Ήδη από τη διάσκεψη της Γιάλτας, η μοίρα του Βερολίνου είχε προδιαγραφεί.

Η Νέα Υόρκη της Ευρώπης του Μεσοπολέμου ήταν πλέον  μια πόλη φάντασμα, βομβαρδισμένη, με καθημαγμένους πολίτες, μια πόλη- λάφυρο των νικητών που θα διαμελιζόταν σε τέσσερεις τομείς μεταξύ των Αμερικανών, των Σοβιετικών και των Αγγλογάλλων νικητών του πολέμου.

Γύρω από τα ερείπια της άλλοτε κραταιάς πόλης, ανθρώπινες σκιές προσπαθούν να καταλάβουν τί τέλειωσε και τί αρχίζει. Πλάι στην βομβαρδισμένη πόλη, κατεστραμμένες  ζωές περιφέρουν την απελπισία τους, το ανθρώπινο δράμα που οι ίδιοι δημιούργησαν και του οποίου εισπράττουν τώρα τα επίχειρα: «Δεν θα μας συγχωρήσουν ποτέ αυτά τα πράγματα…», σκέφτεται ο Ντολ, ο πρωταγωνιστής του Εφιάλτη, ένας ήρωας του καιρού του που προσπαθεί συντετριμμένος να ξαναβρεί το νήμα της ζωής ανάμεσα στα ερείπια της πόλης όπου κάθε γκρέμισμα, κάθε κουφάρι, κάθε τσαλακωμένη γωνιά της ξυπνά ενοχές, τρόμο και ντροπή. 

Τον Απρίλιο του 1945, οι κάτοικοι της πόλης  Πρεντσλάου με ανάμικτα συναισθήματα παρακολουθούν την υποχώρηση των Ναζί και τον ερχομό των ρώσικων στρατευμάτων. Για την ακρίβεια, σχεδόν όλοι, καθώς ο Δρ. Ντολ, γνωστός συγγραφέας, και η νεαρή δεύτερη γυναίκα του, η χαριτωμένη Άλμα, ξυπνούν το πρωί της 26^ης Απριλίου με την καλύτερη διάθεση – μετά από πολύν καιρό.

Σ’ αυτό συμβάλει και η γύρω ανθοφορία της φύσης, κυρίως όμως το γεγονός ότι «ο πόλεμος είχε τελειώσει, ήταν ειρήνη, όλα ήταν ήσυχα» και η μέρα που ξημέρωσε σηματοδοτούσε το τέλος του πολέμου και την επανεκκίνηση της ζωής.

Ωστόσο, μετά από μια τέτοια κολοσσιαία περιπέτεια σαν αυτήν του  Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα πράγματα δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη. Κι αυτό, τόσο ο συγγραφέας όσο και η νεαρή του σύζυγος θα το βιώσουν ως ανεξίτηλη εμπειρία, μέσα από μια σειρά δραματικών διαψεύσεων. Αυτή την νέα επώδυνη περίοδο, αυτό το μεταίχμιο από τον πόλεμο στην καθημερινή ζωή, περιγράφει με ανεπανάληπτο τρόπο ο συγγραφέας του Εφιάλτη.

Πρόκειται για το πλέον αυτοβιογραφικό βιβλίο του Χανς Φάλαντα που ολοκληρώθηκε λίγο πριν το θάνατό του το 1947, και εξέφραζε την επώδυνη διαδικασία επανένταξης της Γερμανίας στον πολιτισμένο κόσμο μετά τη διολίσθησή της στην άβυσσο του Ναζισμού.

Η δική του ζωή,  η δική του περιπέτεια, αυτή της δικής του οικογένειας που τοποθετείται χωροταξικά στην πόλη του Πρεντσλάου και του Βερολίνου και προσδιορίζεται χρονικά από τον Απρίλιο έως το καλοκαίρι του 1945, εκφράζει  με ένταση το γερμανικό δράμα, ένα μίγμα εθνικής και ατομικής ταπείνωσης, ντροπής και ενοχών που στιγματίζουν την επόμενη μέρα της Γερμανίας και των πολιτών της. Πώς μπορεί η ανθρωπότητα να ξεχάσει και να συγχωρήσει αυτά τα εγκλήματα, πώς θα ξεπλυθεί τόσος ανθρώπινος πόνος που προκάλεσαν με τις πράξεις τους; Το γερμανικό δράμα των ενοχών ξεδιπλώνεται στις σελίδες του βιβλίου  σαν ηφαιστειακή λαβα που ρέει αργά και βασανιστικά καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμα της.

Όσες ζωές δεν πρόλαβε να γκρεμίσει ο πόλεμος, μένουν έκθετες τώρα, καταπονημένες σωματικά και ψυχικά σε ένα βασανιστήριο δίχως την παρηγορητική συνδρομή του χρόνου. Δεν υπάρχει διάρκεια, άρα και τέλος  σε αυτό το άλγος.

Ο Φάλαντα ψυχογραφεί τον γερμανικό λαό, αυτόν που δεν αντέδρασε στον πόλεμο, αυτόν που ταλαιπωρήθηκε επωμιζόμενος τις βαριές θυσίες για την υποστήριξη του ναζιστικού «οράματος», αυτόν που έχει εξαχρειωθεί ψυχικά βουλιάζοντας μέσα στην ταπείνωση των πρώτων ήμερων μετά την λήξη του πολέμου. Τίποτα δεν έχει μένει που να θυμίζει το Βερολίνο, τίποτα που να θυμίζει την περασμένη ευτυχία, τίποτα που να θυμίζει τους εαυτούς τους, πράγματα που κατέστρεψε η δική τους βαρβαρότητα.

Μέσα από την ανθρώπινη περιπέτεια της καθημερινότητας του ζεύγους Ντολ, ενταγμένη σε κολοσσιαία  ιστορικά γεγονότα και εξελίξεις, ο Φάλαντα βρίσκει την ευκαιρία να προβάλει την ιστορία του γερμανικού λαού μετά την μεγάλη ήττα που οδήγησε στην κατάρρευση της χώρας παρασύροντας σε μιαν ανείπωτη δυστυχία τους ανθρώπους της εποχής. Ο συγγραφέας αφηγείται  αριστουργηματικά τις άμεσες μεταπολεμικές εξελίξεις στο Βερολίνο, την καρδιά της Γερμανίας, ταυτόχρονα με την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν στον καθημερινό αγώνα για επιβίωση ο Δρ. Ντολ και η γυναίκα του. 

Την ανθρωπογεωγραφία του μεταπολεμικού πορτραίτου συμπληρώνουν και μια σειρά ανθρώπινων τραγωδιών  που σχετίζονται λίγο πολύ με τη ζωή των Ντολ. Από τον  αλκοολικό κτηνίατρο, δρ. Βίλχελμ, που είναι γνωστός στην μικρή πόλη  Πρεντσλάου ως Γουρνο-Βίλχελμ, μέχρι την τραγωδία της αυτοκτονίας του φαρμακοποιού που αφού πρώτα δηλητηρίασε σύζυγο και παιδιά, έβαλε τέλος στην ζωή του. Το μυθιστόρημα συμπληρώνουν μαυραγορίτες, όπως ο Τσάχες, εκμεταλλευτές όπως ο Μπεν, φιγούρες ιατρών από τα σανατόρια, η άπληστη κυρία Σουλτς, η κυρία Μίνους, έκδοτες και συγγραφείς, όλοι τους σε μια υπερπροσπάθεια, να επιβιώσουν, να ξεχάσουν, να καταφέρουν να ενταχθούν στις έρημες ζωές τους… 

Ο Φάλαντα περιγράφει την ερήμωση των γερμανικών πόλεων και των ανθρώπινων ψυχών, τον αγώνα να ξαναβρεθεί το νήμα της ζωής, να μένει πίσω ο εφιάλτης σαν ένα τοπίο που ξεμακραίνει μέχρι να χαθεί, να βυθιστεί στις εσχατιές του ορίζοντα, έως ότου η θηριωδία του πολέμου να κατασταλάξει μέσα στις κατεστραμμένες ανθρώπινες ψυχές και ο εφιάλτης να γίνει μνήμη και μάθημα. 

Αυτό εκφράζει και η υπεράνθρωπη προσπάθεια του εξαντλημένου συγγραφέα καθώς ο Ντολ προσπαθεί να ξεχάσει, να αφήσει πίσω του όλο το δράμα ως βίωμα και να στραφεί ξανά στο γράψιμο συμβολίζοντας την αρχή μιας νέας δημιουργίας, μιας νέας αρχής στη ζωή. Είναι εντυπωσιακό ότι ο Φάλαντα γράφει ένα βιβλίο τριακοσίων ακριβώς σελίδων (στην ελληνική του ωραία και φροντισμένη έκδοση),  καταφέρνοντας να βρει το χαμένο του κουράγιο μόλις στις δυο-τρεις τελευταίες! Ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί από όλους: όπως συμβαίνει με όλα τα σπουδαία βιβλία! 

Hans Fallada
Ο Εφιάλτης
Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης – Μαρία Αγγελίδου
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελ: 300

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Η καλή χρονιά από τα ημερολόγια φαίνεται

Βιβλίο: Πήραμε (;) γάτα

Βιβλίο: Παλιγγενεσία και αναστοχασμός