Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό είναι «εθισμένο» στη ρωσική λογοτεχνία και, κυρίως, σ’ αυτήν του δεκάτου ενάτου αιώνα. Κι έτσι, αισθάνεται κάπως πιο βολικά και περισσότερο οικεία με το δύσκολο στην ανάγνωση και κατανόηση, αμετάφραστο έως σήμερα, έργο του Αντρέι Μπέλυ «Πετρούπολη». Από την αρχή ο αναγνώστης – πέραν του χρόνου προσαρμογής στη γραφή του Μπέλυ – υποψιάζεται αυτό που επισημαίνεται στο επίμετρο σαν μαρτυρία του ίδιου του συγγραφέα αλλά και άλλων ειδικών: ότι πρόκειται για ένα έργο στην ουσία εξαιρετικά δύσκολο να μεταφραστεί. 

 

Το ότι ολοκλήρωσα την ανάγνωση του εξαιρετικά απαιτητικού όσο και ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου, το οφείλω στη μεταφράστρια. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται για ένα κείμενο με μεγάλες δυσκολίες, μ’ ένα ρυθμό αλλά και ένα σημειολογικό βάρος που μεταφέρεται δύσκολα σε μιαν άλλη γλώσσα. Ωστόσο, η ταλαντούχα μεταφράστρια Σταυρούλα Αργυροπούλου (που πρέπει να έδωσε κάτι παραπάνω από την ψυχή της για να μεταφράσει και να προσθέσει αυτό το έργο στην ελληνική βιβλιογραφία) κατάφερε να κάνει μιαν εκρηκτική, πλαστική και ζωντανή μεταφορά, χρωματίζοντας τον πίνακα της Πετρούπολης των παραμονών της επανάστασης του 1905 μέσα σε μια ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. 

 

Ο Μπέλυ πατά σταθερά στη ρωσική κλασική παράδοση του μεγάλου 19ου αιώνα και γι’ αυτό καταφέρνει να την παρωδεί με επιτυχία. 

Η υπόθεση αφορά την ίδια την Πετρούπολη, μια πόλη κτισμένη πάνω στους βάλτους, μια πόλη ευθύς εξαρχής απόμακρη και ξένη, που η ύπαρξή της και μόνο γεννούσε δυσοίωνες σκέψεις σε κάθε Ρώσο. Η νέα πρωτεύουσα είχε ευρωπαϊκές συνήθειες κι η καθημερινότητά της απέπνεε έναν άλλον αέρα. Η Πετρούπολη ήταν κάτι πρωτόγνωρο, ακόμα και για τους ίδιους τους κατοίκους της. Η πολυτέλεια, η ελευθεριότητα, η μεγαλομανία, όλος αυτός ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής προσέκρουε στα αταλάντευτα ρωσικά ήθη, στην αμετακίνητη πίστη της ρωσικής ψυχής που έντρομη αναρωτιόταν πόσο ρωσική είναι αυτή η Πετρούπολη…

 

 Η Πετρούπολη δίχαζε τη Ρωσία και την κάθε συνείδηση ξεχωριστά. Έτσι όπως δίχαζε τον νεωτεριστή γιο Νικολάι Απολλώνοβιτς Αμπλεούχοφ και τον συντηρητικό πατέρα του, γερουσιαστή Απόλλωνα Απολλώνοβιτς Αμπλεούχοφ.

 

Από κει και πέρα, τα πράγματα εξελίσσονται… αυθεντικά ρωσικά. Μέσα στους δαιδαλώδεις δρόμους της πόλης κυκλοφορούν σκοτεινές φιγούρες που εξυφαίνουν την δολοφονία του ηλικιωμένου γερουσιαστή από τον ίδιο το γιο. Σ’ αυτή τη υπόθεση πατροκτονίας, παρακολουθούμε τον πατέρα Αμπλεούχοφ να ξυπνά ένα πρωινό και να ετοιμάζεται να πάει στο γραφείο του διασχίζοντας τους δρόμους της Πετρούπολης. Ταυτόχρονα, ένα μπογαλάκι, στα χέρια ενός Ντούντκιν, περιέχει έναν ωρολογιακό μηχανισμό, μια βόμβα που εγχειρίζεται κατόπιν εντολής μιας ακόμα πιο ομιχλώδους προσωπικότητας, του Λιπαντσένκο, στον γιο του γερουσιαστή με την εντολή να δολοφονήσει με αυτήν τον ίδιο του τον πατέρα με τον οποίο ζουν κάτω από την ίδια στέγη. Ήρωες που ο ψυχισμός τους παραπέμπει σε αντίστοιχους των μεγάλων Ρώσων κλασικών συνωμοτούν μέσα σε ένα αρχιτεκτονικό τοπίο, στο οποίο συμμετέχει θαρρείς και η ίδια η πόλη με τον διχασμένο της ψυχισμό. 

 

Ο Μπέλυ τοποθετεί τη δράση του μυθιστορήματός του σε μιαν ιδιαίτερη ιστορική στιγμή για τη ρωσική ιστορία. Τα γεγονότα του 1905 χαρακτηρίστηκαν ως η «πρώτη επανάσταση», προάγγελος της μεγάλης επανάστασης του ’17 που άλλαξε τη μοίρα της Ρωσίας. Το σκηνικό της Πετρούπολης που αποδίδεται μέσα από μιαν αρχιτεκτονική γεωμετρία χρωμάτων, εικονογραφεί τον διχασμένο χαρακτήρα της πόλης και οι δραματικά παρωδούμενες φιγούρες, που κινούνται στους δρόμους της με τον έντονο ρωσικό ψυχισμό τους, συνθέτουν ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του ρώσικου συμβολισμού. 

Ιδιαίτερα κατατοπιστικό για την ιστορία του μυθιστορήματος και την περιπέτεια της γραφής του μέχρι να καταλήξει στην τελική του εκδοχή, είναι το επίμετρο της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.