Ο ανεκδιήγητος Μπολσονάρου επισπεύδει την καταστροφή ζητώντας… χρήμα

Η Βραζιλία έχει τη δύναμη να σώσει ή να καταστρέψει το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του κόσμου. Όμως, αν και εδαφικά η λεκάνη του Αμαζονίου στη μεγαλύτερή της έκταση ανήκει στη Βραζιλία, παράλληλα λειτουργεί σαν πνεύμονας ολόκληρου του πλανήτη. Οι συνέπειες των αλλαγών στον Αμαζόνιο φτάνουν πολύ πέρα από τα σύνορα της συγκεκριμένης χώρας.

Στη λεκάνη του Αμαζονίου βρίσκονται πάνω από το 40% των τροπικών δασών της γης και το 15% της βιοποικιλότητας ολόκληρου του πλανήτη.

Από τη δεκαετία του 1970 οι άνθρωποι καταστρέφουν τον Αμαζόνιο σε βιομηχανική κλίμακα. Από τα συνολικά 4 εκατ. τετραγωνικά χλμ. των δασών του Αμαζονίου που ανήκουν στη Βραζιλία, 800.000 τετραγωνικά χλμ. έχουν ήδη χαθεί λόγω υλοτομίας, καλλιεργειών σόγιας, κτηνοτροφίας βοοειδών, ορυχείων, δρόμων, φραγμάτων και άλλων μορφών αξιοποίησης. Πρόκειται για μια έκταση μεγαλύτερη σε μέγεθος από την Τουρκία. Την ίδια περίοδο (1970 – σήμερα) η μέση θερμοκρασία σε ολόκληρη τη λεκάνη του Αμαζονίου έχει αυξηθεί κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου.

Η αποψίλωση τεράστιων δασικών εκτάσεων και η κλιματική αλλαγή ήδη απειλούσαν το μέλλον του δάσους του Αμαζονίου πολύ πριν από τις εκλογές στη Βραζιλία τον Οκτώβριο του 2018. Αλλά έπειτα απ’ αυτή την ημερομηνία ο Αμαζόνιος αντιμετώπισε μια νέα απειλή. Αυτή του Ζαΐρ Μπολσονάρου, του νέου Προέδρου που ο «Economist» χαρακτήρισε ως «τον περιβαλλοντικά πιο επικίνδυνο ηγέτη στον κόσμο».

Οι επιστήμονες έχουν ήδη υπολογίσει ότι το τροπικό δάσος του Αμαζονίου βρίσκεται επικίνδυνα κοντά στο «σημείο μηδέν», το σημείο δηλαδή της μη αναστρέψιμης καταστροφής. Αν ένα συγκεκριμένο ποσοστό του δάσους χαθεί, τότε είναι αναπόφευκτη η μετατροπή του σε σαβάνα μέσα σε λίγες δεκαετίες, όποια μέτρα κι αν παρθούν.

Το πλέον ανησυχητικό είναι ότι ο Πρόεδρος της Βραζιλίας επισπεύδει αυτή τη διαδικασία. Οι συνέπειες της οικολογικής κατάρρευσης που θα προκαλέσουν οι πολιτικές του Μπολσονάρου θα είναι δραματικότερες μέσα στην ίδια του τη χώρα, αλλά θα εξαπλωθούν και πολύ πέρα από τα βραζιλιάνικα σύνορα.

Δύο… Μανχάταν την εβδομάδα

Παρότι το Κογκρέσο, αλλά και τα δικαστήρια της Βραζιλίας έχουν μπλοκάρει κάποιες από τις προσπάθειες του Προέδρου να αποχαρακτηρίσει τεράστιες εκτάσεις του Αμαζονίου από το καθεστώς προστασίας τους, ο Μπολσονάρου έχει φροντίσει όσοι παρανομούν (καταπατητές, εμπρηστές κ.ά.) να μην έχουν να φοβηθούν τίποτα, παρά το γεγονός ότι εκλέχτηκε με σημαία την πάταξη της διαφθοράς και της επαναφοράς της νομιμότητας.

Και ακριβώς επειδή το 80% της ξύλευσης του Αμαζονίου είναι κανονικά παράνομη, η καταστροφή έχει εκτιναχθεί σε επίπεδα – ρεκόρ. Από τον Ιανουάριο που ανέλαβε ο Μπολσονάρου, κάθε εβδομάδα στον Αμαζόνιο εξαφανίζεται δασική έκταση ίση με δύο Μανχάταν.

Από το 2004 έως το 2012 ο ρυθμός της αποψίλωσης στον Αμαζόνιο επιβραδύνθηκε. Ο κρατικός οργανισμός της Βραζιλίας για την προστασία του περιβάλλοντος, ο Ibama, ενισχύθηκε. Και άλλες χώρες ενθάρρυναν την προσπάθεια. Το 2008 δημιουργήθηκε ένα διεθνές fund για τον Αμαζόνιο προκειμένου να βοηθήσει στο οικονομικό κόστος της προστασίας του.

Οι επιστήμονες είχαν διαπιστώσει ότι, αν η απώλεια δέντρων ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο κρίσιμο ποσοστό, τότε η αποψίλωση θα γίνει αυτοτροφοδοτούμενη. Το δάσος θα συνεχίσει να συρρικνώνεται άσχετα με το τι θα κάνουν οι άνθρωποι για να το σώσουν. Στο τέλος η λεκάνη του Αμαζονίου θα μετατραπεί σε cerrado, δηλαδή μια ξηρή σαβάνα.

Μια τέτοια καταστροφή θα ήταν βιβλικών διαστάσεων. Θα εξαφάνιζε χιλιάδες είδη (ζώα, φυτά κ.λπ.), θα άλλαζε μόνιμα τις καιρικές συνθήκες σχεδόν σε ολόκληρη τη νότια Αμερική και θα απελευθέρωνε δεκάδες δισεκατομμύρια τόνους διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επιδεινώνοντας ραγδαία την παγκόσμια κλιματική αλλαγή.

Πώς τον «σκοτώνουν»

Λίγα χρόνια πριν από τον Μπολσονάρου η αποψίλωση του Αμαζονίου είχε αρχίσει πάλι να εντείνεται. Το 2012, υπό την προεδρία της Ντίλμα Ρούσεφ, η Βραζιλία πέρασε έναν νόμο που έδινε αμνηστία σε όσους είχαν λάβει μέρος σε παράνομη αποψίλωση πριν το 2008.

Το 2017 ο επόμενος Πρόεδρος, ο Μικέλ Τεμέρ, πέρασε νόμο που απλοποιούσε την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων εκτάσεων, γεγονός που ενθάρρυνε τις καταπατήσεις γης στον Αμαζόνιο. Μεταξύ Αυγούστου 2017 και Ιουλίου 2018 η Βραζιλία έχασε 7.900 τετραγωνικά χλμ. (σχεδόν 1 δισ. δέντρα) δασικών εκτάσεων στον Αμαζόνιο. Ήταν το υψηλότερο ποσοστό αποψίλωσης για μια δεκαετία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία των δορυφόρων, από τον Ιανουάριο που ανέλαβε την εξουσία ο Μπολσονάρου ο Αμαζόνιος έχασε 4.300 τετραγωνικά χλμ. δάσους. Προφανώς ο Πρόεδρος επιθυμεί να γυρίσει η Βραζιλία στην εποχή της στρατιωτικής δικτατορίας, όταν μεγάλα πρότζεκτ προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές στο όνομα της ανάπτυξης.

Κάποια από τα σχέδια του Μπολσονάρου, όπως η απειλή του ότι θα αποσύρει τη Βραζιλία από τη Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή, ματαιώθηκαν, κυρίως επειδή θα κινδύνευαν συμφωνίες με ευρωπαϊκές εταιρείες. Ο γιος του Προέδρου, Φλάβιο Μπολσονάρου, έφερε νομοσχέδιο που εξαλείφει την υποχρέωση των αγροτών να διατηρούν ένα ποσοστό φυσικής βλάστησης στη γη που εκμεταλλεύονται, αλλά ακόμη δεν έχει εγκριθεί.

Ακόμα, όμως, και χωρίς τη νομοθέτηση τέτοιων αλλαγών, η κυβέρνηση Μπολσονάρου μπορεί κάλλιστα να ενθαρρύνει άμεσα και έμμεσα την αποψίλωση του Αμαζονίου απλώς με το να μην επιβάλλει τους νόμους που την απαγορεύουν. Κάτι για το οποίο ήδη… φροντίζει.

Στις 28 Φεβρουαρίου ο υπ. περιβάλλοντος της Βραζιλίας Ρικάρντο Σάλες απέλυσε 21 από τους 27 διευθυντές περιφερειών της Ibama (κρατικός οργανισμός της Βραζιλίας για την προστασία του περιβάλλοντος) μετά την εντολή του Μπολσονάρου για «εκκαθάριση» της υπηρεσίας.

Οι περισσότεροι, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής για τον Αμαζόνιο, ακόμη δεν έχουν αντικατασταθεί και οι θέσεις παραμένουν ακέφαλες. Από την εκκαθάριση έως τον Μάιο η Ibama έχει επιβάλει τον μικρότερο αριθμό προστίμων για παράνομη αποψίλωση εδώ και μια δεκαετία.

Οι καταπατητές έχουν ενθαρρυνθεί και τα περιστατικά παράνομων εισβολών ακόμη και σε εδάφη ιθαγενών έχουν πολλαπλασιαστεί σύμφωνα με τον «Economist». Στις 24 Ιουλίου ένοπλοι εισέβαλαν σε ένα χωριό ιθαγενών στον βόρειο Αμαζόνιο, δολοφόνησαν τον αρχηγό τους και έδιωξαν τους κατοίκους.

«Βλέπει» φαντάσματα

Ο Μπολσονάρου απορρίπτει τις επιστημονικές έρευνες και τα στοιχεία των δορυφόρων ως αναληθή. Η άποψή του είναι ότι η προστασία του δάσους βλάπτει την οικονομική ανάπτυξη. Όταν ρωτήθηκε για τις πυρκαγιές που μαίνονται, είπε ότι τις φωτιές τις βάζουν περιβαλλοντικές οργανώσεις για να βλάψουν το προφίλ της κυβέρνησής του εκδικούμενες για τις μειώσεις στη χρηματοδότησή τους.

Όταν το IPE (Ινστιτούτο Οικολογικής έρευνας της Βραζιλίας) δημοσιοποίησε στοιχεία που δείχνουν αύξηση της καταστροφής του δάσους τον Ιούλιο, ο Μπολσονάρου τα χαρακτήρισε ψεύτικα και απέλυσε τον διευθυντή του IPE, έναν ευρέως αναγνωρισμένο φυσικό. Ισχυρίζεται δε ότι δίνει έναν «πόλεμο πληροφορίας» για τον Αμαζόνιο και δηλώνει ότι θέλει οι ξένες κυβερνήσεις και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις να σταματήσουν να ανακατεύονται στις υποθέσεις της Βραζιλίας.

Επιπλέον κατηγορεί τα άλλα κράτη που διαμαρτύρονται ως υποκριτές («δεν κατέστρεψαν οι πλούσιες χώρες τα δικά τους δάση;»), αλλά και ότι χρησιμοποιούν τα περιβαλλοντικά ευρήματα ως πρόφαση για να κρατήσουν τη Βραζιλία στη φτώχεια. «Ο Αμαζόνιος είναι δικός μας» δήλωσε πρόσφατα ο Μπολσονάρου. Προφανώς, για τον Πρόεδρο το τι γίνεται στον Αμαζόνιο είναι αποκλειστικά δική του δουλειά.

 Όμως δεν είναι. Αν η καταστροφή συνεχιστεί, θα υποφέρουν από άμεσες συνέπειες οι επτά άλλες χώρες με τις οποίες η Βραζιλία μοιράζεται τη λεκάνη του Αμαζονίου. Θα μειωθεί κατακόρυφα η υγρασία που περνάει από τις Άνδεις αλλάζοντας τις βροχοπτώσεις και τα καιρικά φαινόμενα μέχρι το Μπουένος Άιρες.

Ο Αμαζόνιος είναι μοναδικός ανάμεσα σε όλα τα τροπικά δάση διότι ουσιαστικά παράγει τις βροχές που δέχεται ανακυκλώνοντας διαρκώς το ίδιο του το νερό. Αν συνεχιστεί η καταστροφή του, είτε με τη μορφή καταπάτησης και αποψίλωσης για διάφορες χρήσεις είτε μέσω θανάτων των δέντρων από υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία είτε λόγω των πυρκαγιών, θα αυξηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο η συχνότητα και η σφοδρότητα φαινομένων τύπου Ελ Νίνιο.

Ήδη οι καλλιεργητές της Βραζιλίας αρχίζουν να βλέπουν την άμεση επίδραση του δάσους στον κύκλο των βροχοπτώσεων. Συνειδητοποιούν ότι όσο αποψιλώνουν το δάσος τόσο λιγότερο βρέχει. Τεράστιες εκτάσεις έχουν καταστραφεί για να γίνουν καλλιέργειες σόγιας, οι οποίες όμως τώρα κινδυνεύουν διότι ο κύκλος των βροχοπτώσεων διαταράχθηκε λόγω ακριβώς της αποψίλωσης για να παραγάγουν τη σόγια τους. Η γεωργία της Βραζιλίας θα είναι το μεγαλύτερο θύμα της καταστροφής του τροπικού δάσους.

● Τα τελευταία 50 χρόνια το 17% του δάσους του Αμαζονίου έχει χαθεί.

● Το 2007 οι ειδικοί επιστήμονες υπολόγισαν ότι το σημείο μηδέν, το σημείο δηλαδή ύστερα από το οποίο η καταστροφή του δάσους του Αμαζονίου είναι αμετάκλητη ό,τι μέτρα κι αν παρθούν, είναι αν χαθεί το 40%.

Όμως πέρσι επιστήμονες του Πανεπιστημίου George Mason στις ΗΠΑ επανυπολόγισαν αυτό το όριο λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα νέα δεδομένα που δημιουργούν η κλιματική αλλαγή, οι πυρκαγιές και η αποψίλωση. Ανακάλυψαν ότι το όριο του 40% δεν ισχύει πια με τις σημερινές συνθήκες και ότι το σημείο χωρίς επιστροφή για το δάσος του Αμαζονίου θα είναι όταν χαθεί το 20% – 25%. Δυστυχώς, είμαστε ήδη πολύ κοντά.

Παγκόσμιο πάρε – δώσε

Για όλους αυτούς τους λόγους ο υπόλοιπος κόσμος επιχειρεί να δείξει στον Μπολσονάρου ότι δεν θα ανεχθεί τον βανδαλισμό του Αμαζονίου. Ήδη τα κράτη – εμπορικοί εταίροι της Βραζιλίας συνάπτουν μαζί της εμπορικές συμφωνίες που περιλαμβάνουν πρόνοιες για την προστασία του τροπικού δάσους. Ακούγονται προτάσεις οι εταιρείες τροφίμων να απορρίπτουν σόγια και βοδινό κρέας που παρήχθησαν σε παρανόμως χρησιμοποιηθείσα γη του Αμαζονίου, όπως είχε συμβεί και τη δεκαετία του 2000.

Ο Σάλες, ο Βραζιλιάνος υπουργός Περιβάλλοντος, τόνισε ότι πολλές πλούσιες χώρες καταστρέφουν τα δικά τους δάση, αλλά δεν τηρούν τις υποσχέσεις που έχουν δώσει να πληρώσουν τη Βραζιλία για να μην καταστρέψει τα δικά της. «Δεν μπορεί να αποδίδουν στη Βραζιλία το βάρος να είναι ο πνεύμονας του κόσμου χωρίς οφέλη» δήλωσε.

Συζητείται, σύμφωνα με τον «Economist», οι χώρες που είναι υπεύθυνες για τον μεγαλύτερο όγκο εκπομπών αερίων να αποζημιώνουν τη Βραζιλία για τον ρόλο της στην απορρόφησή τους. Σε αντάλλαγμα η Βραζιλία θα πρέπει να προστατέψει το τροπικό της δάσος.

Νύχτα μέσα στο μεσημέρι

Η καταστροφή του Αμαζονίου, πάντως, δεν είναι κάτι που απασχολεί έντονα την πλειονότητα των Βραζιλιάνων, οι οποίοι κυρίως ζουν σε πόλεις στην ακτή. Όμως το καταμεσήμερο της 19ης Αυγούστου έφερε την καταστροφή στο κατώφλι τους. Στις 3 ακριβώς το μεσημέρι το Σάο Πάολο, η μεγαλύτερη πόλη της νότιας Αμερικής, βυθίστηκε στο απόλυτο σκοτάδι από τα μαύρα σύννεφα της πυρκαγιάς.

Τα φώτα άναψαν παντού σαν να ήταν μεσάνυχτα και οι κάτοικοι τρομοκρατήθηκαν. Τα social media γέμισαν σχόλια για σενάρια αποκάλυψης ενώ ο μετεωρολόγοι εξηγούσαν ότι φταίνε οι πυρκαγιές που κατακαίνε το δάσος του Αμαζονίου (που βρίσκεται πολύ μακριά). Ήταν ένα μεγάλο σοκ για τους κατοίκους. Η εφημερίδα «Folha de Sao Paulo» έγραψε: «Δεν έχουμε πολύ χρόνο. Η νύχτα έρχεται καταπάνω μας».

Η κυβέρνηση Μπολσονάρου στο μεταξύ συνεχίζει να δυσανασχετεί στις αντιδράσεις εκτός των συνόρων. Ο σκληρός χαρακτηρισμός του «Economist» για τον Μπολσονάρου, ως τον «περιβαλλοντικά πιο επικίνδυνο ηγέτη στον κόσμο», ενόχλησε, ως φαίνεται, τόσο ώστε ο πρεσβευτής της Βραζιλίας στο Λονδίνο Φρεντ Αρούντα έστειλε επιστολή στο περιοδικό διαμαρτυρόμενος ότι «διαστρεβλώσατε τη θέση της κυβέρνησης της Βραζιλίας στην προστασία του δάσους του Αμαζονίου. Στην πραγματικότητα η μάχη κατά της αποψίλωσης του δάσους είναι δέσμευση της κυβέρνησης».

Ο Βραζιλιάνος πρεσβευτής δηλώνει ότι η χώρα του έχει μειώσει την αποψίλωση του δάσους κατά 72% τα τελευταία 15 χρόνια και έχει επαναφέρει 9.4 εκατ. εκτάρια βλάστησης, πάνω από ολόκληρη την έκταση της Σκωτίας, όπως χαρακτηριστικά γράφει. «Μόνο το 30% της επικράτειας της Βραζιλίας είναι αφιερωμένη στη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ στην Ευρώπη συνήθως είναι το 45% – 65%» προσθέτει.

Τέλος, ο Αρούντα αμφισβητεί τα στοιχεία για τη δασική αποψίλωση που έγιναν γνωστά τον Ιούνιο λέγοντας ότι προήλθαν από ένα δορυφορικό σύστημα, το DETER, που δεν είναι κατάλληλο για τέτοιου είδους αναλύσεις.