Η πτώχευση του 1893 και ο Διεθνής Οικονοµικός Έλεγχος (ΔΟΕ) του 1898 ΣΤ. Η πτώχευση του 1893 Οι εκλογές του Μαΐου 1892 θα αναδείξουν τον Τρικούπη για πέµπτη φορά πρωθυπουργό.

Η πτώχευση του 1893 και ο Διεθνής Οικονοµικός Έλεγχος (ΔΟΕ) του 1898 ΣΤ. Η πτώχευση του 1893 Οι εκλογές του Μαΐου 1892 θα αναδείξουν τον Τρικούπη για πέµπτη φορά πρωθυπουργό. Θα παραιτηθεί τον Μάιο του 1893, όταν δεν θα µπορέσει να εξασφαλίσει εξωτερικό δανεισµό.

Ο Γεώργιος θα σχηµατίσει κυβέρνηση µειοψηφίας Σωτηρόπουλου – Ράλλη, η οποία διέθετε την υποστήριξη 50 βουλευτών επί συνόλου 207 και η οποία είχε διακηρύξει ότι θα αντιµετωπίσει την κατάσταση «άνευ φόρων και δανείων». Παρ’ όλες τις διακηρύξεις αµέσως θα προχωρήσει στο δάνειο κεφαλαιοποίησης. Τον Οκτώβριο ο Τρικούπης θα ανατρέψει την κυβέρνηση και θα αναλάβει ο ίδιος στις 30.10.1893.

Από τον Φεβρουάριο του 1893 η δραχµή είχε αρχίσει να υποτιµάται µε καλπάζοντα ρυθµό. Στις αρχές Δεκεµβρίου του 1893 ο Τρικούπης θα κήρυττε την πτώχευση, «δυστυχώς επτωχεύσαµεν».

Σύµφωνα µε τους νόµους της κηρυχθείσας πτώχευσης:

♦  Επιτρεπόταν στην κυβέρνηση να διαπραγµατευθεί µε τους οµολογιούχους των εξωτερικών δανείων.

♦ Μέχρι τον διακανονισµό τα τοκοµερίδια περιορίζονταν στο 30%. Η εξυπηρέτηση αναστελλόταν και οι υπέγγυες πρόσοδοι µεταβιβάζονταν στο Δηµόσιο.

♦  Τα εσωτερικά δάνεια σε δραχµές έµεναν άθικτα.

Την ίδια ώρα ο συνολικός απολογισµός των εξωτερικών δανείων 1824-1893 σε φράγκα ήταν:

Ονοµαστικός……………………………796.739.000

Πραγµατικός…………………………….559.821.000

Καθαρή πρόσοδος

του Ελληνικού Δηµοσίου…………….388.706.680

Εξυπηρέτηση µέχρι το 1878………….57.378.808

Εξυπηρέτηση 1879-1893……………285.272.996

Αποσβέσεις……………………………..123.908.057

Συνολικές αποδώσεις

Ελληνικού Δηµοσίου………………….472.575.469

Υπόλοιπο τον Σεπτέµβριο του 1893 630.005.720

Εποµένως: Στο Ελληνικό Δηµόσιο αναγνωρίσθηκε (πραγµατικά) το 73% του ονοµαστικού, από το οποίο εισέπραξε το 70% ή το 50% του ονοµαστικού. Είχε χρεωθεί περίπου 770 εκατ., εισέπραξε 389 εκατ., επέστρεψε 472 εκατ. ή το 120% των όσων µας δόθηκαν και πάλι το 1893 χρωστούσαµε 630 εκατ. ή το 82% του ονοµαστικού ή το 320% των όσων καθαρά µας απόδωσαν! Δηλαδή χρωστούσαµε το σύνολο των τακτικών εσόδων της εννιαετούς διακυβέρνησης Τρικούπη (κατά Μ.Ο. 75 εκατ. ετήσια).

Οι τρικουπικοί υποστήριζαν ότι το 1882 παρέλαβαν τη χώρα σε κατάσταση πτώχευσης. Αντίθετα οι δηληγιαννικοί απέδιδαν την πτώχευση στη διακυβέρνηση Τρικούπη 1882-85. Έργο πολυπαιγµένο και συνεχώς επαναλαµβανόµενο προς κάθε ανόητο…

Οι δηληγιαννικοί από το 1886 µέχρι το 1890 υπεδείκνυαν τον συµβιβασµό µε τους δανειστές. Στο διάστηµα αυτό οι τρικουπικοί παρέµεναν µακαρίως αισιόδοξοι. Όταν οι δηληγιαννικοί ανέλαβαν το 1890 δεν προχώρησαν στον συµβιβασµό που τόσα χρόνια διακήρυσσαν. Ο υπουργός Οικονοµικών τους, ο Καραπάνος, µέχρι να παραιτηθεί το 1891, δήλωνε στη Βουλή ότι τα οικονοµικά βρίσκονταν σε τάξη και ότι η χώρα ευπορούσε. Μόλις παραιτήθηκε διακήρυσσε ότι λόγω της τρικουπικής διακυβέρνησης επίκειται η χρεοκοπία.

Από τις αρχές του 1892 «οι πλείστοι εψιθύριζαν την επικείµενη πτώχευσιν…», ο δε Τρικούπης τον Μάιο του 1892 ζητούσε την ψήφο του εκλογικού σώµατος, για να σώσει την Ελλάδα «εκ του κινδύνου της ατιµώσεως (πτώχευση)». Μετά από έναν χρόνο θα παραιτηθεί και θα καταγγείλει την κυβέρνηση Σωτηρόπουλου για δόλια πτώχευση.

Ήδη από το 1886 λεγόταν, όπως καταγγέλλεται στη Βουλή, ότι «οι λυµαινόµενοι τα δηµόσια είναι οι βουλευταί…». Παράλληλα γενική παραδοχή ήταν η απαξίωση της φορολογικής λειτουργίας και ιδιαίτερα της διοίκησης. Χαρακτηριστικό είναι ότι η έκθεση πεπραγµένων της γαλλικής εκπαιδευτικής αποστολής 1884-1887 συζητήθηκε µετά από 11 χρόνια, τον Δεκέµβριο του 1898, όταν η χώρα βρισκόταν υπό τον ΔΟΕ.

Όπως επισηµαίνει ο Ευταξίας, είχε γίνει «κοινή πεποίθησις ότι η οικονοµική… χρεωκοπία οφείλεται κυρίως εις την πολιτικήν ηµών κακοδαιµονίαν», γιατί «το έθνος δεν εγνώριζε τι γίνεται καν…», θα συµπληρώσει ο Χατζηγιαννάκογλου. Δηλαδή πριν από την πτώχευση είχε χρεοκοπήσει το πολιτικό σύστηµα.

Η πτώχευση αποδόθηκε στον υπέρµετρο εξωτερικό δανεισµό τον οποίο η χώρα «δεν ηδύνατο να υποστεί» και στην κακοδιαχείρισή του.

Την ώρα της χρεοκοπίας, ο Λόου επεσήµαινε στην έκθεσή του ότι «η Ελλάς είναι πλούσια χώρα». Ο ίδιος ο Τρικούπης όταν κήρυξε την πτώχευση, δήλωνε στη Βουλή ότι «τα του δηµοσίου ταµείου… θα ηδύνατο να επαρκέσωσι προς τας ανάγκας αυτού», όµως δεν υπήρχε το συνάλλαγµα, πράγµα που επιβεβαιώνει και ο Λόου. Δηλαδή η χώρα ήταν αυτάρκης, το κράτος ήταν ανεπαρκές.

Άλλωστε, µε τη χώρα σε πτώχευση, όπως γράφει ο πρίγκιπας Νικόλαος, «στο Τατόι οι αγελάδες και οι χοίροι έτρωγαν από γούρνες κατασκευασµένες από το καλύτερο λευκό µάρµαρο». Ο Γεώργιος θα µετασκεύαζε το «Μπουµπουλίνα» σε πολυτελή θαλαµηγό, έναντι 814.000 δρχ. κατά τον υπ. Ναυτικών και 2,3-3 εκατ. κατ’ άλλους. Επί πλέον ο Γεώργιος καυχιόταν στην κυρία επί των τιμών Χρ. Κωστή ότι διέθετε τα ωραιότερα ανάκτορα της Ευρώπης.

 

Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ)

Οι Ευρωπαίοι ομολογιούχοι χαρακτήρισαν την πτώχευση «ατιμία-δόλια χρεοκοπία» και αντέδρασαν βίαια κατά της Ελλάδας και του Τρικούπη, πρωτοστατούντων των Γερμανών.

Μέχρι το 1888 οι Γερμανοί απείχαν της ελληνικής χρηματαγοράς. Στη συνέχεια, λόγω των αρραβώνων του Κωνσταντίνου και της Σοφίας, θα επενδύσουν εντυπωσιακά, με έντονη την παρουσία γερμανοεβραϊκών τραπεζικών κύκλων. Κατά τη γερμανική Nazional Bank, η αξία των ελληνικών κρατικών χρεογράφων στη γερμανική χρηματαγορά, το 1892, ανερχόταν σε 210 εκατ. (περίπου το ένα τρίτο του ελληνικού εξωτερικού χρέους).

Ο Τρικούπης από τον Ιανουάριο του 1894 θα ζητήσει διαπραγματεύσεις με τους ομολογιούχους, τις οποίες θα αρχίσει τον Μάιο με τους αντιπροσώπους τους. Τον Ιούλιο θα φτάσει σε συμφωνία αποδεχόμενος κάποια μορφή ελέγχου. Όμως τον Αύγουστο η γενική συνέλευση των ομολογιούχων θα απορρίψει τη συμφωνία, πρωτοστατούντων των Γερμανών, οι οποίοι πίεζαν την κυβέρνησή τους να επέμβει.

Τον Ιανουάριο του 1895 τα ανάκτορα με προκλητική αντικοινοβουλευτική ενέργεια θα προκαλέσουν την παραίτηση του Τρικούπη, ο οποίος θα συντριβεί στις εκλογές του Απριλίου. Τις διαπραγματεύσεις από το τέλος του 1895 θα συνεχίσει η διάδοχος κυβέρνηση του Δηληγιάννη.

Τον Ιούλιο του 1896, οι ομολογιούχοι υπέβαλαν τις προτάσεις τους και ζητούσαν την υπαγωγή όλων των εσόδων του Ελληνικού Δημοσίου, αλλά και τον έλεγχο αυτών, στην εξυπηρέτηση του Δ.Χ. Αυτό υπαγόρευε, όπως δήλωσε στη Βουλή ο Δηληγιάννης, τη διακοπή των διαπραγματεύσεων.

Τον Φεβρουάριο του 1897, ο Σ. Στρέιτ ως υποδιοικητής της Εθνικής θα φθάσει σε συμβιβασμό με τους ομολογιούχους, αλλά θα τον αναστείλει η κυβέρνηση. Την ίδια μέρα της αναστολής οι Μ.Δ. επέδιδαν διακοίνωση στην Αθήνα για το κρητικό. Μετά από δύο μήνες, στις 18.4.1897, η Πύλη, ενθαρρυμένη από τη Γερμανία, κήρυσσε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Την ίδια μέρα ο Γεώργιος αντικαθιστούσε τον Δηληγιάννη με κυβέρνηση υπό τον Δ. Ράλλη.

Μετά από παρέμβαση των Μ.Δ. θα κηρυχθεί ανακωχή, με την Ελλάδα ηττημένη κατά κράτος. Οι διαπραγματεύσεις ειρήνης θα διεξαχθούν χωρίς τη συμμετοχή της Ελλάδας, η οποία με διακοίνωσή της στις 10.5.1897 ανέθετε στις Μ.Δ. «την άνευ όρων φροντίδα των συμφερόντων της».

Οι Γερμανοί ομολογιούχοι επεδίωκαν την επιβολή οικονομικού ελέγχου επί της Ελλάδας και προς τούτο πίεζαν τις γερμανικές τράπεζες, την κυβέρνηση και τον Κάιζερ. Από την 1.6.1897 ο Στρέιτ επανέλαβε τις διαπραγματεύσεις. Αφού γίνει αποδεκτός ο ΔΟΕ, θα υπογραφεί η προκαταρκτική συμφωνία ειρήνης τον Σεπτέμβριο, η οποία υποχρέωνε την Ελλάδα σε πολεμική αποζημίωση της Πύλης, χωρίς να βλαφτούν τα συμφέροντα των ομολογιούχων. Προς τούτο θα ιδρυόταν στην Αθήνα Διεθνής Επιτροπή, η οποία θα εξασφάλιζε την εξυπηρέτηση των εθνικών χρεών της Ελλάδας.

Η Γερμανία είχε επιμείνει με έμφαση στην επιβολή του ΔΟΕ ως προϋπόθεση του συμβιβασμού. Προς αυτή την κατεύθυνση συναινούσε επίσης η Γαλλία και τελικά ευθυγραμμίστηκε και η διαφωνούσα Αγγλία.

Στην Αθήνα η προκαταρκτική συμφωνία ειρήνης είχε προκαλέσει την πτώση της κυβέρνησης Ράλλη, την οποία είχε διαδεχθεί η κυβέρνηση Ζαΐμη. Οι διαπραγματεύσεις με τους αντιπροσώπους των Μ.Δ. θα αρχίσουν τον Οκτώβριο και θα περατωθούν τον Ιανουάριο του 1898.

Ο νόμος περί ΔΟΕ

– Συνιστούσε επιτροπή ελέγχου από αντιπροσώπους των Δυνάμεων, διοριζομένων απευθείας απ’ αυτές. Οι ομολογιούχοι δεν εμφανίζονταν.

– Ο επιβαλλόμενος ΔΟΕ ήταν απροκάλυπτος.

– Θέσπιζε βελτιωτικά μέτρα του τόκου και την απόσβεση των παλαιών εξωτερικών δανείων.

– Παραχωρούσε τις προσόδους των έξι μονοπωλίων, τον φόρο καπνού, το χαρτόσημο και περίπου τα 3/4 των προσόδων των τελωνείων.

– Ανέθετε τη διαχείριση των υπέγγυων προσόδων στην εταιρεία μονοπωλίων του 1887.

– Εξομοίωνε τους εσωτερικούς δανειστές, που δεν είχαν θιγεί από την πτώχευση, με τους εξωτερικούς. Υπαγόρευε τη δανειοδότηση της Ελλάδας προς αντιμετώπιση των υποχρεώσεών της.

Σύμφωνα με τους πίνακες της Ε.ΔΟΕ, το Δ.Χ. το 1898 ήταν:

Κεφάλαιο σε χρυσό    Ετήσια Εξυπηρέτηση σε δραχμές

651.794.313 χρ. φρ.    9.359.661 χρ. φρ.

177.213.795. δρχ.       5.323.619 δρχ.

Τελικά με πρωτοβουλία της Ρωσίας θα προκριθεί δάνειο 170 εκατ. φρ. Εξ ολοκλήρου εγγυημένου από τις τρεις «προστάτιδες Δυνάμεις». Τα 150 εκατ. θα καταβάλλονταν αμέσως και τα υπόλοιπα έμεναν προς κάλυψη των ελλειμμάτων 1898-1903, αν ήταν αναγκαία. Κατά τη δανειακή σύμβαση.

Ονομαστικό………………………..150.592.000 φρ.

Τιμή έκδοσης υπέρ το άρτιο

Α’ τμήμα…………………………………………100,5%

Β’ τμήμα……………………………………………104%

Πραγματικό……………………….152.265.199 φρ.

Επιτόκιο……………………………………………..2,5%

Χρόνος έναρξης……………………………..4.5.1898

Χρόνος απόσβεσης………60 χρόνια από το 1903

Εκδότες…………………Τράπεζα Αγγλίας, Ρωσίας,

όμιλος γαλλικών τραπεζών και της τράπεζας της Γαλλίας.

Κατά τον συμβιβασμό αυτόν (του 1898) δεν έγινε ουδεμία ελάττωση του αρχικού κεφαλαίου, πράγμα που είχε γίνει σε όλους τους συμβιβασμούς των άλλων κρατών και στους οποίους στη σχετική σύμβαση περιλαμβανόταν διάταξη ελαττώσεως του κεφαλαίου. Αντιθέτως στην Τουρκία ο συμβιβασμός περιόρισε το Δ.Χ. αυτής στο 1/6 του αρχικού, τον δε τόκο στον μισό του ελληνικού.

Το δάνειο χρησιμοποιήθηκε για: Πολεμικές αποζημιώσεις

προς Οθ. Αυτοκρατορία………….93.936.420 φρ.

Το κυμαινόμενο χρέος……………31.360.053 φρ.

Κάλυψη ελλείμματος 1897……..22.529.614 φρ.

Έξοδα έκδοσης……………………….2.026.124 φρ.

Διάφορα έξοδα………………………2.412.986 φρ.

Σύνολο……………………………..152.265.199 φρ.

 

 

[email protected]