Από τα πιο παράδοξα γεγονότα ως προς το μέγεθος της αντίδρασης που προκάλεσαν, υπήρξαν, το δίχως άλλο, τα λεγόμενα Ευαγγελικά, που συνέβησαν στην Αθήνα στις αρχές Νοεμβρίου του 1901. Όλα ξεκίνησαν το 1898, όταν η βασίλισσα Όλγα σκέφτηκε ότι καλό θα ήταν να μεταφραστούν τα Ευαγγέλια στη δημοτική γλώσσα, ώστε να γίνονται κατανοητά από τον λαό και ταυτόχρονα να συμβάλουν στην τόνωση του θρησκευτικού του φρονήματος.

Από το «ναι» του Προκόπιου στο «όχι» της Ιεράς Συνόδου

Τον Δεκέμβριο του 1898, η βασίλισσα Όλγα απηύθυνε με επιστολή το αίτημά της στην Ιερά Σύνοδο. Στο ενδιάμεσο διάστημα, το ζήτημα διέρρευσε στην κοινή γνώμη, η οποία δυσανασχέτησε έντονα, μια και η συντριπτική πλειονότητα ήταν αντίθετη με τον δημοτικισμό. Ακολούθησαν ζυμώσεις και συζητήσεις πάνω στο θέμα και οι αντιδράσεις έγιναν αφορμή σχολίων στις στήλες των εφημερίδων. (Είναι θλι βερή η παραδοχή πως τότε ολόκληρος ο λαός αλλά και το φοιτητικό κίνημα, όπως θα δούμε πιο κάτω, συνέβαλαν με τη στάση και τη θέση τους στον φανατισμό, που φυσικά συνιστά φαινόμενο καθυστέρησης και οπισθοδρόμησης).

Αφορμή για την αλλοπρόσαλλη αυτή αντίδραση υπήρ ξε και η ρώσικη καταγωγή της βασίλισσας Όλγας, σε μιαν ιστορική στιγμή που οι Σλάβοι λόγω του Μακεδονικού ήταν εχθρικά διακείμενοι προς τα εθνικά μας συμφέροντα. Δεν άργησαν λοιπόν να διογκωθούν οι φήμες –από τη φαντασία και τον πάντα πρόθυμο φανατισμό– και να επινοηθούν στη δημόσια αυτή αντιπαράθεση «σκοτεινές δυνάμεις που επι βουλεύονται τα ιερά και όσια σύμβολα της πατρίδας μας». Κατά γενική ομολογία, ωστόσο, παρά τις ακρότητες, δεν αποδόθηκε στην Όλγα σκοπιμότητα στις προθέσεις για τη μετάφραση των Ευαγγελίων στη «μιαρή» δημοτική.

Η απάντηση της Ιεράς Συνόδου ήλθε τον Μάρτιο του 1899 και ήταν αρνητική για τη μετάφραση που είχε προτείνει η βασίλισσα. Εκείνη επανήλθε και ζήτησε τη διαιτησία του Οικουμενικού Πατριαρχείου πάνω στο ζήτημα. Τόσο όμως ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως όσο και τα Πατριαρχεία των Ιεροσολύμων και της Αλεξάνδρειας είχαν πάρει την ίδια θέση με την Ιερά Σύνοδο. Εδώ, η ευθύνη του μητρο πολίτη Προκόπιου, ο οποίος μάλιστα προΐστατο της Ιεράς Συνόδου, είναι μεγάλη, διότι έπρεπε να έχει κάνει γνωστές στη βασίλισσα τις προθέσεις της Εκκλησίας απέναντι σε ένα παρόμοιο εγχείρημα. Η απάντηση και στη δεύτερη βασιλική επιστολή ήταν ότι η Σύνοδος «εμμένει της δεδογμένης».

Οι εφημερίδες στη μάχη… των γλωσσικών χαρακωμάτων

Η υπόθεση βρισκόταν σε εκκρεμότητα, όταν τα πνεύματα άναψαν εκ νέου με την απόφαση της εφημερίδας «Ακρόπολις» να δημοσιεύσει τη μετάφραση του Πάλλη, του οποίου – πάλι καλά… – δεν αμφισβητήθηκαν οι προθέσεις και έτσι δεν κατηγορήθηκε ως προδότης του έθνους, καθοδηγούμενος «υπό σκοτεινών ανθελληνικών δυνάμεων». Η μετάφραση περιείχε αρκετές γλωσσικές ακρότητες, που ωστόσο δεν συνιστούσαν λόγο για τα έκτροπα τα οποία ακολούθησαν, μια και ο Πάλλης υπήρξε μαχητικός υπέρμαχος της δημο τικής, ώστε να μορφωθεί ο λαός και να «ορθοποδήσει το έθνος».

Στη διένεξη έλαβαν μέρος και οι φοιτητές, που σε σχετικό τους ψήφισμα χαρακτήρισαν τη μετάφραση «γελοιοποίησιν των τιμαλφεστέρων του έθνους κειμηλίων». Επίσης, οι καθη γητές ζήτησαν τη διακοπή των δημοσιευμάτων στην εφη μερίδα Ακρόπολις. Όπως τυγχάνει να συμβαίνει στην ευγενή πολιτική σκηνή της πατρίδας μας, κάποιοι επιτήδειοι (το έθνος διαθέτει πληθώρα παρόμοιων υποκειμένων) σκέφτη καν ότι ήταν ευκαιρία για εθνοκαπηλία που θα είχε αποτέλε σμα να αποκομίσουν προσωπικά κομματικά οφέλη.

Έτσι μπήκε μπροστά η πάντα ετοιμοπόλεμη μηχανή «της επιβουλής της πατρίδος». Λέξη κλειδί, η βαρύγδουπη «βεβήλωση» που… στα χέρια της αντιπολίτευσης και πιθανό τατα και ξένων παραγόντων αποτέλεσε την αιχμή του δόρα τος μέσα από μερίδα του Τύπου που είχαν στον έλεγχό τους. Από τις αρχές του Οκτωβρίου, οι εφημερίδες Σκριπ, Καιροί και Εμπρός εγκαινίασαν μιαν επιθετική πολεμική σε βάρος των δημοτικιστών. Άρχισαν να διαδίδουν ότι η μετάφραση κυκλοφορεί χρηματοδοτούμενη από ρώσικα ρούβλια· το ρεπερτόριο περιλάμβανε χαρακτηρισμούς όπως «οι άθεοι» (δημοτικιστές), «οι προδότες», «οι πράκτορες των Σλάβων»…

Τα επεισόδια

Στις 4, 5 και 6 Νοεμβρίου του 1901, οι φοιτητές έκαναν δια δηλώσεις σπάζοντας τα τζάμια και τις επιγραφές της εφημε ρίδας Ακρόπολις και λιθοβολώντας επίσης τους αστυνομικούς που προσπάθησαν να επέμβουν. Οι «προοδευτικοί» φοιτητές κατέλαβαν το Πανεπιστήμιο κι από εκεί απηύθυναν προκηρύ ξεις προς τον λαό, πυροδοτώντας τα ευαίσθητα θρησκευτικά αντανακλαστικά. Οι εκδηλώσεις έπαιρναν χαρακτήρα εξέγερ σης και η κυβέρνηση έμοιαζε να παρακολουθεί αιφνιδιασμέ νη και ανήμπορη να αντιδράσει, σαν να μην καταλάβαινε τι συνέβαινε.

Μια προσπάθεια για να κατευναστούν τα πνεύματα έπεσε στο κενό και οι υποκινητές των γεγονότων απέβλεπαν πια στην πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη. Οι φοιτητές καλού σαν τον λαό σε γενικό συλλαλητήριο στις 8 Νοεμβρίου και απαιτούσαν τον αφορισμό των μεταφραστών. Το απόγευμα της 8ης Νοεμβρίου, μπροστά στο Πανεπιστήμιο, έγιναν αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στους διαδηλωτές και τις αστυνομικές δυνάμεις. Ανάμεσα στους φοιτητές υπήρχαν και διάφορα ύποπτα στοιχεία (όπως πάντα!..), τα οποία δρούσαν διαλυτικά. Αποτέλεσμα των συγκρούσεων αυτών ήταν να πέσουν τρεις φοιτητές και οχτώ πολίτες νεκροί, και να τραυ ματιστούν ογδόντα.

Οι φοιτητές οχυρώθηκαν στο Πανεπιστήμιο και το πλή θος σκόρπισε στις γύρω περιοχές. Τη νύχτα, ο βασιλιάς, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τα πνεύματα, ζήτησε την παραίτηση του Προκοπίου και έδιωξε τα ναυτικά αγήματα, των οποίων η παρουσία ερέθιζε το πλήθος. Ακολούθησε τετραήμερη κατάληψη του Πανεπιστημίου από τους φοιτη τές. Και ενώ η κηδεία των θυμάτων πραγματοποιήθηκε την άλλη μέρα χωρίς επεισόδια, στη Βουλή έγινε θυελλώδης συζήτηση, με αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη.

Στην «Ιστορία» του, ο Γιάννης Κορδάτος αναφέρει σχετικά με το θέμα ότι έρρευσε άφθονο γερμανικό χρήμα, το οποίο χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να περάσει γραμμή σε εφη μερίδες και δημοσιογράφους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στον θρόνο ο βασιλιάς Γεώργιος εξέφραζε τα αγγλικά συμφέροντα (της εθνικής μας ανεξαρτησίας…), ο διάδοχος Κωνσταντίνος και η σύζυγός του Σοφία με φανατισμό εκπροσωπούσαν τα γερμανικά και, όπως είπαμε, η Όλγα τα ρώσικα! Οι νεκροί δια δηλωτές εκπροσωπούσαν τον εγχώριο σκοταδισμό και την τραγική θέση υποτέλειας της χώρας.

Τελειώνοντας επισημαίνουμε ότι τα «Ευαγγελικά» ήταν μια αφορμή την οποία άδραξαν εγχώριοι και ξένοι παράγοντες, προκειμένου να προωθήσουν τις πολιτικές τους σκοπιμότη τες. Το έγκλημα ωστόσο που διαπράχτηκε είναι κατά πολύ μεγαλύτερο, μια και το γλωσσικό μας ζήτημα πήρε έντονη πολιτική και θρησκευτική χροιά, ως μη όφειλε, με συνέπεια να διαπραχθεί ακόμα ένα απεχθές έγκλημα εναντίον του έθνους μας, ένα έγκλημα που εξακολουθεί να παραμένει ου σιαστικά σε εκκρεμότητα ώς τις μέρες μας.