Rachel Cusk

Δεύτερο σπίτι

Μετάφραση: Δώρα Δαρβίρη

Εκδόσεις: Gutenberg

Σελ.: 213

Η Ρέιτσελ Κασκ έγινε ευρέως γνωστή στους Έλληνες αναγνώστες με την περίφημη τριλογία της «Περίγραμμα», «Μετάβαση» και «Κύδος» – και τα τρία βιβλία κυκλοφόρησαν το 2019 από τις εκδόσεις Gutenberg, στη σειρά Aldina, σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου –, ενώ είχε προηγηθεί το μυθιστόρημα «Άρλινγκτον παρκ», το 2007, από τις εκδόσεις Τόπος.

Για την Κασκ και την τριλογία της πολλά γράφτηκαν, πολλά ειπώθηκαν, υπήρξαν εκείνοι (κριτικοί και αναγνώστες) που λάτρεψαν και εξύμνησαν το πειραματικό και προσωπικό ύφος της και εκείνοι που το θεώρησαν αδιάφορο, άνευρο, ένα ακόμα λογοτεχνικό «φαινόμενο» autofiction. Κανείς όμως δεν μπορεί να αμφισβητήσει το χάρισμα της Κασκ να δημιουργεί ιδιαίτερες ιστορίες με ήρωες την ίδια, εμένα, εσένα, εμάς, τον κόσμο μας που μεταβάλλεται, τις σχέσεις μας, τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα και τις επιδράσεις τους στον ψυχισμό μας και το ταλέντο της, αποστασιοποιημένα, να βάζει στο μικροσκόπιο οικογενειακούς δεσμούς που διαρρηγνύονται και στέκονται στα πόδια τους τσακισμένοι μεν και φαινομενικά υπερήφανοι. Η Κασκ είναι μια ξεχωριστή αφηγήτρια, που με τη γραφή της εκφράζει ευθαρσώς – σιωπηλά – υπαινικτικά όσα μας αφορούν ανεξαρτήτως φύλου, τάξης και εθνικότητας.

Σε όλη τη διάρκεια των έργων της – τόσο στα προηγούμενα όσο και στο πιο πρόσφατα θαυμάσιο μυθιστόρημά της – καταπιάνεται με ζητήματα που αφορούν την τέχνη και τη λογοτεχνία – τα φτερά, τις παγίδες τους και την επίδρασή τους στη ζωή μας –, αφορούν την απώλεια της πίστης – της όποιας μορφής πίστης σε οτιδήποτε –, την ανεστιότητα, το κρυφό και φανερό νόημα των πραγμάτων, την ομορφιά και την ασχήμια του βίου, την οικογένεια και όσα μένουν κρυμμένα πίσω από σφραγισμένα στόματα, κλειδωμένα στις καρδιές, και το ζήτημα των ανθρώπων που με τον εγωισμό, τα πάθη και τις επιθυμίες τους αποτελούν απειλή για τους άλλους.

Απ’ έξω βελούδινη και ήσυχη η γραφή της Κασκ, κι από μέσα τραχιά και παγωμένη, ορμητικό ποτάμι που αθόρυβα κυλάει κάτω απ’ τις λέξεις. Ιδιαίτερη πρόζα, απολαυστική, πυκνή, αντισυμβατική με ερωτήματα όπως ποιοι είμαστε, τι συμβαίνει όταν παύουμε να αισθανόμαστε όπως αισθανόμασταν για ανθρώπους που γνωρίσαμε και μας γοήτευσαν, πού χάθηκαν οι δρόμοι των παλιών νεανικών επαναστάσεων, για ποιον λόγο νιώθουμε σαν να μη γνωρίζουμε πια μέλη της ίδιας μας της οικογένειας. Κι όλα αυτά, χωρίς να έχουν απάντηση και λύση.

Στο «Δεύτερο σπίτι», το πρώτο της έργο μετά τη θαυμάσια τριλογία της, το υπ’ αριθμόν 80 βιβλίο της εμβληματικής σειράς Aldina, η Κασκ δανείζει τη φωνή της και τις ενδότερες σκέψεις της στη Μ., την ανώνυμη ηρωίδα της, χτίζοντας την ιστορία της σε τόπο και σε χρόνο που δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχουν οι καταστάσεις, τα σύμβολα, τα γεγονότα, οι εικόνες, οι εξομολογήσεις, όλα όσα αφηγείται γράφοντας η αφηγήτρια – συγγραφέας Μ. σε κάποιον Τζέφερς.

Η Μ. είναι χωρισμένη, έχει μια ενήλικη κόρη, βρίσκεται σε δεύτερο γάμο με τον Τόνι, έναν άντρα που την αγαπά και τη νοιάζεται και ζουν μαζί μοναχικά, μια γαλήνια ζωή σε ένα παραθαλάσσιο σπίτι με θέα έναν βάλτο.

Χρόνια πριν, καθώς η νεαρή τότε Μ. περιπλανιόταν στο Παρίσι, μπήκε σε μια γκαλερί και μαγεύτηκε από τους πίνακες του ζωγράφου Λ., οι οποίοι απέδιδαν μια ελευθερία «στοιχειωδώς και αμετανόητα αρσενικ», και μίλησαν κατευθείαν στην ψυχή της.

Δεκαπέντε χρόνια μετά, στο παρόν δηλαδή του μυθιστορήματος, η Μ., έχοντας βιώσει αρκετές αλλαγές, στέλνει ένα γράμμα στον Λ. και τον προσκαλεί να έρθει για φιλοξενία στο «δεύτερο σπίτι», δίπλα σχεδόν στο σπίτι που εκείνη ζει με τον Τόνι, όπου κατά καιρούς εκεί φιλοξενήθηκαν και φιλοξενούνται αρκετοί καλλιτέχνες για να βρουν ενέργεια και έμπνευση να δημιουργήσουν τα έργα τους. Το «δεύτερο σπίτι» είναι ένα καταφύγιο, ένας χώρος στέγασης ανώτερων πραγμάτων που εκπροσωπούν οι καλλιτέχνες. Ο Λ. αποδέχεται την πρόταση, στη συνέχεια αρνείται, ενώ σε επόμενο γράμμα του αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο της επίσκεψής του. 

Στο μεταξύ, καταφθάνει η Τζαστίν, κόρη της Λ., φέρνοντας μαζί της τον σύντροφό της Κουρτ από το Βερολίνο.

Ο ζωγράφος Λ. θα έρθει λίγες μέρες αργότερα συνοδευόμενος από την κατά πολύ νεότερή του Μπρετ. Οι έξι χαρακτήρες – Μ. και Τόνι, Τζαστίν και Κουρτ, Λ. και Μπρετ – συνυπάρχουν με φόντο ένα τοπίο μυστικιστικό, υπογείως εκρηκτικό, και θα έρθουν στο φως μυστικά που ξεκουφαίνουν, πάθη – στάχτες, υπόκωφες εντάσεις σε κλιμάκωση.

Η Μ. ένιωθε και νιώθει τον εαυτό της εγκλωβισμένο σε ένα κάδρο, κυριευμένο από φωτιές και φόβους του παρελθόντος, που δεν αναφέρονται και δεν αναλύονται παρά κυριαρχούν στην πρωτότυπη (επιστολική) αφήγησή της προς τον Τζέφερς ως συμβολισμοί κι αινίγματα. Επιθυμούσε τον ερχομό του Λ. για να δει εκείνος με τα δικά του μάτια το τοπίο του βάλτου, να αποτυπώσει στον καμβά του αυτό που θα απελευθερώσει τη Μ. Για εκείνη, το σπίτι, η ιδιοκτησία γενικότερα, είναι ένα κομμάτι μέσα στο οποίο κρατάει/κρατάμε, χαλιναγωγεί/χαλιναγωγούμε αυτό που στ’ αλήθεια είναι/είμαστε κι επιθυμεί/επιθυμούμε. Αυτό που για τη Μ. σπίτι/ιδιοκτησία είναι ένα εύθραυστο, ζεστό, καταπιεστικό καταφύγιο πνιγμού, ασφάλειας και κενού εξουσίας, για τον Λ. είναι ένα σύνολο απαράγραπτων δικαιωμάτων της προσωπικότητάς του, της αλαζονείας του, της μοναξιάς του, των δρόμων του. Και είναι με αφορμή αυτή τη σχέση με την ιδιοκτησία που η Ρέιτσελ Κασκ, αργά και υπέροχα οδυνηρά, φανερώνει το τραύμα και την άνιση, έμφυλη εμπειρία της ελευθερίας.

Η Μ. ανοίξει την ψυχή της στον – άγνωστο προς εμάς – αποστολέα Τζέφερς – πότε ξεκάθαρα, ποτέ κρυπτικά – και είναι προφανές ότι ο Τζέφερς γνωρίζει πολλά. Του γράφει και του εκφράζει – παράλληλα με τη ροή της ιστορίας – φόβους, για τις άστοχες συναισθηματικές επενδύσεις, για την ψυχρή αίσθηση του κενού, για την εξασθένηση της ομορφιάς προσώπων, σωμάτων, τόπων, για θρυμματισμένες προσδοκίες, για την ομορφιά και την τυραννία της γονεϊκότητας, για τη διάβρωση της οικογένειας ως συστήματος, για το θολό όριο των πόθων, για τη βαναυσότητα της δικαιοσύνης και του χρόνου που τρέχει, για τη μάχη των δύο φύλων και τη μάχη τη σκληρή που δίνουμε για να ξεφύγουμε από την εικόνα που έχουν σχηματίσει οι άλλοι για εμάς, για την ταυτότητά μας – άλλοτε αγέρωχη κι άλλοτε ερείπιο –, για τη μάχη μας με τους καταναγκασμούς και τις κοινωνικές επιταγές, για την έλλειψη ενσυναίσθησης σε έναν κόσμο ανελέητα ανταγωνιστικό, για την παρηγοριά και τις μαχαιριές της τέχνης. 

Γυναικείες αλήθειες κι ανδρικά ψεύδη, ανδρικές αλήθειες και γυναικείες χίμαιρες, κι όλα τα παραπάνω χωρίς μελοδραματισμούς, αντιθέτως εκφράζονται αποστασιοποιημένα σαν η Μ. να τα παρατηρεί έξω από τον εαυτό της, σαν να συμβαίνουν σε άλλους.

Ασύλληπτη πρόζα και συγκλονιστικοί διάλογοι, εσωτερικότητα, φιλοσοφική και ψυχαναλυτική διάθεση, με ένα αναμμένο φιτίλι να σιγοκαίει επικίνδυνα πίσω από τις παύσεις και με έξι πρωταγωνιστές να περπατούν επισφαλώς στον πάγο της επιφάνειας των πραγμάτων.

Η Κασκ εμπνεύστηκε το «Δεύτερο σπίτι» της από το βιβλίο της Mabel Dodge Luhan «Lorenzo in Taos», βασισμένο στις αναμνήσεις της από το διάστημα που φιλοξένησε στο σπίτι της στο Τάος του Νιου Μέξικο τον Ντ. Χ. Λώρενς, άρα είναι ένας φόρος τιμής της Κασκ προς την Luhan.

Οι αποχρώσεις, η καλοδουλεμένη γλώσσα και η στιλιστική ισορροπία στο «Δεύτερο σπίτι» έχουν μεταφερθεί επιτυχώς στην ελληνική γλώσσα με τη θαυμάσια μετάφραση της Δώρας Δαρβίρη.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Άγνωστες ιστορίες από την Αντίσταση και την Κατοχή

Βιβλίο: Καβγάδες στην εντατική

Η ζωή ως υλικό ονείρων