Μεταξάς, Βούλγαρης, Παπασωτηρίου: διασταυρώσεις ιστορίας, κρίσης και γεωπολιτικής σκέψης

Α-Ι. Δ. Μεταξάς

Το αθέατο εγχειρίδιο

Διπλωματική σκέψη και πράξη του Ιωάννη Καποδίστρια (1815 – 1826)

Πρόλογος: Ν. Ε. Καραπιδάκης

Εκδόσεις: Εστία

Σελ.: 274

Το βιβλίο «Το αθέατο εγχειρίδιο: Διπλωματική σκέψη και πράξη του Ιωάννη Καποδίστρια (1815 – 1826)» του Α.-Ι. Δ. Μεταξά αποτελεί μια στοχαστική και μεθοδικά αρθρωμένη μελέτη, η οποία φιλοδοξεί να φωτίσει την άγνωστη πνευματική υποδομή της διεθνούς δράσης του Καποδίστρια την κρίσιμη περίοδο πριν από την κάθοδό του στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί μια απλή ιστορική αναδιήγηση· αντιθέτως, διατυπώνει την πρόταση ότι πίσω από τις επιλογές και τις παρεμβάσεις του Καποδίστρια διακρίνεται ένα είδος «αθέατου εγχειριδίου», μια εσωτερική μεθοδολογία σκέψης και πράξης, που διαμόρφωσε με συνέπεια και βαθύ φιλοσοφικό στοχασμό.

Η δομή του βιβλίου αντανακλά αυτή τη συστηματικότητα, οργανωμένη σε πέντε θεματικές ενότητες. Αρχικά, διερευνώνται οι φιλοσοφικές και ιδεολογικές βάσεις της πολιτικής του σκέψης, εκεί όπου συνυφαίνονται χριστιανικός ανθρωπισμός, κράτος δικαίου και μετα-ναπολεόντειες αρχές πολιτικής ισορροπίας. Στη συνέχεια, αναλύονται οι γεωπολιτικές και γεωπολιτισμικές εντάξεις του Καποδίστρια – η παρουσία του στην υπηρεσία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, η θέση του στο συνέδριο της Βιέννης και η κατανόηση της Ευρώπης ως πεδίου ισορροπίας, αλλά και ως ηθικού εργαστηρίου.

Το τρίτο σκέλος του βιβλίου εστιάζει στην πρακτική εφαρμογή της σκέψης του: την εσωτερική οργάνωση και τη διεθνή υποστήριξη της εξωτερικής πολιτικής του, αναδεικνύοντας έναν άνθρωπο που λειτουργεί ταυτόχρονα ως τεχνίτης της διπλωματίας και ως αρχιτέκτονας γεωστρατηγικής. Ακολουθεί η εξέταση των πραγματολογικών του διαγνώσεων, δηλαδή της ικανότητάς του να κατανοεί τις λεπτές ισορροπίες της εποχής, να εκτιμά με διορατικότητα την πολιτική πραγματικότητα και να επιλέγει λύσεις με πρακτική ευφυΐα. Τέλος, το βιβλίο κορυφώνεται με μια μελέτη της διαχρονικότητας της σκέψης του Καποδίστρια· εδώ ο Μεταξάς προτείνει έναν «Καποδιστριακό κανόνα» πολιτικής ηθικής, που μπορεί να λειτουργήσει ως υπόδειγμα και για τις σημερινές διεθνείς σχέσεις, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων και μεταβατικότητας.

Το βιβλίο δεν είναι απλώς μια συμβολή στην ιστοριογραφία της διπλωματίας· είναι και ένα φιλοσοφικό υπόμνημα για τον ρόλο της πολιτικής εντιμότητας, της ορθοκρισίας και της στρατηγικής ενσυναίσθησης, έτσι όπως τις ενσάρκωσε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πολιτικούς του 19ου αιώνα.

Σε μια εποχή όπου οι έννοιες της γεωπολιτικής, της ισχύος και της διεθνούς νομιμότητας επαναπροσδιορίζονται, το «Αθέατο εγχειρίδιο» λειτουργεί ως στοχαστικός καθρέφτης. Μας υπενθυμίζει ότι η ουσία της πολιτικής δεν είναι μόνο η διαχείριση ισχύος, αλλά και η ηθική ευθύνη απέναντι στην ιστορία και τον άνθρωπο.

---

Γιάννης Βούλγαρης

Στην άκρη του γκρεμού

Ελλάδα 2007 – 2019

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 368

Το βιβλίο «Στην άκρη του γκρεμού» του Γιάννη Βούλγαρη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, αποτελεί μια στοχαστική και ταυτόχρονα δραματική αποτύπωση της κρίσιμης περιόδου 2007 – 2019 στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας. Με βαθιά γνώση της ελληνικής Ιστορίας και με το βλέμμα στραμμένο στις θεμελιώδεις μετατοπίσεις που καθόρισαν την πρόσφατη πορεία της χώρας, ο συγγραφέας επιχειρεί κάτι περισσότερο από μια αφήγηση γεγονότων· συγκροτεί ένα πολιτικό και ιδεολογικό χρονικό που προσεγγίζει την κρίση ως υπαρξιακό ρήγμα, όχι μόνο οικονομικό.

Το έργο αρθρώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες: την ανάγνωση της κρίσης ως ιστορικής τομής και την αποτίμηση των πολιτικών και κοινωνικών αντιδράσεων που τη συνόδευσαν. Ο Βούλγαρης δεν στέκεται μόνο στους θεσμούς και τις κυβερνητικές εναλλαγές· αναζητά τις βαθύτερες αιτίες της ελληνικής καθίζησης: τον ανολοκλήρωτο εκσυγχρονισμό, τις εσωτερικές αντιφάσεις του πολιτικού συστήματος, την ηθική κόπωση του μεταπολιτευτικού κοινωνικού συμβολαίου, την ασυνείδητη – συχνά – αδυναμία να συμβιβαστεί η εθνική ταυτότητα με τις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι.

Η αφήγηση ξεκινά από την «προειδοποίηση» της κρίσης, ήδη πριν από το 2009, και φτάνει ώς το 2019, μια συμβολική ολοκλήρωση της πρώτης μεγάλης εποχής κρίσης και αναπροσανατολισμού. Μέσα σε αυτήν τη διαδρομή ο Βούλγαρης αναλύει τον ρόλο των μνημονίων, τις ανατροπές στους πολιτικούς συσχετισμούς, τη ραγδαία άνοδο και τη δοκιμασία του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, την επιστροφή της Νέας Δημοκρατίας, αλλά και τον μετασχηματισμό της λαϊκής δυσαρέσκειας σε ριζοσπαστικό λόγο, συχνά αντιφατικό ή δημαγωγικό.

Η γραφή του Βούλγαρη παραμένει επιστημονικά τεκμηριωμένη, αλλά είναι ταυτόχρονα στοχαστική και μεστή από εμπειρία· απευθύνεται όχι μόνο σε πολιτικούς επιστήμονες και ιστορικούς, αλλά και σε κάθε πολίτη που αναζητεί ερμηνείες, πέρα από τις απλουστεύσεις. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να προτείνει τη δική του ερμηνεία της περιόδου, τονίζοντας την ανάγκη για μια νέα πολιτική σύνθεση, έναν «μεταμνημονιακό ρεαλισμό» που θα υπερβαίνει τόσο τις δογματικές αντιστάσεις όσο και τις τεχνοκρατικές ψευδαισθήσεις.

Το «Στην άκρη του γκρεμού» δεν είναι απλώς ένας απολογισμός· είναι μια πράξη μνήμης, μια πολιτική πράξη υπευθυνότητας. Μέσα από τη στοχαστική του πυκνότητα και την καθαρότητα της σκέψης, το βιβλίο του Βούλγαρη εγγράφεται ως μια από τις σημαντικότερες αναλύσεις της ελληνικής κρίσης· μια συμβολή που αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο για να κατανοήσουμε το παρελθόν, αλλά και για να αναστοχαστούμε σοβαρά το μέλλον.

---

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου

Αμερικανική υψηλή στρατηγική 18ος -21ος αιώνας

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 488

Στο ογκώδες και επιστημονικά θεμελιωμένο έργο του, ο Χαράλαμπος Παπασωτηρίου επιχειρεί μια από τις πιο φιλόδοξες και ολοκληρωμένες απόπειρες ερμηνείας της μακράς διαδρομής της αμερικανικής υψηλής στρατηγικής. Το εγχείρημα δεν είναι απλώς χρονικά εκτενές, καλύπτοντας περισσότερους από δύο αιώνες διεθνούς ιστορίας· είναι κυρίως εννοιολογικά σύνθετο, καθώς συνδέει τη στρατηγική σκέψη με τη φιλοσοφία της ισχύος, τη δημοκρατική ιδεολογία, τη γεωπολιτική ηθική και τη συγκρότηση της παγκόσμιας τάξης.

Ο Παπασωτηρίου δεν προσεγγίζει την αμερικανική ιστορία ως έναν απλό χάρτη επεμβάσεων και πολέμων. Αντιθέτως, ακολουθεί την παράδοση της ιστορικής στρατηγικής ανάλυσης που βλέπει τα κράτη –και ειδικά τις ηγεμονικές δυνάμεις – ως φορείς μακροχρόνιων κοσμοαντιλήψεων και πολιτικής σκέψης. Γι’ αυτό και ο όρος «υψηλή στρατηγική» στον τίτλο δεν αφορά μόνο τον τρόπο με τον οποίο η Αμερική σχεδίαζε τις πολεμικές ή διπλωματικές της κινήσεις, αλλά το πώς ενέπλεξε τη στρατηγική της επιβίωσης με το πολιτικό της όραμα για τον κόσμο.

Η μελέτη ξεκινά από τις απαρχές της αμερικανικής Δημοκρατίας, όταν το δόγμα της απομόνωσης και ο ουασινγκτονικός ρεαλισμός διαμόρφωσαν την αρχική στρατηγική στάση απέναντι στην Ευρώπη των αυτοκρατοριών. Καθώς το αμερικανικό κράτος ωριμάζει και επεκτείνεται ηπειρωτικά, ο συγγραφέας αναδεικνύει πώς η στρατηγική μεταλλάσσεται και εν τέλει αποκολλάται από την ουδετερότητα για να αποκτήσει παγκόσμια εμβέλεια. Η είσοδος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η δημιουργία των Δεκατεσσάρων Σημείων του Ουίλσον, η άνοδος του Ρούσβελτ, το στρατηγικό δίπολο του Ψυχρού Πολέμου – όλες αυτές οι φάσεις αναλύονται όχι απλώς ως γεγονότα, αλλά ως κρίσιμα σταυροδρόμια στρατηγικής αναπροσαρμογής.

Ο Παπασωτηρίου παρακολουθεί με κριτικό βλέμμα τη σταδιακή μετάβαση της Αμερικής από μια περιφερειακή δύναμη σε παγκόσμιο εγγυητή της ασφάλειας και της ελευθερίας – ένα πρότυπο που ονομάζει «φιλελεύθερη ηγεμονία». Αυτή η ηγεμονία, όμως, όπως ορθώς σημειώνει, δεν υπήρξε ποτέ χωρίς αντιφάσεις: η στρατηγική σύζευξη ηθικής και ισχύος διαταράχθηκε από τις επεμβάσεις, τις συμμαχικές ασυνέπειες, τις ιδεολογικές εμμονές του Ψυχρού Πολέμου και, μεταγενέστερα, από τη στρατηγική σύγχυση της εποχής Μπους -Ομπάμα – Τραμπ.

Ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδεται στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, κατά την οποία η Αμερική κλήθηκε να διαχειριστεί όχι την αντιπαράθεση με έναν ισοδύναμο αντίπαλο, αλλά την απουσία αυτού: μια κατάσταση «μονοπολικής στιγμής» που συχνά οδήγησε σε υπερεπέκταση και στρατηγικά σφάλματα (π.χ. Ιράκ, Αφγανιστάν). Ο Παπασωτηρίου δεν κρύβει τη δυσφορία του για το πώς η στρατηγική σκέψη υποχώρησε μπροστά στον ακτιβισμό, την ιδεολογική υπεραπλούστευση και την αλαζονεία της ισχύος· ταυτόχρονα, όμως, εντοπίζει και τις προσπάθειες επαναπροσδιορισμού που έγιναν – ιδίως με τη «στρατηγική συγκράτησης» απέναντι στην Κίνα ή την επιλεκτική επανασυσσώρευση δυνάμεων στην Ασία και τον Ινδοειρηνικό.

Το έργο διακρίνεται για την αφηγηματική του καθαρότητα, την κλασική μορφολογική πειθαρχία και τον σπάνιο συνδυασμό θεωρίας και ιστορικής πραγμάτωσης. Ο Παπασωτηρίου ερμηνεύει την αμερικανική στρατηγική χωρίς να τη μυθοποιεί· ούτε την αποδομεί με κυνισμό. Τη βλέπει, αντίθετα, ως έναν οργανισμό εν εξελίξει – ως ένα σύνολο αρχών που διασταυρώνονται με τη ρευστότητα της ιστορίας, με τα όρια της ισχύος και με το αστάθμητο στοιχείο του ηγετικού ανθρώπου (π.χ. ο ρόλος του Κίσινγκερ, του Κέννεν, του Μπρζεζίνσκι).

Το βιβλίο «Αμερικανική υψηλή στρατηγική» δεν αποτελεί απλώς ένα ακαδημαϊκό επίτευγμα· είναι και ένα πολιτικό υπόμνημα για την αξία της στοχαστικής διοίκησης σε μια εποχή παγκόσμιων ασυμμετριών. Ο στοχασμός αυτός αφορά άμεσα και τον ευρωπαϊκό χώρο – και ειδικά την Ελλάδα, η οποία έχει βιώσει την αμερικανική στρατηγική παρουσία άλλοτε ως προστασία, άλλοτε ως παρέμβαση και άλλοτε ως αδιαφορία.

Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα έργο αναφοράς, που δεν διαβάζεται απλώς, αλλά μελετάται. Μέσα από τις 488 σελίδες του αναπτύσσεται μια μορφή «στρατηγικής ιστοριογραφίας» – όχι μια στείρα καταγραφή, αλλά μια ζωντανή σκέψη εν δράσει. Σε καιρούς όπου η στρατηγική σκέψη δείχνει να έχει υποχωρήσει μπροστά στην τακτική πανικόβλητη αντίδραση, ο Παπασωτηρίου μας υπενθυμίζει ότι οι αυτοκρατορίες δεν καταρρέουν από έλλειψη όπλων, αλλά από έλλειψη οράματος και συνέχειας. Το βιβλίο αυτό προσφέρει και τα δύο: ιστορική συνείδηση και στρατηγική διαύγεια.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ο άνθρωπος που αγαπούσε πολύ τη λογοτεχνία

Βιβλίο: Διηγήματα φτιαγμένα από «καλά αίματα»

Βιβλίο: Ο εκσλαβισμός της Μακεδονικής κληρονομιάς!