Και ξαφνικά, με την απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι, αλλά και τις εκδηλώσεις μνήμης, αλλά και διαρκούς υπόμνησης για απονομή δικαιοσύνης για τα Τέμπη, το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη ήρθε με ένα τρόπο αδόκιμο, αλλά ορμητικό στη δημόσια συζήτηση.

Η κυβέρνηση επικαλείται την αλληλοκάλυψη των αρμοδιοτήτων που υπάρχει. Αλλά δεν πρόκειται για κάτι νέο ή για κάτι περίεργο στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Άλλωστε η ίδια η φύση του θέματος, αφορά και εμπλέκει εξ αντικειμένου πολλούς φορείς, που πάντως μέχρι τώρα και επί δεκαετίες δεν είχαν παρουσιάσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα.

Είναι μάλλον πρόσχημα αυτή η επίκληση. Και εκκινεί από μία διπλή δυσφορία της κυβέρνησης:

Αφενός για την τροπή που πήρε η απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι και τη γενικότερη μετατροπή του χώρου σε πεδίο διαμαρτυρίας συγγενών και κοινωνίας για το έγκλημα των Τεμπών.

Αφετέρου για το γεγονός ότι εκδηλώθηκε με αιχμή την απεργία πείνας του κ. Ρούτσι ένα σοβαρό εσωκομματικό πρόβλημα με τη διαφοροποίηση του Νίκου Δένδια και άλλων στελεχών της ΝΔ, ενώ υπάρχει πάντα και η δυσαρέσκεια για την υποστηρικτική στάση που τηρεί ο δήμος της Αθήνας στον αγώνα για δικαιοσύνη – η κυβέρνηση τον κατηγορεί για τα ονόματα στην πλατεία και τα φαναράκια που έχουν τοποθετηθεί εκεί στην μνήμη των 57 ψυχών που χάθηκαν.

Το πρόβλημα με τις αρμοδιότητες λοιπόν υπάρχει και δεν υπάρχει. Πρακτικά δηλαδή, η ύπαρξή του είναι ανάλογα με τη σκοπιμότητα που έχει σε αυτή τη φάση η κυβέρνηση. Και η κυβέρνηση θεωρεί υπαρκτό το πρόβλημα και γι’ αυτό θέλει να εμπλέξει το υπουργείο Άμυνας περισσότερο – ήτοι να «φορτώσει» στον Νίκο Δένδια την ευθύνη για την εικόνα του. Μία εικόνα που ενοχλεί το σκληρό δεξιό κοινό της ΝΔ. Και να πιέσει τον υπουργό Άμυνας να παρέμβει, αφαιρώντας οτιδήποτε παραπέμπει στο έγκλημα των Τεμπών και «ενοχλεί» το Μαξίμου.

Τι συμβαίνει με τις αρμοδιότητες

Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Αθήνα, καθώς και ο περιβάλλων χώρος του (η Πλατεία Συντάγματος μπροστά από τη Βουλή), ανήκουν στην αρμοδιότητα της Προεδρικής Φρουράς και του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, όσον αφορά τη φρούρηση και τις τιμητικές τελετές, ενώ για τα τεχνικά, συντηρητικά και πολεοδομικά ζητήματα ο αρμόδιος φορέας είναι το Υπουργείο Πολιτισμού (λόγω του ότι το μνημείο είναι ιστορικό διατηρητέο μνημείο) και ο Δήμος Αθηναίων (για τον περιβάλλοντα δημόσιο χώρο).

Αναλυτικά η κατανομή αρμοδιοτήτων:

·         Υπουργείο Εθνικής Άμυνας / Προεδρική Φρουρά: τελετές, φρούρηση, καθημερινή παρουσία και τήρηση της εθιμοτυπίας.

·         Υπουργείο Πολιτισμού: συντήρηση και προστασία του ίδιου του μνημείου ως έργου τέχνης (αρχιτεκτονικού και γλυπτικού).

·         Δήμος Αθηναίων: καθαριότητα, φωτισμός και διαχείριση του ευρύτερου δημόσιου χώρου της πλατείας.

·         Ελληνική Βουλή: έχει εποπτικό ρόλο λόγω γειτνίασης και ασφάλειας της περιοχής, σε συνεργασία με την Ελληνική Αστυνομία.

Η ιστορία του Μνημείου

Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη έχει μια από τις πιο συμβολικές και ενδιαφέρουσες ιστορίες της νεότερης Ελλάδας, που συνδέεται στενά με τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ιστορικό πλαίσιο – Η ιδέα του μνημείου

Η ιδέα για την ανέγερση Μνημείου Αγνώστου Στρατιώτη γεννήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία κ.ά.) ανεγέρθηκαν μνημεία αφιερωμένα στους ανώνυμους νεκρούς των πολέμων.
Η Ελλάδα, έχοντας βγει από μια δεκαετία πολεμικών συγκρούσεων (1912–1922: Βαλκανικοί, Πρώτος Παγκόσμιος, Μικρασιατική Εκστρατεία), ένιωθε την ανάγκη να τιμήσει όλους τους πεσόντες που δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ.

Η πρόταση αποδίδεται στον τότε υπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Θεοτόκη, ο οποίος, το 1926, εισηγήθηκε τη δημιουργία ενός τέτοιου μνημείου στην Αθήνα, κατά το πρότυπο του Παρισιού (Arc de Triomphe).

Η επιλογή του χώρου

Αρχικά υπήρξαν προτάσεις να ανεγερθεί στο Πεδίον του Άρεως, στην Ακρόπολη ή κοντά στο Πολεμικό Μουσείο, αλλά τελικά επιλέχθηκε ο χώρος μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα, που ήδη προορίζονταν να στεγάσουν τη Βουλή των Ελλήνων.
Η επιλογή είχε σαφή συμβολισμό:
Το Μνημείο να βρίσκεται απέναντι από τον λαό και τους εκπροσώπους του, συνδέοντας έτσι την Ελευθερία και τη Δημοκρατία με τη Θυσία.

Η απόφαση αυτή επισφραγίστηκε με το Νομοθετικό Διάταγμα της 30ης Ιουνίου 1928 (ΦΕΚ Α’ 112/1928).

Κατασκευή και αποκαλυπτήρια

Το έργο ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη (1900–1985), απόφοιτο της École des Beaux-Arts στο Παρίσι.
Η ανάγλυφη παράσταση του πεσόντος οπλίτη φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ.
Η τεχνοτροπία συνδυάζει κλασικιστικά και μοντέρνα στοιχεία της δεκαετίας του ’30, με αναφορές στην αρχαία ελληνική πλαστική και στη λιτότητα των ταφικών στηλών.

Η κατασκευή ξεκίνησε το 1929 και ολοκληρώθηκε το 1932.

Το Μνημείο εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 1932, σε μια μεγαλοπρεπή τελετή παρουσία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Αλέξανδρου Ζαΐμη, πολιτικών, στρατιωτικών και πλήθους κόσμου.
Τον ανδριάντα πλαισίωναν αποσπάσματα στρατού, αγήματα και εκπρόσωποι όλων των όπλων.
Κατά την τελετή, ενταφιάστηκε τιμητικά η σορός ενός “Αγνώστου Στρατιώτη” από τα πεδία των μαχών της Μικράς Ασίας — συγκεκριμένα, από το Σκουτάρι ή το Σαγγάριο, σύμφωνα με τις επικρατέστερες μαρτυρίες.

Από τότε, το Μνημείο αποτελεί τον κεντρικό τόπο εθνικής μνήμης: εκεί τελούνται οι καταθέσεις στεφάνων από ξένους ηγέτες και οι εθνικές τελετές τιμής.

Συμβολισμός και αρχιτεκτονικά στοιχεία

Το Μνημείο αποτελείται από:

·         τον ανάγλυφο πεσόντα οπλίτη, γυμνό και ξαπλωμένο, με την ασπίδα και το δόρυ δίπλα του·

·         επιγραφές των μαχών όπου πολέμησαν Έλληνες στρατιώτες (από την Αλβανία έως τη Μικρά Ασία)·

·         και το γνωστό ρητό του Θουκυδίδη:

«Μία κλίνη κενή φέρεται εις έκαστον των αγνώστων»
(Περίφημη αναφορά από τον Επιτάφιο του Περικλή).

Η Αλλαγή Φρουράς από την Προεδρική Φρουρά (Εύζωνες) καθιερώθηκε λίγο αργότερα και αποτελεί μέχρι σήμερα τελετουργική έκφραση εθνικής μνήμης. Φυλά το Μνημείο σε 24ωρη βάση — ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα της σύγχρονης Αθήνας.

Μεταπολεμική και σύγχρονη περίοδος

·         1941–1944: Κατά τη γερμανική κατοχή, το μνημείο υπέστη μικρές φθορές, ενώ φωτογραφίες Γερμανών μπροστά του θεωρήθηκαν προσβολή.

·         1950s–1960s: Επαναφέρθηκαν οι στρατιωτικές τελετές και η καθιέρωση της ετήσιας κατάθεσης στεφάνων.

·         1980s–σήμερα: Το μνημείο έχει συντηρηθεί επανειλημμένα από το Υπουργείο Πολιτισμού. Αποτελεί τον κεντρικό τόπο εθνικών τελετών, όπως η κατάθεση στεφάνου από ξένους ηγέτες και οι εορτασμοί της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου.

Ο ρόλος του στη συλλογική μνήμη

Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη είναι το πιο εμβληματικό πολεμικό μνημείο της Ελλάδας, σύμβολο ενότητας, θυσίας και συλλογικής μνήμης. Αποτελεί το επίσημο σημείο εθνικού πένθους και τιμής.
Δεν τιμά μόνο τους πολεμιστές που χάθηκαν χωρίς όνομα, αλλά και την ιδέα της υπεράσπισης της πατρίδας πέρα από ατομικές ταυτότητες.

Εκεί πραγματοποιούνται:

·         οι καταθέσεις στεφάνων στις εθνικές επετείους (25 Μαρτίου, 28 Οκτωβρίου, 17 Νοεμβρίου, 21 Απριλίου κ.ά.),

·         οι επίσημες επισκέψεις αρχηγών κρατών,

·         οι σιωπηλές τιμές από απλούς πολίτες.

Το νόημα του Μνημείου 

Το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη είναι όλων των Ελλήνων, διότι οι θυσίες έγιναν απ’ όλους τους Έλληνες. Δεν είναι ένα μουσειακό σημείο, ξέχωρο και απόμακρο από τη σημερινή πραγματικότητα. Συνδέεται άμεσα με τα κοινά οράματα και τις προσδοκίες για ελευθερία, υγιή δημοκρατία, δικαιοσύνη και ισονομία. Για μία χώρα και πολίτες που απολαμβάνουν τα αγαθά για τα οποία πολέμησαν οι «άγνωστοι» πεσόντες. Δεν είναι μία στεγνή και αποστεωμένη από νοήματα ιστορική αναφορά στα χαρτιά, αλλά κυρίως μία πηγή έμπνευσης για μία κοινωνία που συνεχίζει τους αγώνες και διατηρεί τις ιδέες της εθνικής ανεξαρτησίας, μα και του δικαιώματος όλων των πολιτών να νιώθουν ως ίσοι απέναντι σε ίσους. Αλλιώς τι νόημα έχουν οι θυσίες στους πολέμους; Τι νόημα έχουν οι θυσίες για ειρήνη χωρίς δημοκρατία, δικαιοσύνη και ευκαιρίες για ευημερία;

Διαβάστε επίσης:

Κυβερνητικό αλαλούμ με τον Άγνωστο Στρατιώτη μετά το σάλο για… στρατιωτική προστασία – Παραμένει στην ΕΛ.ΑΣ. η αρμοδιότητα

Χαρίτσης σε Μητσοτάκη για τη φύλαξη του Αγνώστου Στρατιώτη από τον στρατό: «Ούτε να το σκέφτεστε!»

Τσουκαλάς: Ο πρωθυπουργός επέλεξε την τακτική «με λένε Ρίζο και όπως θέλω τα γυρίζω»