Η Ελλάδα διατηρεί ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης μεταξύ των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κάτω από 20%) και ένα από τα υψηλότερα στον ενταφιασμό αποβλήτων σε χωματερές (πάνω από 80%).

Εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων καταλήγουν κάθε χρόνο σε ΧΥΤΑ (χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων) και ΧΑΔΑ (χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων).

Οι κακές επιδόσεις της Ελλάδας, το νομικό πλαίσιο και η έλλειψη συντονισμού

Στην Ελλάδα η ανακύκλωση γίνεται μέσω των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης των απορριμμάτων, ώστε να αποφεύγεται ο ενταφιασμός τους.

Η Εναλλακτική Διαχείριση βασίζεται στην αρχή της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού. Χρησιμοποιεί δηλαδή οικονομικά κίνητρα, με σκοπό να ενθαρρύνει τους παραγωγούς να σχεδιάζουν προϊόντα πιο φιλικά προς το περιβάλλον, ενώ τους καθιστά υπεύθυνους για το κόστος της διαχείρισης των προϊόντων αυτών, όταν γίνουν απόβλητα.

Σήμερα υπάρχουν επτά ρεύματα υλικών που τα διαχειρίζονται 22 Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης:

● Συσκευασίες και απόβλητα συσκευασίας.

● Οχήματα στο τέλος κύκλου ζωής.

● Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού.

● Απόβλητα λιπαντικών ελαίων.

● Απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών (μπαταρίες).

● Χρησιμοποιημένα ελαστικά οχημάτων.

● Απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (μπάζα).

Όλα τα Συστήματα είναι ιδιωτικές εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Στα Συστήματα συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι παραγωγοί που διακινούν προϊόντα στην ελληνική αγορά. Έχουν την ευθύνη για την οργάνωση και παρακολούθηση της λειτουργίας όλων των διαδικασιών της Εναλλακτικής Διαχείρισης.

Τα συστήματα εισπράττουν από τον παραγωγό το τέλος που πρέπει να καταβάλει για το προϊόν του και στη συνέχεια συνεργάζονται με τους ΟΤΑ και τους δήμους για την υλοποίηση των προγραμμάτων της εναλλακτικής διαχείρισης.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) είναι ο αρμόδιος φορέας του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της πολιτικής για την πρόληψη και την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων.

Όλοι οι παραγωγοί που συμμετέχουν στα Συστήματα είναι καταγεγραμμένοι στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ), το οποίο διαχειρίζεται ο ΕΟΑΝ.

Ο οργανισμός είναι επίσης υπεύθυνος για την έγκριση ή μη των εξαετών επιχειρησιακών πλάνων που καταθέτουν τα Συστήματα.

Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων αποτελεί έναν τομέα στον οποίο σήμερα η χώρα μας υστερεί σημαντικά. Επικοινωνήσαμε με τον διευθύνοντα σύμβουλο του ΕΟΑΝ Ιωάννη Σιδέρη για να μάθουμε πώς μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση. «Βασικό μας μέλημα είναι να αναπτύξουμε μια ολοκληρωμένη στρατηγική, ώστε να οδηγούνται για ταφή μόνο τα μη εκμεταλλεύσιμα υπολείμματα.

Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ενίσχυσης του ρεύματος των συσκευασιών και ενίσχυσης των καφέ κάδων (για βιοαπόβλητα), διότι, αν δεν καταφέρουμε να απομονώσουμε τα οργανικά υπολείμματα, είναι πολύ δύσκολο να έχουμε καθαρό υλικό στην ανακύκλωση. Εκτός από τα υπάρχοντα ρεύματα εναλλακτικής διαχείρισης, μπορούμε να δημιουργήσουμε και για άλλα υλικά, όπως ρούχα, μαγειρικά έλαια και λίπη».

Πρόληψη και επανάχρηση

«Ο ΕΟΑΝ είναι υπεύθυνος και για τον τομέα της πρόληψης, δηλαδή για τη μείωση και την καλύτερη διαχείριση των απορριμμάτων μας. Χρειάζεται λοιπόν συζήτηση, ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και ενεργοποίηση κυρίως των μαθητών, μέσω εκπαιδευτικών μαθημάτων και βιωματικών εργαστηρίων για την πρόληψη. Εδώ έρχεται το θέμα της κυκλικής οικονομίας, δηλαδή η επαναχρησιμοποίηση. Δεν είναι μόνο γραμμικά τα πράγματα, δηλαδή «φυσικοί πόροι – φτιάχνω προϊόν – το καταναλώνω – το απορρίπτω».

Το θέμα είναι πώς θα μειώσουμε τη χρήση φυσικών πόρων και θα μπούμε στη λογική της επαναχρησιμοποίησης».

Ο ΕΟΑΝ είναι υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης και για τη συνεργασία τους με τις τοπικές αυτοδιοικήσεις. Πολλές φορές όμως δημιουργούνται προβλήματα λόγω έλλειψης συντονισμού. Πριν από λίγες μέρες ανακοινώθηκε από τον υπουργό Εσωτερικών Τάκη Θεοδωρικάκο η έναρξη πιλοτικού προγράμματος ανακύκλωσης, το οποίο ανέλαβε το Σύστημα Ανταποδοτική Ανακύκλωση Α.Ε. σε πέντε Δήμους (Καλλιθέα, Ν. Σμύρνη, Ναύπλιο, Άνδρος, Ιωάννινα).

Σύμφωνα όμως με τον διευθύνοντα σύμβουλο του ΕΟΑΝ, δεν έχει εγκριθεί ακόμη από τον οργανισμό το εξαετές επιχειρησιακό σχέδιο της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης.

«Όταν αναλάβαμε τη διοίκηση του ΕΟΑΝ το καλοκαίρι του 2019, τα 18 από τα 22 Συστήματα δεν είχαν έγκριση για ανανέωση του επιχειρησιακού τους σχεδίου.

Όλα έχουν καταθέσει τα σχέδιά τους και είμαστε σε φάση ελέγχου τους. Το επιχειρησιακό σχέδιο της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης δεν έχει εγκριθεί ακόμα.

Παρ’ όλα αυτά, μέχρι να εγκριθούν τα σχέδια, προβλέπεται από το νομοθετικό πλαίσιο να συνεχίζουν να λειτουργούν τα Συστήματα».

Τι συμβαίνει με το πλαστικό

Ένα από τα υλικά που ανακυκλώνονται πολύ δύσκολα ή δεν ανακυκλώνονται καθόλου είναι το πλαστικό.

Όσα ανήκουν στην πρώτη κατηγορία μπορούν να ανακυκλωθούν 2-3 φορές και κάθε φορά μειώνεται η ποιότητά τους.

Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών το 90,5% του πλαστικού που έχει παραχθεί δεν έχει ανακυκλωθεί ποτέ.

Επομένως μόνο με την ανακύκλωση δεν μπορούμε να πετύχουμε την απαιτούμενη μείωση των αποβλήτων, απλά γίνεται μια καλύτερη διαχείρισή τους.

«Η ανακύκλωση πρέπει να μπει στο σημείο της παγκόσμιας ιεραρχίας για τη διαχείριση των απορριμμάτων που πραγματικά της αξίζει. Πρώτα πρέπει να είναι η πρόληψη, μετά η επαναχρησιμοποίηση και μετά η ανακύκλωση. Τότε μόνο θα λειτουργήσει ουσιαστικά», αναφέρει στο «Π» ο Άλκης Καφετζής, υπεύθυνος της εκστρατείας της Greenpeace για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινούμενη προς αυτήν την κατεύθυνση έχει δώσει οδηγίες για τη μείωση των πλαστικών μιας χρήσης, τις οποίες τα κράτη – μέλη της θα πρέπει να ενσωματώσουν μέχρι τον Ιούλιο του 2021. Η ελληνική κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο την ενσωμάτωση των οδηγιών αυτών τον Ιούλιο του 2020.

«Θεωρώ πως η απόφαση αυτή της κυβέρνησης είναι λίγο βιαστική. Πρέπει η Ελλάδα να το δει σαν μια ευκαιρία και να πάρει σωστά μέτρα με ουσιαστικό αντίκτυπο. Πρέπει να ενημερωθεί ο κόσμος, ώστε τα αποτελέσματα να έχουν ένα ευρύτερο αποτύπωμα. Να μην εξελιχθεί όπως το μέτρο με το περιβαλλοντικό τέλος της πλαστικής σακούλας. Όταν εφαρμόστηκε, κανένας δεν είχε ενημερωθεί. Οι πολίτες το αντιμετώπισαν ως ένα ακόμα αναγκαστικό μέτρο που πρέπει να εφαρμοστεί» τονίζει ο Άλκης Καφετζής και συμπληρώνει:

«Επίσης έχουμε οδηγηθεί στο εξής παράδοξο: μπορεί να έχει μειωθεί ο αριθμός της σακούλας κατά κεφαλήν, αλλά ο όγκος του πλαστικού έχει αυξηθεί, γιατί η λεπτή σακούλα έχει μπει κάτω από τα ταμεία, ενώ πάνω είναι οι πιο χοντρές, στις οποίες δεν εφαρμόζεται το τέλος και είναι πιο φθηνές. Επομένως για να μη γίνει το ίδιο πρέπει να υπάρχει συνεχής ενημέρωση».