Τις τελευταίες εβδομάδες, η απότομη αύξηση των μεταναστευτικών ροών από την Ανατολική Λιβύη προς την Κρήτη έχει προκαλέσει σοβαρό προβληματισμό στην Ελλάδα και έντονη ανησυχία στην Ε.Ε. Οι ροές ξεκινούν από τις περιοχές του Τομπρούκ και της Ντέρνα (περίπου 300 χλμ. από τα νότια παράλια της Κρήτης), που ελέγχονται από τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA) του οποίου ηγείται ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ.

Η χαλάρωση του ελέγχου των κυκλωμάτων διακίνησης στις ακτές της Ανατολικής Λιβύης, που είχε αποτέλεσμα την απελευθέρωση των μεταναστευτικών ροών προς την Κρήτη, φαίνεται να συνδέεται κυρίως με τις τρέχουσες γεωπολιτικές επιδιώξεις του Λίβυου στρατάρχη. Οι ρευστές και διακυμαινόμενες συμμαχίες του Χαφτάρ αντανακλώνται σε μια επαμφοτερίζουσα πολιτική στάση, καθιστώντας δύσκολη την πρόβλεψη των επιλογών του.

Παρακάτω θα εξετάσουμε τις σχέσεις του Χαφτάρ με περιφερειακούς κρατικούς δρώντες, όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ρωσία, προκειμένου να ερμηνεύσουμε τις τρέχουσες επιδιώξεις του, καθώς και το ενδεχόμενο μεταβολής τους στο εγγύς μέλλον.

Τουρκία

Οι σχέσεις ανάμεσα στην Άγκυρα και τον Χαφτάρ άρχισαν να καλλιεργούνται δειλά από το 2022 και πιο ουσιαστικά από το 2023, παρά την προηγούμενη ανοιχτή αντιπαράθεση λόγω της τουρκικής υποστήριξης στην κυβέρνηση της Τρίπολης. Το 2022 ξεκίνησαν οι πρώτες επαφές με τη διαμεσολάβηση τοπικών φυλών και αξιωματούχων περιφερειακών χωρών, ενώ το 2023 σημειώθηκε μυστική συνάντηση αξιωματούχων του LNA με Τούρκους διπλωμάτες στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Τη διετία 2024-2025 ο Χαφτάρ άρχισε να διαφοροποιεί τη στάση του απέναντι στην Τουρκία, την οποία δεν θεωρούσε πλέον εχθρική χώρα. Συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του 2024, πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση αξιωματούχων του LNA με Τούρκους διπλωμάτες στο Άμπου Ντάμπι, όπου συζήτησαν οικονομικά θέματα και έργα υποδομής για την περιοχή της Κυρηναϊκής, ενώ το φθινόπωρο κυκλοφόρησε ένας χάρτης με τα τουρκικά επιχειρηματικά ενδιαφέροντα στα λιμάνια Τομπρούκ και Ντέρνα.

Αφού η Άγκυρα δεν συνιστούσε πλέον «κόκκινη γραμμή» για τον Χαφτάρ, οι δύο πλευρές άρχισαν να επισημοποιούν τη σύσφιξη των σχέσεών τους. Έτσι, στις 4 Απριλίου 2025, ο Σαντάμ Χαφτάρ, επικεφαλής των χερσαίων δυνάμεων του LNA και γιος του στρατάρχη Χαφτάρ, επισκέφτηκε την Άγκυρα, όπου μεταξύ άλλων συμφωνήθηκαν η προμήθεια τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, η εκπαίδευση και ο εξοπλισμός του LNA.

Η επίσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε ύστερα από δημοσιεύματα ότι η αμερικανική εταιρεία πετρελαίου Chevron είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον στην ελληνική κυβέρνηση για εξερεύνηση σε θαλάσσιες περιοχές νότια της Κρήτης, οι οποίες, σύμφωνα με το ανυπόστατο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, ανήκουν στη λιβυκή ΑΟΖ. Είναι προφανές ότι από την πολυεπίπεδη στρατηγική προσέγγισης η Άγκυρα επιδιώκει:

● Γεωπολιτικά οφέλη, όπως για παράδειγμα την επικύρωση του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού μνημονίου του 2019 από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης, η οποία έχει ήδη δημιουργήσει ειδική επιτροπή για την εξέταση της συμφωνίας.

● Την άσκηση επιρροής στην Ανατολική Λιβύη, προωθώντας οικονομική διείσδυση.

● Την απομόνωση της Ελλάδας και της Ε.Ε. από τον άξονα στήριξης του Χαφτάρ, καθώς και τον περιορισμό της επιρροής της Αιγύπτου και της Ρωσίας.

● Την επανεκκίνηση μεγάλων κατασκευαστικών έργων, που πάγωσαν λόγω του εμφυλίου, αξίας μεγαλύτερης των 15 δισ. δολαρίων.

● Την απόκτηση πρόσβασης σε λιμάνια της Ανατολικής Λιβύης, που της επιτρέπουν να ελέγχει θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Κρήτης και να χρησιμοποιεί τις μεταναστευτικές ροές ως εργαλείο γεωπολιτικής επιρροής.

Από την πλευρά του, μέσω της προσέγγισης με την Τουρκία, ο Χαφτάρ επιδιώκει:

● Αναγνώριση από μια διεθνώς ισχυρή χώρα, όπως είναι η Τουρκία, προκειμένου να ενισχύσει το πολιτικό του βάρος ενόψει πιθανών εκλογών ή συμφωνίας εθνικής ενότητας.

● Τουρκικές επενδύσεις σε έργα υποδομής και συμμετοχή τουρκικών επιχειρήσεων σε νέα έργα ανοικοδόμησης, που ήδη ξεκινούν σε Βεγγάζη και Ντέρνα.

● Στρατιωτική συνεργασία και στρατιωτική υποστήριξη. Το 2025, αναμένεται να εκπαιδευτούν στην Τουρκία τουλάχιστον 1.500 Λίβυοι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί.

● Μείωση της στήριξης της Άγκυρας στην κυβέρνηση της Τρίπολης.

Αίγυπτος

Η Αίγυπτος ανησυχεί για την πιθανή επέκταση της συγκρουσιακής κατάστασης της Λιβύης προς τα ανατολικά. Η προσέγγισή της στον λιβυκό εμφύλιο χαρακτηρίζεται ως μια υπολογισμένη στρατηγική, που στοχεύει στη διαφύλαξη της ασφάλειάς της, στην επέκταση της επιρροής της και στην επιδίωξη των οικονομικών της συμφερόντων. Επιπρόσθετα, εργάζεται ενεργά για τον περιορισμό της τουρκικής επιρροής στη Λιβύη, την οποία αντιλαμβάνεται ως αντίπαλο που επιδιώκει να επεκτείνει το περιφερειακό του αποτύπωμα.

Μέχρι σήμερα, οι σχέσεις μεταξύ του Λίβυου στρατάρχη Χαφτάρ και του Αιγύπτιου Προέδρου Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι είναι στενές και στρατηγικής σημασίας. Επιπρόσθετα, αποτελούν βασικό άξονα των γεωπολιτικών ισορροπιών στη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο. Από το 2014, η στήριξη που παρείχε ο Σίσι στον Χαφτάρ περιελάμβανε:

● Στρατιωτική εκπαίδευση.

● Εξοπλισμό για τις δυνάμεις του LNA.

● Διεξαγωγή μυστικών στρατιωτικών επιχειρήσεων κοντά στα σύνορα Λιβύης – Αιγύπτου.

● Υποστήριξη από την αιγυπτιακή πολεμική αεροπορία στις επιθετικές επιχειρήσεις του LNA στη Δυτική Λιβύη (κυρίως το 2017).

● Διπλωματική στήριξη στον ΟΗΕ και σε διεθνή φόρα μαζί με τα ΗΑΕ και τη Ρωσία.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, ο Χαφτάρ επιχειρεί να παίξει «παιχνίδια ισορροπίας» μεταξύ ισχυρών κρατικών δρώντων, όπως η Αίγυπτος, η Τουρκία και η Ρωσία, προκειμένου να διατηρήσει τοπική νομιμοποίηση και να αυξήσει πολιτικά ανταλλάγματα. Από την πλευρά του, ο Σίσι δεν επιλέγει άμεση ρήξη, αλλά ενισχύει τους διαύλους επικοινωνίας και παραμένει σε ετοιμότητα για να παρέμβει εάν η τουρκική επιρροή ξεπεράσει κάποια «κόκκινη γραμμή».

Στην πρόσφατη προσέγγιση του Χαλίφα Χαφτάρ προς τις τουρκικές θέσεις, ο Σίσι αντιδρά με ψυχραιμία και στρατηγική επιφυλακτικότητα. Συγκεκριμένα, υπογραμμίζει την ανάγκη αποχώρησης όλων των ξένων δυνάμεων από τη Λιβύη, γεγονός που λειτουργεί ως υπαινιγμός προς την Τουρκία και την παρουσία της μέσω στρατιωτικών συμφωνιών, αλλά και επιμένει στη στήριξη ελεύθερων και δίκαιων εκλογών, απορρίπτοντας ενδεχομένως πολιτικές συμφωνίες που προκύπτουν μέσω «παζαριών».

Στη συνάντηση Σίσι – Χαφτάρ στις 30 Ιουνίου 2025, ο Αιγύπτιος Πρόεδρος επανέλαβε ότι «η σταθερότητα της Λιβύης δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο μέσα από ένα λιβυκό, ενωτικό και ανεξάρτητο πλαίσιο χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις». Ταυτόχρονα, ενισχύει τις αιγυπτιακές στρατιωτικές βάσεις κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη (περιοχή Σίβα και Σαλούμ) και συνεχίζει να εκπαιδεύει φιλο-αιγυπτιακές δυνάμεις στην Ανατολική Λιβύη, ώστε να διατηρεί επιρροή ακόμα κι αν ο Χαφτάρ ευθυγραμμιστεί με την Άγκυρα.

Είναι προφανές ότι η αιγυπτιακή ηγεσία δεν βλέπει θετικά τη σταδιακή αποδοχή των τουρκολιβυκών συμφωνιών, ιδίως για την ΑΟΖ και τη στρατιωτική συνεργασία. Ο Σίσι φέρεται να έστειλε προειδοποιητικά σήματα, μέσω της υπηρεσίας πληροφοριών (GIS) και ειδικών απεσταλμένων ότι «μια μετατόπιση ισορροπίας προς την Άγκυρα μπορεί να επηρεάσει τη στήριξη του Καΐρου».

Ο Αιγύπτιος Πρόεδρος ζητά από τον Χαφτάρ:

● Ενεργή συνεργασία για την καταπολέμηση των τζιχαντιστικών ομάδων και έλεγχο των συνόρων για τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών.

● Στενή στρατιωτική συνεργασία με τον LNA, που περιλαμβάνει παροχή στρατιωτικής εκπαίδευσης, εξοπλισμό και ανταλλαγή πληροφοριών.

● Περιορισμό της τουρκικής επιρροής.

● Απόρριψη και μη επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019.

● Προώθηση των αιγυπτιακών οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων.

Από το Κάιρο ο Λίβυος στρατάρχης επιδιώκει:

● Στρατιωτική και πολιτική στήριξη απέναντι στην κυβέρνηση της Τρίπολης και των υποστηρικτών της.

● Διπλωματική στήριξη σε διεθνή φόρα, ειδικά στο πλαίσιο των συνομιλιών για τη μετεμφυλιακή πολιτική λύση στη Λιβύη.

● Υλική υποστήριξη και εκπαίδευση του LNA.

● Οικονομική και αναπτυξιακή συνεργασία για την ανοικοδόμηση και την ανασυγκρότηση της Ανατολικής Λιβύης.

Ελλάδα

Η υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου (Νοέμβριος 2019), μεταξύ της Τουρκίας και της προσωρινής Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) του Φαγιέζ Αλ Σαράτζ στην Τρίπολη, λειτούργησε ως καταλύτης για την προσέγγιση της Ελλάδας με τον Χαφτάρ. Η Άγκυρα επιδίωκε μέσω του μνημονίου να κατοχυρώσει θαλάσσια δικαιώματα στη Μεσόγειο, αγνοώντας την επήρεια ελληνικών νησιών όπως η Κρήτη και η Ρόδος.

Απέναντι σε αυτή την εξέλιξη, η Αθήνα απέλασε τον Λίβυο πρέσβη στην Ελλάδα και ανέπτυξε διπλωματικά και πολιτικά ανοίγματα προς τον Χαφτάρ, ο οποίος τάχθηκε κατά του μνημονίου και αμφισβήτησε τη νομιμότητα της κυβέρνησης της Τρίπολης. Η απότομη βελτίωση των σχέσεων Αθήνας – Χαφτάρ συνεχίστηκε με την επίσκεψη του Λίβυου στρατάρχη στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2020, κατά τη διάρκεια της οποίας εξέφρασε την απόρριψη του τουρκολιβυκού μνημονίου και στήριξε την ελληνική θέση για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών.

Μέχρι το 2022 ο Χαφτάρ δεν είχε καταφέρει να εδραιώσει την κυριαρχία του στη Λιβύη, ενώ η Ελλάδα άρχισε να διευρύνει τις διπλωματικές επαφές της και με την κυβέρνηση της Τρίπολης. Η Αθήνα προσέγγισε τον Χαφτάρ κυρίως ως αντίβαρο στο τουρκολιβυκό μνημόνιο και όχι ως διαχρονικό στρατηγικό εταίρο. 

Μετά το 2023, η μεταστροφή του Χαφτάρ προς την Τουρκία υπονόμευσε τις προσδοκίες της ελληνικής διπλωματίας. Η πιθανή επικύρωση του μνημονίου του 2019 από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης θα συνιστούσε διπλωματική ήττα για την Ελλάδα και θα ενθάρρυνε περαιτέρω τις τουρκικές διεκδικήσεις στη θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης.

Η απότομη αύξηση των μεταναστευτικών ροών από την Ανατολική Λιβύη προς την Κρήτη στα μέσα του 2025 οδήγησε την Αθήνα να ενεργοποιήσει ξανά τις επαφές της με την κυβέρνηση της Βεγγάζης. Πράγματι, στις αρχές Ιουλίου, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης επισκέφθηκε τη Βεγγάζη, όπου συναντήθηκε με τον Λίβυο στρατάρχη και συζήτησαν την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών και το μεταναστευτικό, χωρίς οριστικές δεσμεύσεις. Η ελληνική πλευρά ζητά από τον Χαφτάρ:

● Άμεσο έλεγχο και περιορισμό των κυκλωμάτων διακινητών, συνεργασία σε επίπεδο λιμενικών αρχών, καθώς και δημιουργία επιχειρησιακών μηχανισμών με την Ε.Ε. για τη διακοπή των μεταναστευτικών ροών.

● Μη επικύρωση του ανυπόστατου τουρκο-λιβυκού μνημονίου από τη Βουλή της Ανατολικής Λιβύης, καθώς και πρόληψη ενδεχόμενων παραχωρήσεων θαλάσσιων ζωνών βόρεια της Ανατολικής Λιβύης προς την Τουρκία για εκμετάλλευση.

● Διάλογο για μελλοντική οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, με γνώμονα το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Από την Ελλάδα, ο Χαφτάρ επιδιώκει:

● Αναγνώριση του πολιτικού του ρόλου ως ισχυρού παράγοντα στη Λιβύη και στήριξη σε ευρωπαϊκά φόρα, ώστε να αναβαθμιστεί η εικόνα του ως συνομιλητής-κλειδί για την ασφάλεια της Μεσογείου.

● Πιθανή συνεργασία στο μεταναστευτικό με οικονομικά και πολιτικά ανταλλάγματα κυρίως από την Ε.Ε. μέσω της υποστήριξης της Αθήνας.

● Προσέλκυση ελληνικών και ευρωπαϊκών επενδύσεων, που θα ενισχύσουν το οικονομικό του αποτύπωμα.

Σχέσεις του Χαφτάρ με Ρωσία και Ιταλία

Πέραν των σχέσεών του με την Τουρκία, την Αίγυπτο και την Ελλάδα, ο Λίβυος στρατάρχης έχει οικοδομήσει σχέσεις συνεργασίας με τη Ρωσία και την Ιταλία, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα τις περιφερειακές εξελίξεις και προκαλούν προβληματισμό στην ελληνική πλευρά.

Ρωσία: Η δεκαετής στενή πολιτικο-στρατιωτική σχέση Χαφτάρ – Ρωσίας βασίζεται σε αμοιβαία στρατηγικά συμφέροντα. Η Ρωσία υποστηρίζει στρατιωτικά τον LNA, παλαιότερα με τη μισθοφορική οργάνωση Wagner και μετά τον θάνατο του Γιεβγκένι Πριγκόζιν με την Africa Corps, που ελέγχεται από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας. Μέχρι τα μέσα του 2024, αναπτύχθηκαν 800 έως 1.800 Ρώσοι στρατιώτες και μισθοφόροι υπό την ομπρέλα της Africa Corps, τόσο στη Δυτική Λιβύη (Σύρτη, Τζούφρα, Μπρακ αλ-Σάτι) όσο και στην Ανατολική Λιβύη (αεροπορική βάση Μάτεν αλ-Σάρα).

Η Μόσχα φιλοξενεί συχνά τον Χαφτάρ, προσφέροντάς του πολιτική νομιμοποίηση. Εφόσον ο Χαφτάρ αποκτήσει θεσμική εξουσία, θα επιδιώξει πρόσβαση σε λιμένες (ναυτικές βάσεις στην Ντέρνα ή στο Τομπρούκ), σε κοιτάσματα υδρογονανθράκων και φυσικά στην εδραίωση της επιρροής της στην περιοχή της Μεσογείου.

Ιταλία

Αν και η Ιταλία δίνει προτεραιότητα στον περιορισμό των ροών προς τη Λαμπεντούζα, εντούτοις συνεργάζεται με τον LNA μέσω συμφωνιών εκπαίδευσης λιμενικών και αστυνόμευσης ακτών, καθώς αντιλαμβάνεται την Κυρηναϊκή ως «δική της σφαίρα επιρροής». Ο Χαφτάρ αξιοποιεί τις μεταναστευτικές ροές ως διαπραγματευτικό εργαλείο, απαιτώντας από τη Ρώμη αυξημένη αναγνώριση και συνεργασία. 

Τον Απρίλιο του 2025 ο Χαφτάρ δέχτηκε υπουργούς της ιταλικής κυβέρνησης στη Βεγγάζη, όπου επιβεβαιώθηκε η στρατηγική συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και οικονομίας. Τον Ιούνιο του 2025, σε επιχειρηματικά φόρουμ στη Βεγγάζη προσκλήθηκαν ιταλικές εταιρείες για έργα υποδομών σε τομείς όπως η ενέργεια, η υγεία, η γεωργία, οι λιμένες και τα αεροδρόμια, προϋπολογισμού 11 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Τον ίδιο μήνα, ο Σαντάμ Χαφτάρ επισκέφθηκε τη Ρώμη, όπου συμφωνήθηκαν η εκπαίδευση των λιμενικών και ναυτικών δυνάμεων, η ενίσχυση των ελέγχων των μεταναστευτικών ροών και η διαχείριση των θαλάσσιων περιοχών.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

Διχασμός στην ΕΕ για τα αμερικανικά όπλα στην Ουκρανία και δεύτερες σκέψεις για το βάρος στον ευρωπαίο φορολογούμενο – «Να μοιραστούμε τον λογαριασμό με τις ΗΠΑ»

Διαψεύδει ο Τραμπ ότι θα απολύσει τον Πάουελ – «Κάνει κακή δουλειά αλλά θα φύγει σε οκτώ μήνες όταν λήξει η θητεία του»

Συνελήφθη έξω από το Καπιτώλιο οδηγός που είχε όπλα, τόξο και βέλη στο αυτοκίνητό του – Δείτε το βίντεο