρώπου που γράφει τόσο πιο κρυστάλλινη γίνεται η θολούρα των πολλαπλών ερμηνειών; Διαβάζουμε επειδή είμαστε πεισμένοι ότι κοιτάζοντας τις σελίδες ενός βιβλίου που έχουμε ανοιχτό μπροστά μας, κοιτάζουμε ακριβώς προς τα πίσω, μέσα στον λαβυρινθώδη εγκέφαλό μας και τα σκοτάδια του;

Μπορεί να ισχύουν κάποια από τα παραπάνω, μπορεί μόνο ένα, μπορεί και κανένα, μπορεί και όλα. Η ανάγνωση είναι σαν την προσευχή, προσωπική και πολλαπλώς απαραβίαστη υπόθεση, κάτι σαν κινητή μυσταγωγία. Μπορείς να ζητήσεις από τον Θεό τα πάντα, μπορείς και να μη ζητήσεις τίποτα. Αλλά μόνο εσύ ξέρεις γιατί προσεύχεσαι.

Και να ένα παράδειγμα με όσους βρεθήκαμε να προσπαθούμε να εξηγήσουμε τα όσα διαδραματίζονται στη Γάζα ύστερα από όσα συνέβησαν στο Ισραήλ και τη βάρβαρη εισβολή της Χαμάς. Μέσα στον πυκνό, αδιαπέραστο, ιστορικό χρόνο των πολεμικών επιχειρήσεων, έρχεται ο Timothy Garton Ash με το νέο του βιβλίο, το «Πατρίδες» (εκδόσεις Ψυχογιός, μετάφραση Δημήτρης Δουλγερίδης). Το απόσπασμα αναφέρεται στον κύκλο της συγκλονιστικής βίας που άσκησαν αδιακρίτως οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού εις βάρος γυναικών και παιδιών σε γερμανικές περιοχές της Πολωνίας τις οποίες απελευθέρωσαν καθώς και στα βασανιστήρια, τις διώξεις, τους βιασμούς που οι κάτοικοι είχαν ήδη υποστεί από τους Γερμανούς ναζί: «Είναι μάταιο να προσπαθεί κανείς να ισοσταθμίσει αυτά τα δεινά, είναι σαν να μιλάμε για κάποιου είδους διπλά λογιστικά βιβλία στην ηθική. […] Σε όλο αυτό το πανόραμα του τρόμου, με τις ατέλειωτες παραλλαγές του μαρτυρίου να θυμίζουν τις απεικονίσεις της κόλασης από τον Ιερώνυμο Μπος, εκείνο που πραγματικά σκίζει την καρδιά είναι τα παιδιά: ορφανεμένα, εγκαταλειμμένα, κακοποιημένα, ψυχικά τραυματισμένα. Στη γειτονιά του Βέστεν τα μωρά των εγκλείστων στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας απομακρύνθηκαν βίαια από τις μητέρες τους κατά τη διάρκεια του πολέμου και κλείστηκαν σε άθλια ορφανοτροφεία – δύο από αυτά ήταν πρώην χοιροστάσια και ένα πρώην στάβλος. Πολλά από αυτά τα βρέφη πέθαναν και όσα επέζησαν σημαδεύτηκαν για όλη τους τη ζωή. Όταν τέλειωσε ο πόλεμος, οι Αγγλίδες νοσοκόμες έμεναν σαστισμένες από τη συμπεριφορά των Εβραιόπουλων που είχαν επιβιώσει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όταν κάποιο από τα παιδιά έλειπε απ’ την ομάδα, τα υπόλοιπα έλεγαν σχεδόν αδιάφορα ότι είχε πεθάνει. Για εκείνα, ήταν κάτι φυσικό».

Και όλα όσα περιγράφονται παραπάνω για τις ιδιότητες της ανάγνωσης χωρούν και σε λιγότερες λέξεις, ακόμα μία από τις μαγείες της βιβλιοφιλίας. Γράφει ο Garton Ash σε μια άλλη σελίδα κάτι που μπορεί και να μας κάνει να τρομάξουμε λόγω της απώλειας – στις μέρες μας – μιας από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπου: «Το μεγάλο στοίχημα του πολιτισμού είναι ότι μπορούμε να μαθαίνουμε από το παρελθόν χωρίς να το ξαναζούμε».

*Ο Κώστας Κυριακόπουλος είναι δημοσιογράφος

Διαβάστε επίσης:

Bιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλιόφιλοι: Η αξία των κλασικών παιδικών βιβλίων

Ο Έρωτας στα χρόνια της τρίτης ηλικίας!