Διαβάζοντας για τις δυσκολίες που έχουν οι ισραηλινές αρχές με τους Εβραίους ζηλωτές που δεν λένε να συμμορφωθούν προς τους περιορισμούς της πανδημίας, ξαναγυρίζω στην παλιά σκέψη: η πίστη στην καθαρή μορφή της είναι αντικοινωνική.

Ο κομμουνιστής που αποκαλεί προδότες όσους ζητούν να εκκενωθεί το Τσερνομπίλ επειδή το Κόμμα έχει πάντα δίκιο· ο δικαιωματιστής που ζητάει σοβαρά να παραδοθούμε στις ορδές του Ερντογάν επειδή ο “πρόσφυγας” έχει πάντα δίκιο· ο θρησκευόμενος που θεωρεί πως αυτόν το κακό δεν τον αγγίζει επειδή το ιερατείο του έχει πάντα δίκιο, όλοι αυτοί έχουν κοινή την πίστη σ’ ένα αφηρημένο Ιδεώδες, σε ένα όραμα που δεν είναι του κόσμου τούτου.

Ο άνθρωπος ο συγκεκριμένος, ο πραγματικός δεν τους ενδιαφέρει, είναι αναλώσιμος. Το πέραν του ανθρώπου προσδοκούν, στο υπεράνθρωπο αποβλέπουν. Γι’ αυτό και τόσο συχνά καταλήγουν, πού αλλού, στο απάνθρωπο.

Όσο πιο “καθαρό” και ασυμβίβαστο είναι κάθε πιστεύω θρησκευτικό, κάθε πολιτικό ιδεώδες, κάθε όραμα ηθικό, κάθε δόγμα αισθητικό, τόσο περισσότερο οδηγεί στον φανατισμό. Είναι η λατρεία προς τον ένα και μόνο Θεό, οι παρακλητικές δεήσεις για τον έναν και μόνο Κόσμο τον τέλειο και οριστικό, η προσκύνηση των ιερών και απαρασάλευτων Δικαιωμάτων που μας κάνει μισαλλόδοξους. Εμπρός στον μεγαλειώδη Σκοπό, κάθε αμφισβητίας, κάθε άπιστος αναπόφευκτα γίνεται εχθρός, εμπόδιο οχληρό που πρέπει να βγει πάση θυσία απ’ τη μέση. Κι αυτό ήδη από τους χρόνους του Αχαάβ: «Καὶ εἶπεν ᾿Ηλιοὺ πρὸς τὸν λαόν· συλλάβετε τοὺς προφήτας τοῦ Βάαλ, μηδεὶς σωθήτω ἐξ αὐτῶν· καὶ συνέλαβον αὐτούς, καὶ κατάγει αὐτοὺς ᾿Ηλιοὺ εἰς τὸν χειμάρρουν Κισσῶν καὶ ἔσφαξεν αὐτοὺς ἐκεῖ».

Οι θρησκευτικοί πόλεμοι είναι τόσο παλιοί όσο η Επανάσταση του Ακενατόν και η σφαγή του Χρυσού Μόσχου. Κατά καιρούς θα λάβουν ποικίλα ονόματα: Διωγμοί χριστιανών και διωγμοί εθνικών, αγώνας κατά των αιρέσεων, εκκαθάριση των Καθαρών (Caedite eos! Novit enim Dominus qui sunt eius…), Ρεκονκίστα, Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου και Τριακονταετής Πόλεμος. 

Τον 19ο και τον 20ο αιώνα οι ομολογίες που αλληλοσφάζονται ονομάζουν εαυτόν πολιτικές παρατάξεις: εθνικιστές και διεθνιστές, κρατιστές και αναρχικοί, δικτάτορες και δημοκράτες, φιλελεύθεροι, κομμουνιστές και φασίστες. Τον 21ο αιώνα, οι θρησκευτικοί πόλεμοι ξαναπαίρνουν το πρέπον τους όνομα: τζιχάντ. Το κλασσικό τους πρότυπο όμως παραμένει πάντα η  Πρώτη Διαθήκη: «καὶ ἀπέκτειναν πᾶν ἐμπνέον ἐν αὐτῇ ἐν ξίφει καὶ ἐξωλόθρευσαν πάντας, καὶ οὐ κατελείφθη ἐν αὐτῇ ἐμπνέον… καὶ ἀνεῖλεν αὐτοὺς ἐν στόματι ξίφους, καὶ ἐξωλόθρευσαν αὐτούς, ὃν τρόπον συνέταξε Μωυσῆς ὁ παῖς Κυρίου.»

Εμπρός στον Θεό της Σφαγής, αυτός που αρνείται να κλίνει το γόνυ δεν είναι ο πιστός ενός άλλου Θεού. Γιατί την ίδια σφαγή λατρεύει κι εκείνος, όλοι οι «παίδες Κυρίου» τα ίδια μέσα μετέρχονται. Για να ‘σαι αρνητής της σφαγής, πρέπει να μην έχεις δόγμα ή πιστεύω δικό σου. Θέλει να ξέρεις να καιροσκοπείς. Να βλέπεις κάθε φορά ποιος σπρώχνει δυνατά προς τον γκρεμό, κι εσύ να του πηγαίνεις κόντρα. Να τραβάς το σκοινί προς όφελος της πλευράς που μειονεκτεί. Ν’ αλλάζεις στρατόπεδα διαρκώς, ν’ αναστατώνεις τις στέρεες παρατάξεις. Να συμμαχείς ώς και μ’ αυτούς που αποστρέφεσαι ενάντια σε κείνους που αγαπάς. 

Η αρετή σου νά ‘ναι αυτό το «μέσον πρὸς ἡμᾶς» του Αριστοτέλη, η ισαποχή από τ’ άκρα. Χωρίς ωστόσο να πιστεύεις σαν τον Σταγειρίτη ότι τη Μέση Οδό αρκεί ποτέ η λογική να σου τη φανερώσει. Και ξέροντας καλά ότι τελικά, κερδίσεις-χάσεις, θα ’χεις μείνει μόνος. Κανείς δεν θα βρεθεί να σου πει μπράβο αν βοήθησες κάπως να αποτραπεί το κακό. Κανείς δεν θα σε συνδράμει να το υπομείνεις αν κι εφόσον καταστεί αναπότρεπτο. Πώς το λέει εκείνο το ωραίο τραγούδι του Μιχάλη Γκανά; «Ο μόνος μόνος περπατά / και μοναχός κοιμάται / για δυο πονάει κι αγαπά / για τέσσερις θυμάται»…

Η πίστη είναι για τους πολλούς. Στεγάζει, συνεγείρει, παρηγορεί. Η αμφιβολία, αντίθετα, έχει τίμημα τη μοναξιά και την ανεστιότητα. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, είναι παράδοξο που υπάρχει.