Ακριβώς 60 χρόνια πριν, στις 15 Ιουλίου 1965 ο τότε Πρωθυπουργός και πρόεδρος της Ένωσης Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου μεταβαίνει στα ανάκτορα ανακοινώνοντας στον τότε Βασιλιά Κωνσταντίνο την παραίτησή του.

Ωστόσο τα γεγονότα και κυρίως οι μηχανορραφίες του Παλατιού σε συνεννόηση με ένα ανίερο συνασπισμό πολιτικών δυνάμεων, τον προλαβαίνουν.

Σχεδόν δεν πρόλαβε να φύγει από τα Ανάκτορα ο Γεώργιος Παπανδρέου και φτάνει σε αυτά ο τότε πρόεδρος της Βουλής και μέλος της Ένωσης Κέντρου Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας. Σας έτοιμος ή ενημερωμένος από καιρό, λαμβάνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, με την προοπτική να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από μερίδα βουλευτών του κόμματός του και από τους βουλευτές της δεξιάς ΕΡΕ. Γίνεται έτσι ο πρώτος αποστάτης Πρωθυπουργός. Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάνε τα Ιουλιανά ή αλλιώς η «Αποστασία», μία κίνηση που χαράχτηκε με μελανά χρώματα στην ιστορία της χώρας και η οποία οδηγεί σε μια βαθιά πολιτική κρίση, ανοίγοντας το δρόμο για την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών του 1967.

Η νίκη της ΕΚ το 1964 δεν έγινε ποτέ αποδεκτή στο Παλάτι

Πως φτάσαμε όμως εδώ; Στις 16 Φεβρουαρίου του 1964 διεξάγονται εθνικές εκλογές.

Η Ένωση Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου θριαμβεύει με ποσοστό 52.7% και 171 έδρες, ακολουθεί η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (ΕΡΕ) του Παναγιώτη Κανελλόπουλου με 35.2% και 107 έδρες και η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) με 11.8% και 22 έδρες.

Μεταξύ των υπουργών της κυβέρνησης ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, στον οποίο ανατίθεται το υπουργείο Οικονομικών και ο Ανδρέας Παπανδρέου που αναλαμβάνει το υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης.

Στις αρχές Ιουλίου του 1965, ο Πρωθυπουργός επιθυμεί να αντικαταστήσει ο ίδιος τον τότε υπουργό Άμυνας Πέτρο Γαρουφαλιά.

Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αν και δεν αντιτίθεται στην απομάκρυνσή του, δεν υπογράφει το σχετικό διάταγμα ώστε να αναλάβει το χαρτοφυλάκιο ο Γεώργιος Παπανδρέου, θέτοντας ως προϋπόθεση να τοποθετηθεί άλλο πρόσωπο και έτσι ο Πέτρος Γαρουφαλιάς δεν εγκαταλείπει το αξίωμα.

Ως αφορμή ο Βασιλιάς επιστρατεύει την περιβόητη υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, μία άγρια πολιτική συνωμοσία, σε βάρος του Ανδρέα Παπανδρέου και των πιο προοδευτικών δυνάμεων στους κόλπους της Ένωσης Κέντρου. Σύμφωνα με αυτή τη συνωμοσία, υφίστατο υποτίθεται μια μυστική αριστερή οργάνωση μέσα στο στράτευμα με στόχο την κατάλυση του πολιτεύματος! Και για να εμφανιστεί ως πραγματική απειλή αυτή η θεωρία που κατέπεσε εκκωφαντικά στη συνέχεια, εμπλέκει και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το παρακράτος της δεξιάς – διότι περί αυτού επρόκειτο – είχε δώσει το άλλοθι στο Παλάτι για να εκκινήσει τη σκοτεινή διαδικασία ανατροπής της εκλεγμένης κυβέρνησης και ουσιαστικά κατάλυσης της Δημοκρατίας.

Στην πραγματικότητα και σε ένα ειρωνικό παιχνίδι της μοίρας, ο Κωνσταντίνος Γλίξμπουργκ, σκάβει το δικό του πολιτικό λάκκο, καθώς διαπράττει την εκτροπή, που οδήγησε τη χώρα και τη δημοκρατία στο γύψο των συνταγματαρχών.

Η περιπέτεια με τις κυβερνήσεις μίας χρήσης   

Με προκλητικό τρόπο ο τότε Βασιλιάς με επιστολές του στον Πρωθυπουργό, τον κατηγορεί ότι επιχειρεί… κατάλυση του Συντάγματος και επιβολή δικτατορίας.

Έτσι, με τη ρήξη να γίνεται γεγονός φτάνουμε στα γεγονότα που πυροδότησαν την αποστασία.

Στην κυβέρνηση των αποστατών, όπως ονομάστηκε για προφανείς λόγους, συμμετέχει μεταξύ άλλων και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος αναλαμβάνει το υπουργείο Συντονισμού.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου καλεί σε νέο ανένδοτο αγώνα για τη δημοκρατία, ενώ από την πρώτη μέρα σημειώνονται μεγάλες διαδηλώσεις στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις. Σε μία από τις λαϊκές συγκεντρώσεις στις 21 Ιουλίου πέφτει νεκρός ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Η αστυνομία ισχυρίστηκε ότι πέθανε από ασφυξία, λόγω των δακρυγόνων που η ίδια έριξε, αλλά μεταγενέστερη ιατροδικαστική εξέταση από γιατρούς της οικογένειας έδειξε πως ο Πέτρουλας στραγγαλίστηκε. Η αστυνομία επεδίωξε την ταφή του κρυφά από τους γονείς του και πριν ανατείλει ο ήλιος. Ο ιερέας αρνήθηκε να κάνει την ταφή. Η κηδεία του στη συνέχεια πήρε τη μορφή διαδήλωσης.

Κάποιοι ακόμα και σήμερα ζηλεύουν αυτές τις μεθόδους της αστυνομίας.

Στις 4 Αυγούστου η κυβέρνηση Νόβα αποτυγχάνει να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή.

Υπέρ της κυβέρνησης ψηφίζουν 107 βουλευτές της ΕΡΕ και 24 βουλευτές της Ένωσης Κέντρου, δηλαδή 131 συνολικά και κατά ψηφίζουν 167 εκ των οποίων 145 της ΕΚ και 22 της ΕΔΑ. Έτσι την επόμενη μέρα ανακοινώνει και τυπικά την παραίτησή της.

Στις 18 Αυγούστου ορκίζεται η κυβέρνηση Τσιριμώκου, η οποία επίσης αδυνατεί να κερδίσει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής.

135 βουλευτές ψηφίζουν υπέρ και 159 κατά, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί.

Η τρίτη προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης αποστασίας γίνεται στις 17 Σεπτεμβρίου με τον Στέφανο Στεφανόπουλο.

Τελικά η κυβέρνηση Στεφανόπουλου καταφέρνει να πάρει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής με 152 υπέρ και 148 κατά.

Ωστόσο δεν καταφέρνει να επιβιώσει για μεγάλο διάστημα. Στις 20 Δεκεμβρίου του 1966 καταρρέει λόγω της αποχώρησης της ΕΡΕ.

Δύο ημέρες αργότερα την διαδέχεται η μεταβατική κυβέρνηση Παρασκευόπουλου με στόχο την διεξαγωγή εκλογών μέχρι τον Ιούνιο του 1967. Στις 14 Ιανουαρίου του 1967 η κυβέρνηση κερδίζει την ψήφο εμπιστοσύνης με 215 υπέρ, μεταξύ αυτών ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου και 61 κατά.

Η κυβέρνηση ανατρέπεται στις 30 Μαρτίου και πάλι με την απόσυρση της εμπιστοσύνης της ΕΡΕ, η οποία σχηματίζει κυβέρνηση με Πρωθυπουργό αρχηγό της ΕΡΕ Παναγιώτη Κανελλόπουλο.

Στις 14 Απριλίου διαλύεται η Βουλή προκειμένου να διενεργηθούν εθνικές εκλογές στις 28 Μαΐου κάτι που όμως δεν θα συμβεί καθώς στις 21 Απριλίου του 1967 εκδηλώνεται το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και καταλύεται η δημοκρατία για τα επόμενα 7 χρόνια.

Οι μοιραίες ευθύνες του Παλατιού  

Τα «Ιουλιανά» και η «αποστασία» βαρύνουν ιστορικά το Παλάτι και ουσιαστικά εκείνη η εκτροπή διέρρηξε τις σχέσεις της «βασιλικής» οικογένειας με τον ελληνικό λαό και τελικά οδήγησε στην κατάργηση του ξεπερασμένου και αντιδημοκρατικού θεσμού της μοναρχίας.

Η ευθύνη του Παλατιού θεωρείται από την πλειοψηφία των ιστορικών και αναλυτών ως καθοριστική και πρωταρχική.

Συνοπτικά υπέπεσε στα εξής λάθη:

• Παρέμβαση στη διακυβέρνηση: Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα που θα επέτρεπε στον εκλεγμένο πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, παραβιάζοντας τη συνταγματική τάξη και τη λαϊκή κυριαρχία.
• Επιβολή αποστατών: Το Παλάτι προώθησε και στήριξε τη δημιουργία κυβερνήσεων από αποσχισθέντα στελέχη της Ένωσης Κέντρου, γνωστούς ως «Αποστάτες», με στόχο να ελέγχει την εκτελεστική εξουσία μέσω προσώπων της αρεσκείας του.
• Υπονόμευση της δημοκρατικής νομιμότητας: Η παρεμβατική και πατερναλιστική στάση του Παλατιού υπονόμευσε τους δημοκρατικούς θεσμούς και δημιούργησε κλίμα πολιτικής ανωμαλίας, που εν τέλει οδήγησε στη δικτατορία του 1967.
• Επιστολές και πιέσεις: Ο βασιλιάς αντάλλαξε οξύτατες επιστολές με τον Παπανδρέου, ασκώντας πιέσεις και κατηγορώντας τον έμμεσα για εμπλοκή στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, χρησιμοποιώντας το θέμα ως πρόσχημα για να διατηρήσει τον έλεγχο του στρατεύματος.
• Άμεση ανάμειξη σε κυβερνητικές επιλογές: Μετά την παραίτηση Παπανδρέου, το Παλάτι κάλεσε αμέσως τον Γεώργιο Νόβα να σχηματίσει νέα κυβέρνηση, αγνοώντας τη λαϊκή βούληση και το αποτέλεσμα των εκλογών.

Οι συνέπειες των κινήσεων που έκανε το Παλάτι ήταν οι εξής:

• Πολιτική αστάθεια: Η παρέμβαση του Παλατιού προκάλεσε παρατεταμένη πολιτική κρίση και μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις, με διαδηλώσεις και συγκρούσεις στους δρόμους.
• Διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς: Η ενέργεια του Παλατιού συνέβαλε στην απαξίωση του πολιτικού συστήματος και στην αποδυνάμωση των μηχανισμών άμυνας της δημοκρατίας, διευκολύνοντας την εκδήλωση του πραξικοπήματος του 1967.
• Η ιστορική αποτίμηση συγκλίνει στο ότι το Παλάτι, και ειδικά ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, φέρουν την κύρια ευθύνη για τη θεσμική εκτροπή και την πολιτική κρίση του Ιουλίου 1965, καθώς οι ενέργειές τους παραβίασαν τη συνταγματική τάξη και την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

Το ιστορικό άγος των Αποστατών

Οι βουλευτές που αποστάτησαν από την Ένωση Κέντρου το καλοκαίρι του 1965, γνωστοί ως «αποστάτες», φέρουν επίσης σημαντική ευθύνη για τις εξελίξεις που οδήγησαν στη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967.

Διέπραξαν μεταξύ άλλων αδιανόητα λάθη:

 1. Διάβρωση της δημοκρατικής νομιμότητας

• Με τη στήριξή τους στις κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν με εντολή του Παλατιού, οι αποστάτες συνέβαλαν στην παραβίαση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας και στη συνταγματική εκτροπή.
• Η αποστασία τους αποδυνάμωσε το μεγαλύτερο τότε κόμμα, την Ένωση Κέντρου, που είχε λάβει 52% στις εκλογές του 1964, και διέσπασε το δημοκρατικό μέτωπο της χώρας.

2. Ενίσχυση της πολιτικής αστάθειας

• Η αποστασία προκάλεσε παρατεταμένη πολιτική κρίση και αστάθεια, με συνεχείς διαδηλώσεις, συγκρούσεις και αδυναμία σχηματισμού σταθερής κυβέρνησης.
• Η πολιτική ανωμαλία που δημιουργήθηκε εξουδετέρωσε τους θεσμικούς μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε μελλοντικές εκτροπές, διευκολύνοντας την επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος.

3. Προσωπικά και πολιτικά κίνητρα

• Πολλοί από τους αποστάτες φέρονται να ενέδωσαν σε πιέσεις, υποσχέσεις για υπουργικούς θώκους ή ακόμα και χρηματισμό, γεγονός που ενίσχυσε την απαξίωση της πολιτικής ζωής και την κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
• Η πράξη τους θεωρήθηκε από μεγάλο μέρος της κοινωνίας ως πράξη συναλλαγής και προσωπικού οφέλους, εις βάρος της δημοκρατικής σταθερότητας.

4. Ιστορική αποτίμηση

• Η αποστασία των βουλευτών θεωρείται από την πλειοψηφία των ιστορικών ως ένας από τους βασικούς παράγοντες που άνοιξαν τον δρόμο για τη δικτατορία, καθώς διευκόλυνε την παρέμβαση του Παλατιού και αποδυνάμωσε τις δημοκρατικές αντιστάσεις.
• Η κρίση του 1965-1967 αποτέλεσε το προοίμιο για την επιβολή του στρατιωτικού καθεστώτος, καθώς το πολιτικό σύστημα είχε ήδη αποσταθεροποιηθεί εκ των έσω.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Παναγιώτης Παπαδιόχος

Διαβάστε επίσης:

Επικοινωνία Δένδια με Χέγκσεθ – Πρόσκληση στον Αμερικανό υπουργό Άμυνας για επίσκεψη στην Ελλάδα

ΟΠΕΚΕΠΕ: Θύελλα για το νέο «μπάζωμα» με την κυβερνητική εξεταστική

ΣΥΡΙΖΑ: Ήρθε η ώρα της Οικονομικής Εισαγγελίας και της Οικονομικής Αστυνομίας για την «Ομάδα Αλήθειας» – Τελειώνουν τα ψέματα