Έχοντας κάνει πλέον αρκετές συνεντεύξεις, δεν έχω άγχος όταν πηγαίνω στον χώρο που θα διεξαχθεί η συνέντευξη. Πάω, κάνω τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορώ και φεύγω. Η Τετάρτη ήταν ιδιαίτερη μέρα για εμένα, καθώς θα έφθανα στο κέντρο, περίπου πίσω από το Χίλτον, στη Sianti Gallery, για να παρακολουθήσω μια διαφορετική έκθεση, ενός 14χρονου παιδιού στο φάσμα του αυτισμού – κι εκεί είχα λίγο άγχος ή, μάλλον, αγωνία. Ο Νικηφόρος Τσεκούρας, λοιπόν, δεν επικοινωνεί απαραίτητα με λέξεις, αλλά μέσα από το έργο του: απελευθερωμένος από την εμμονική δέσμευση σε ένα στυλ, σε μια μορφή, σε συγκεκριμένα εργαλεία, ζωγραφίζει οτιδήποτε δεν μπορεί να πει με λέξεις. Με τη μητέρα του, Γιώτα Τσεκούρα, τον ίδιο και την ειδική παιδαγωγό Καίτη Σερέτη προσπάθησα να αποκρυπτογραφήσω έστω και λίγες από τις στιγμές του.

Γ.Τ.: Είναι πολύ συγκινητικό. Είναι μια αναγνώριση του Νικηφόρου και του έργου που ξεκίνησε από πολύ μικρός, 2,5 ετών. Αρχικά ήταν μια εσωτερική, δική του ανάγκη να ζωγραφίζει και στη συνέχεια καλλιεργήθηκε όλο αυτό.

Πώς το αντιληφθήκατε; Ρωτώ γιατί πολλές φορές όταν τα παιδιά βρίσκονται σε μικρή ηλικία είναι δύσκολο να διακρίνεις το ταλέντο τους.

Γ.Τ.: Το διέκρινα από την αρχή, γιατί οι γραμμές του ήταν ιδιαίτερες. Δεν ήταν απλές μολυβιές πάνω σε ένα χαρτί. Όταν δεχόταν κάποιο ερέθισμα, είτε από ταινίες που έβλεπε είτε μετά την επίσκεψη σε κάποιο μουσείο, γενικά από την καθημερινότητα, είχε την τάση να το εκφράζει πάνω στο χαρτί. Η παρόρμησή του ήταν τέτοια, που πολλές φορές ζωγράφιζε πάνω σε οποιαδήποτε επιφάνεια: τοίχους, τραπέζια, καρέκλες. Αυτά που έκανε, μου έδειχναν ότι κάτι έχει να πει!

Ο Νικηφόρος επικοινωνεί αυτά που βλέπει, αισθάνεται και σκέφτεται μέσω της ζωγραφικής; Είναι ο τρόπος επικοινωνίας του με εμάς;

Γ.Τ.: Η δυσκολία των παιδιών που είναι στο φάσμα του αυτισμού έγκειται στο γεγονός ότι δεν είναι ιδιαίτερα εύκολο να επικοινωνήσουν με άλλα παιδιά ή ενήλικες και να κάνουν αυτό που τους ζητούν. Έτσι, ο Νικηφόρος βρήκε άλλες διεξόδους, ελεύθερες, μη έχοντας κάποιο φίλτρο ή εμπόδιο. Για παράδειγμα, το να πει «καλημέρα» σε κάποιον που του απευθύνει τον λόγο και να ρωτήσει τι κάνει, του είναι δύσκολο. Αντιθέτως εστίαζε, ίσως – αν μπορώ να το πω έτσι – με τα αρχέγονα ένστικτα που έχει ο άνθρωπος, στις φόρμες, στα αγάλματα… Ήταν σα να βλέπει το δέντρο απέναντι και να το σκανάρει – και κατευθείαν το αποτύπωνε στο χαρτί. Αυτό ή το ’χεις ή δεν το ’χεις! Έχω σπουδάσει αρχιτεκτονική στο Μετσόβιο. Εμείς που διδαχτήκαμε σχέδιο, μας το καλλιέργησαν οι καθηγητές. Στον Νικηφόρο δεν το καλλιέργησε κανένας.

Πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του; Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα ερεθίσματα τα οποία θα τον εμπνεύσουν περισσότερο;

Γ.Τ.: Για αρχή, είναι διαφορετικό το χτιστό, τεχνητό περιβάλλον και το έμψυχο. Στο κομμάτι με τον συσχετισμό του με τους ανθρώπους, ειδικά όταν ήταν πιο μικρός (γιατί τώρα έχει εκπαιδευτεί να μπορεί να συνυπάρχει και να συνδιαλέγεται ως έναν βαθμό), απλώς καταλάβαινε την πρόθεση ή την αμηχανία του άλλου και σε αυτό αντιστεκόταν. Δεν μπορούσε να το διαχειριστεί. Αντιθέτως ταυτιζόταν με τα θετικά στοιχεία και αυτή η αυθεντικότητα στα πράγματα υπήρξε κινητήριος δύναμη γι’ αυτόν. Πώς εμείς, π.χ., αντιλαμβανόμαστε την αίσθηση της βροχής ή τη μυρωδιά του βρεγμένου χώματος; Όλες αυτές οι αισθήσεις είναι πάρα πολύ έντονες για τον Νικηφόρο και αυτές που τον ενέπνεαν. Τα αισθητηριακά του φίλτρα είναι ανοιχτά. Βλέπει τα πράγματα γύρω του όμορφα.

Βλέποντας την έκθεση παρατηρώ ότι υπάρχει μαζί με ένα έντονο παιδικό στοιχείο και τρομερή ωριμότητα. Υπάρχουν έργα που αποτυπώνουν την εμπειρία του στο αεροπλάνο, όπως προσλαμβάνεται από την παιδική ματιά, αλλά υπάρχουν και δημιουργίες ώριμου καλλιτέχνη που θυμίζουν αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Δεν είναι προσηλωμένος σε ένα στυλ και δεν βάζει ταμπέλα στην τέχνη του.

Γ.Τ.: Έχει σχέση και με αυτό που είπα πριν: με την αυθεντικότητα. Δηλαδή ο Νικηφόρος αυτά τα έργα (σ.σ.: του αφηρημένου εξπρεσιονισμού) τα έκανε περίπου έξι ετών έπειτα από μια επίσκεψη που έκανε με το νηπιαγωγείο του στο Αστεροσκοπείο. Εκεί, λοιπόν, ήταν αδύνατον να παρακολουθήσει την ομιλία που είχαν ετοιμάσει για τα παιδιά – αδύνατον! Είχαν κάνει κάποια γραφιστικά στο Αστεροσκοπείο, που είχαν φωτογραφίες από το σύμπαν. Αυτός ήταν τόσο επηρεασμένος, που ήθελε να το αποτυπώσει όλο αυτό… Ο Νικηφόρος δεν ξέρω αν θα αλλάξει. Το μόνο που αλλάζει είναι η φυσική του κατατομή. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το μυαλό του και θα τραβήξει μια γραμμή είναι ο ίδιος.

Πώς αντιλαμβάνεται ο Νικηφόρος αυτό που συμβαίνει;

Γ.Τ.: Ο Νικηφόρος νομίζω το αισθάνεται, σαν μια κατάσταση γιορτής για εκείνον. Δεν το παίρνει πάνω του, δεν έχει την υπερηφάνεια να πει «Έχουν έρθει όλοι αυτοί για εμένα!». Είναι πιο απλά τα πράγματα για εκείνον.

Κ.Σ.: Χαίρεται, αλλά όχι με την παραδοσιακή έννοια. Είναι όπως όταν παίζει πιάνο: το κάνει για τον ίδιο.

Η ελληνική κοινωνία τι προσφέρει στα παιδιά με αυτισμό; Πώς καλλιεργεί, αν θέλετε, τα ταλέντα τους; Υπάρχουν κάποια προγράμματα ή διέξοδοι που βοηθούν τα παιδιά στο φάσμα να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν;

Γ.Τ.: Είναι δύσκολο το σύστημα. Βλέπω και τώρα τον Νικηφόρο που είναι στο γυμνάσιο και είναι ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα (σ.σ.: πηγαίνει σε κανονικό γυμνάσιο) και πρέπει να βγάλουνε γρήγορα την ύλη, δεν μπορεί να ασχοληθεί κάποιος με τον Νικηφόρο και να θέλει, γιατί έχει και άλλα 20 παιδιά. Είναι έτσι στημένο το σύστημα.

Κ.Σ.: Επειδή είμαι στον χώρο αυτό και δουλεύω μόνο με τον αυτισμό, μπορώ να πω το εξής: Ξεκίνησα πριν από περίπου 40 χρόνια και στην πορεία αυτή έχει πραγματοποιηθεί μεγάλη εξέλιξη, αν τη δούμε εξωτερικά. Έχει έρθει αρκετή πληροφορία από το εξωτερικό, την ώρα που όταν εγώ ξεκίναγα έπρεπε να πάω στη Βόρεια Καρολίνα για να εκπαιδευτώ πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Στην Ελλάδα ήταν τα πράγματα πρωτόγονα. Δεν συγκρίνεται αυτή η εποχή με την τωρινή. Έχει γίνει τεράστια πρόοδος: κέντρα, ομιλίες, σεμινάρια, εκπαιδεύσεις, μετεκπαιδεύσεις. Το κράτος πάντα ήταν δίπλα, και τότε που ξεκίνησα εγώ, αλλά ειδικά τώρα, για να χρηματοδοτήσει, να δώσει στους γονείς τα επιδόματα κ.λπ. Όμως είναι τόσο ραγδαία η εξέλιξη, που δεν την προλαβαίνεις. Δηλαδή, στην εποχή μου ένα παιδί ήταν αυτιστικό στα 10.000 και τώρα είναι ένα στα 33! Είναι τεράστια η διαφορά και μεγάλες οι απαιτήσεις. Μην ξεχνάτε ότι και στα νευροτυπικά παιδιά έχουν αυξηθεί πάρα πολύ οι σχολικές απαιτήσεις. Εμείς δουλεύουμε πάνω στην ενσωμάτωση.

Υπάρχουν κάποια προγράμματα, π.χ. ζωγραφικής, μουσικής ή άλλων τεχνών, τα οποία μπορούν να παρακολουθήσουν τα παιδιά;

Κ.Σ.: Βεβαίως! Αλλά είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση, που αυτό που γίνεται, τελικά, φαίνεται σαν λίγο… Για να σας δώσω να καταλάβετε, 40 λεπτά για μια συνεδρία ενός παιδιού με αυτισμό δεν είναι τίποτα. Τίποτα! Όταν, λοιπόν, οι συνεδρίες γίνονται τρεις και τέσσερις ώρες αυτό που βλέπουμε είναι μια τεράστια διαφορά. Έτσι βλέπεις όλες τις συνδέσεις που πρέπει να εντοπίσει ένας ειδικός στο κεφάλι ενός παιδιού στο φάσμα. Τι είναι ο αυτισμός; Αποσπασματικά κομμάτια κανονικών λειτουργιών στα οποία απουσιάζει η ροή. Άρα ένας θεραπευτής λαμβάνει τον ρόλο του κρίκου σε αυτό. Πώς θα τον κάνεις τον κρίκο σε 40 λεπτά; Όταν χρειάζονται 3-4 ώρες, πώς το κράτος θα καταφέρει να βοηθήσει ουσιαστικά όλα αυτά τα παιδιά, όλο αυτό το βουνό; Άρα νομίζω ότι πρέπει κάτι άλλο να σκεφτούμε, πιο σύγχρονο, πιο αποτελεσματικό, που να έχει πραγματικό αποτέλεσμα – και υπάρχουν λύσεις.

Το όνομα της έκθεσης είναι «Αρκεί να το πιστέψεις». Αντιλαμβάνομαι ίσως μια υπαρξιακή μάχη που έχει δοθεί πίσω από αυτόν τον τίτλο, μια δικαίωση – αλλά επειδή δεν μου αρέσει να υποθέτω, θα ήθελα να μας πείτε εσείς το γιατί.

Αυτό ξεκινούσε από τον ίδιο τον Νικηφόρο. Μέσα στην όποια δυσκολία, στην όποια υπερκινητικότητα, στην όποια μη κανονικότητα, μη νευροτυπικότητα, ο Νικηφόρος έβγαζε όλον αυτόν τον πλούτο στη ζωγραφική. Καθώς προχωρούσε και εξελισσόταν, με έκανε να τον πιστεύω ακόμα περισσότερο. Αυτή η κατάσταση, αν θέλετε, με φιλοτιμούσε λίγο παραπάνω, μου έδινε περισσότερο πείσμα να αντεπεξέλθω στις αντιξοότητες και τις δυσκολίες. Να επιμένω και να πιστεύω και να μένω αμετακίνητη, γιατί αυτό είναι το πιο δύσκολο: να μείνει κανείς αμετακίνητος σε αυτή την πορεία! Γιατί αλλιώς, λίγο να παρεκκλίνεις ή να αφήσεις κάποιον αποσταθεροποιητικό παράγοντα να σε μετακινήσει, μπορεί να καταρρεύσεις. Υπάρχει, βέβαια, και η κατάρρευση, αλλά στις καταρρεύσεις πάλι πίστευα ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε… Ο Νικηφόρος είχε μιαν αστείρευτη δύναμη και ξαφνικά το μετέτρεπε όλο αυτό σε χρώμα και φως!

Αν παρατηρήσει κανείς, τα χρώματά του είναι φωτεινά. Και έχει ενδιαφέρον το πώς αποδίδει το φως. Εμείς στη ζωγραφική μαθαίνουμε τη φωτοσκίαση. Ο Νικηφόρος έχει έναν ιδιαίτερο και άμεσο τρόπο να το αποδίδει.

Κ.Σ.: Να μεταφέρω και εγώ, αν μου επιτρέπετε, ένα ακόμα χαρακτηριστικό της ζωής μας εδώ. Αυτό που νομίζω ότι ενέπνεε τη μαμά περισσότερο – έτσι όπως τους έβλεπα να λειτουργούν μαζί – είναι ότι ο Νικηφόρος σε τρεις περιοχές είναι απόλυτα φυσιολογικός. Συντονισμένος με ανώτερες λειτουργίες, όπως μουσική, μαθηματικά και ζωγραφική. Άρα ό,τι υπόλοιπο μένει πώς να μην πιστέψει ότι μπορεί να ανακαλύψει κάτι; Κι έτσι θα ήθελα να κλείσω.

Γ.Τ.: Η κυρία Καίτη με βοήθησε πάρα πολύ σε όλη αυτή τη 10ετή πορεία. Πολλοί επιλέγουν να τονίσουν τα ελλείμματα… Εκείνη όμως με έκανε να πιστεύω σε αυτή τη διαδρομή τονίζοντας τις κατακτήσεις και τα δεδομένα μας! Με βοήθησε να πιστέψω ότι αφού μπορεί στα υπόλοιπα, άρα και τα ελλείμματα μπορεί κάποια στιγμή να εξελιχθούν σε κάτι παραπάνω…

Info:

Πού: Sianti Gallery / Βασ. Αλεξάνδρου 2 και Νηρηίδων 18, Χίλτον

Διάρκεια Έκθεσης: Έως Σάββατο 6 Δεκεμβρίου

Επιμέλεια έκθεσης: Ήρα Παπαποστόλου