Την τελευταία πενταετία καταγράφεται ένα έντονο και μαζικό κύμα φυγής από την αγορά εργασίας, το οποίο φαίνεται να οφείλεται εν μέρει στον φόβο των ασφαλισμένων για επερχόμενες αυξήσεις στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Με συνολικές αποχωρήσεις που ξεπερνούν τις 990.000 στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, το φαινόμενο αυτό δεν υποχώρησε ούτε μέσα στο 2024, παρά τις ενδείξεις σταθεροποίησης που παρατηρήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΕΦΚΑ, έξι στους δέκα ασφαλισμένους επιλέγουν να αποχωρήσουν πριν από τη συμπλήρωση των γενικών ορίων ηλικίας, αξιοποιώντας τις δυνατότητες πρόωρης συνταξιοδότησης. Το 2024 οι αιτήσεις συνταξιοδότησης ανήλθαν σε περίπου 201.000, διατηρώντας τη δυναμική που είχε καταγραφεί τα προηγούμενα χρόνια.

Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του φαινομένου, αρκεί να δούμε την εξέλιξη των αιτήσεων τα τελευταία χρόνια:

• Το 2020, οι αιτήσεις συνταξιοδότησης πλησίασαν τις 176.000.
• Το 2021 καταγράφηκε αύξηση, με πάνω από 212.000 αιτήσεις.
• Το 2022 οι αιτήσεις παρέμειναν σε υψηλά επίπεδα, με περίπου 211.000.
• Το 2023 υπήρξε μια μικρή υποχώρηση, με 190.000 αιτήσεις.

Παρά τις μεταβατικές ρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν, οι γενικοί κανόνες που ισχύουν από το 2022 προβλέπουν ότι η πλήρης σύνταξη καταβάλλεται στα 62 έτη με 40 χρόνια ασφάλισης ή στα 67 έτη με τουλάχιστον 15 χρόνια ασφάλισης. Ωστόσο, η αναμονή για αυστηρότερα όρια ηλικίας από το 2027 και μετά φαίνεται να έχει ενισχύσει την πρόωρη έξοδο από την εργασία.

Το θεσμικό πλαίσιο, όπως ορίζεται από τον νόμο, προβλέπει ότι από το 2021 και ανά τριετία, τα όρια ηλικίας για τη συνταξιοδότηση μπορούν να αναπροσαρμόζονται ανάλογα με το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού. Μέχρι σήμερα, όμως, οι σχετικές αναπροσαρμογές δεν έχουν εφαρμοστεί, λόγω της επίδρασης της πανδημίας στο δημογραφικό προφίλ της χώρας. Το 2027, ωστόσο, αναμένεται να εξεταστεί ξανά η ενεργοποίηση αυτού του μηχανισμού, κάτι που έχει οδηγήσει σε μια αίσθηση ανασφάλειας μεταξύ των ασφαλισμένων.

Αυτή η αβεβαιότητα θεωρείται από πολλούς ειδικούς ως βασικός παράγοντας που οδηγεί στην πρόωρη αποχώρηση από την αγορά εργασίας, καθώς πολλοί επιλέγουν να συνταξιοδοτηθούν πριν από την ενδεχόμενη επιδείνωση των όρων συνταξιοδότησης.

Παράλληλα, αυξάνεται σημαντικά και το ενδιαφέρον για εργασία μετά τη συνταξιοδότηση. Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο επιτρέπει στους συνταξιούχους να απασχολούνται χωρίς να υφίστανται περικοπές στην κύρια σύνταξή τους, αρκεί να καταβάλλουν έναν ειδικό πόρο.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο αριθμός των συνταξιούχων που εργάζονται υπό αυτό το καθεστώς ξεπερνά ήδη τις 200.000.

Συγκεκριμένα:

• Για τους μισθωτούς, ο ειδικός πόρος ανέρχεται σε 10% επί του ακαθάριστου μισθού και καταβάλλεται μέσω Αναλυτικής Περιοδικής Δήλωσης (ΑΠΔ).
• Για τους μη μισθωτούς, το ποσοστό φτάνει στο 50% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας, με εξαιρέσεις για ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες όπως δικηγόρους και μηχανικούς.

Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπουμε τη σημαντική δημογραφική παράμετρο που επιβαρύνει το ασφαλιστικό σύστημα: την αποχώρηση της γενιάς των baby boomers (γεννημένοι μεταξύ 1946 και 1964). Αυτή η γενιά, η οποία γνώρισε κορύφωση γεννήσεων στην Ελλάδα μεταξύ 1960 και 1965 με περισσότερες από 170.000 γεννήσεις ετησίως — αριθμό σχεδόν διπλάσιο από τα σημερινά επίπεδα — συνεχίζει να αποχωρεί σε υψηλό ρυθμό από την αγορά εργασίας.

Εκτιμάται ότι η αποχώρηση της γενιάς των baby boomers θα ολοκληρωθεί έως το 2029, ενώ ο ετήσιος ρυθμός συνταξιοδότησης για την περίοδο 2022-2029 προβλέπεται να είναι διπλάσιος σε σύγκριση με την προηγούμενη επταετία (2015-2022).

Συνολικά, η εικόνα που διαμορφώνεται δείχνει ένα ασφαλιστικό σύστημα υπό πίεση, που αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, τόσο από την πλευρά των αυξημένων αιτήσεων συνταξιοδότησης όσο και από την αναμονή αλλαγών στα όρια ηλικίας. Η ανάγκη για ευέλικτες πολιτικές και αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις καθίσταται επιτακτική, προκειμένου να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η ισορροπία του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.