Θυμάμαι στην παιδική μου ηλικία τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 να κοροϊδεύουμε τη γιαγιά για την εμμονική της επιμονή να μην ξεχαστεί κανένα φως αναμμένο. Η γιαγιά βέβαια είχε βιώσει την εποχή των μικρών ιδιωτικών ηλεκτρικών εταιρειών (πριν τον πόλεμο και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960) όταν η ηλεκτρική ενέργεια ήταν ένα πανάκριβο είδος πολυτελείας. Η δημιουργία της ΔΕΗ βελτίωσε δραστικά την κατάσταση και η ηλεκτρική ενέργεια έγινε σταδιακά ένα προσιτό αγαθό για κάθε επιχείρηση και νοικοκυριό με χαμηλό κόστος, γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της οικονομίας κατά τις επόμενες δεκαετίες. Το κόστος του ηλεκτρισμού στην Ελλάδα και την Ευρώπη δεν απασχολούσε την καθημερινότητα των ανθρώπων. Τα τελευταία χρόνια όμως η συζήτηση για τις αβάσταχτες τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας είναι διαρκώς παρούσα, καθώς οι άνθρωποι δυσκολεύονται να πληρώσουν το ηλεκτρικό, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις κλείνουν λόγω των υψηλών τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής βιομηχανίας διαρκώς απειλείται εξ’ αιτίας του υψηλού ενεργειακού κόστους.

Από τη δεκαετία του 1990 άρχισε η απορρύθμιση (deregulation) του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας με το λογιστικό διαχωρισμό (unbundling) των δραστηριοτήτων παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας και την κατασκευή ιδιωτικών μονάδων παραγωγής. Η διαδικασία αυτή, σταδιακά, κατέληξε στη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς ηλεκτρισμού που περιλαμβάνει όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο). Ο τομέας υπόκειται σε Κανονισμούς (Regulations) που έχουν υπερεθνική ισχύ και ρυθμίζουν τη λειτουργία των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Το 2014 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε το ονομαζόμενο «μοντέλο-στόχος» (target model) το οποίο θέτει τις αρχές λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που ισχύουν σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Με βάση το μοντέλο αυτό, οι καταναλωτές (είτε αυτόνομα αν πρόκειται για μεγάλους βιομηχανικούς καταναλωτές είτε αντιπροσωπευόμενοι από τους Προμηθευτές οι μικρότεροι) μπορούν είτε να συνάψουν διμερή συμβόλαια με τους παραγωγούς σε προκαθορισμένες τιμές που έχουν συμφωνήσει μεταξύ τους, είτε να προμηθεύονται την ηλεκτρική ενέργεια σε τιμές που καθορίζονται σε ένα Χρηματιστήριο Ενέργειας (ΧΕ). Έτσι, οι παραγωγοί καταθέτουν τις  προσφορές τους στο ΧΕ και επιλέγονται να παράγουν οι φθηνότεροι ώστε να καλυφθεί η ζήτηση. Βασική θεώρηση του μοντέλου αυτού είναι ότι όλη η ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να τιμολογείται και να αποζημιώνεται στην οριακή τιμή προσφοράς, δηλαδή στην τιμή που προσέφερε ο ακριβότερος από τους παραγωγούς που επελέγη να λειτουργήσει.

Για την κατανόηση του μηχανισμού ας δούμε ένα απλουστευμένο παράδειγμα που όμως δεν απέχει από την πραγματικότητα.

Έστω ότι οι καταναλωτές χρειάζονται 1000 μεγαβατώρες (MWh) ηλεκτρικής ενέργειας. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν 4 παραγωγοί που προσφέρουν τις εξής ποσότητες και τιμές:

ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Α:          500 MWh με τιμή 30 €/MWh

ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Β:          300 MWh με τιμή 50 €/MWh

ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Γ:          400 MWh με τιμή 90 €/MWh

ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Δ:          200 MWh με τιμή 120 €/MWh

Για να καλυφθεί η ζήτηση, οι πιο πάνω παραγωγοί θα κληθούν να παράγουν ως εξής:

ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Α: 500 MWh, ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Β: 300 MWh και ο ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Γ τις τελευταίες 200 MWh ώστε να καλυφθεί η ζήτηση των 1000 MWh (500+300+200= 1000). Ο  ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Δ δεν θα παράγει.  Όλη η ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας (1000 MWh ) θα αποζημιωθεί με την τιμή που προσέφερε ο τελευταίος παραγωγός που επιλέχθηκε (ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ Γ) δηλαδή με 90 €/MWh και οι καταναλωτές θα χρεωθούν με 90.000 ευρώ (1000 MWh X 90 €/MWh = 90.000 €).

Η τιμολόγηση με βάση την οριακή τιμή προσφοράς στηρίζεται στην  αξιωματική (αλλά καθόλου επιβεβαιωμένη) παραδοχή ότι αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να συνεχιστεί ομαλά η παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος.

Ξαναγυρίζοντας στο παράδειγμά μας, στο προηγούμενο καθεστώς (των καθετοποιημένων εθνικών μονοπωλίων), το συνολικό ποσό που θα ζητούνταν να καταβάλουν οι καταναλωτές θα ήταν:

500 MWh Χ 30 €/MWh + 300 MWh Χ 50 €/MWh + 200 MWh Χ 90 €/MWh = 48.000  €

Ας δούμε εν τάχει το πώς εξειδικεύεται η κατάσταση στη χώρα μας. Στην Ελλάδα το μοντέλο-στόχος άρχισε να εφαρμόζεται το Νοέμβριο του 2021. Οι παραγωγοί δεν συνάπτουν διμερή συμβόλαια με τους καταναλωτές (λόγω του μικρού ανταγωνισμού και της αποφυγής ανάληψης οποιουδήποτε ρίσκου) με αποτέλεσμα όλη η ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνεται στη χώρα να διακινείται μέσω του χρηματιστηρίου ενέργειας. Οι παραγωγοί από σταθμούς ΑΠΕ, λόγω του εξαιρετικά μικρού λειτουργικού τους κόστους, προσφέρουν σε πολύ χαμηλές ή/και μηδενικές τιμές την παραγωγή τους και κατά συνέπεια η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στο ΧΕ καθορίζεται από την οριακή προσφορά των θερμικών παραγωγών. Στη χώρα μας δραστηριοποιούνται τέσσερις θερμικοί παραγωγοί (ΔΕΗ, ΗΡΩΝ, ΠΡΩΤΕΡΓΕΙΑ και ΕΛΠΕΝΤΙΣΟΝ) με συνέπεια το χαμηλό ανταγωνισμό. Στο τοπίο αυτό και έως την ιδιωτικοποίησή της (2019), η ΔΕΗ – λόγω του δημόσιου χαρακτήρα της – προσπαθούσε να συγκρατήσει τις τιμές, (όσο ήταν δυνατόν) ώστε να μην προκαλούνται αναταράξεις στις κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες. Η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, όπως είναι λογικό, έθεσε ένα νέο στόχο για την επιχείρηση, που ήταν οι μεγιστοποίηση των κερδών της προς όφελος των επενδυτών-μετόχων της. Η εξέλιξη αυτή σε συνδυασμό με τον χαμηλό ανταγωνισμό (που δίνει την δυνατότητα συγκρότησης καρτέλ), οδήγησε νομοτελειακά στην εκτόξευση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας με τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε και βιώνουμε.

Μήπως λοιπόν και ο γιαλός είναι στραβός και στραβά αρμενίζουμε και δεν φταίνε για όλα οι Ρώσοι;

* Το σκίτσο είναι από το: kafeneio-megalopolis.gr

Διαβάστε επίσης:

Εκδηλώσεις «Open Day – Γνώρισε τις Σχολές της ΔΥΠΑ» σε όλη τη χώρα τον Μάιο με ξεκίνημα στον Πειραιά στις 10 Μαΐου

Στις 16 Μαΐου έρχεται το 7ο JobReady by DYPA στο Ζάππειο με δωρεάν εργαστήρια συμβουλευτικής για αναζήτηση εργασίας

Έρευνα: Αυτό είναι το προφίλ του online αγοραστή στο λιανεμπόριο τροφίμων