Η πανδημία απειλεί τον μεγαλεπήβολο Δρόμο του Μεταξιού. Μόλις πριν από έναν χρόνο, όταν οι ηγέτες των χωρών που θα συμμετείχαν στον Δρόμο του Μεταξιού είχαν μαζευτεί στο Πεκίνο, ο κατευχαριστημένος Κινέζος Πρόεδρος τον παρομοίασε στον λόγο του με «την ατέλειωτη ροή των ποταμών που κάνουν τον ωκεανό βαθύ».
Με αυτόν τον τρόπο το σχέδιο του Σι Τζινπίνγκ, που περιλαμβάνει τεράστιες δαπάνες για υποδομές σε άλλες χώρες, θα προωθήσει την παγκόσμια ροή αγαθών, κεφαλαίου και τεχνολογίας εξασφαλίζοντάς τους την πολυπόθητη οικονομική ανάπτυξη. 

Όμως, ο κορωνοϊός βλάπτει σοβαρά το πρότζεκτ παγκόσμιων υποδομών του Πεκίνου. Εν μέσω της πανδημίας κάποια έργα του «Belt and Road Initiative» (Δρόμος του Μεταξιού) παγώνουν καθώς τα κράτη παλεύουν να αποπληρώσουν τα σχετιζόμενα χρέη. Παράλληλα η οικονομία της ίδιας της Κίνας κλυδωνίζεται. Στους Δρόμους του Μεταξιού εμφανίστηκαν ξαφνικά λακκούβες…
Το BRI είναι το σημαντικότερο συνεκτικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής του Σι Τζινπίνγκ. Το 2017, μάλιστα, του έδωσε και επίσημο πολιτικό στάτους με το να το εγγράψει στο σύνταγμα της Κίνας. Έκτοτε οι εγκωμιαστικές αναφορές στον Δρόμο του Μεταξιού έγιναν υποχρεωτικές για τα κρατικά ΜΜΕ: «Το BRI θα γίνει καταλύτης για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη», έγραφε το «People’s Daily». «Ο Δρόμος μπαίνει σε μια φάση υψηλής ποιότητας ανάπτυξης» η «Global Times». 

Όμως σήμερα προκύπτουν προβλήματα για τον Δρόμο του Μεταξιού. Από το 2013 η Κίνα έχει δώσει ή έχει υποσχεθεί εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια και επιχορηγήσεις για να κατασκευαστούν λιμάνια, σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σιδηρόδρομοι, δρόμοι και άλλες υποδομές σε βορειανατολική και κεντρική Ασία, Αφρική, Λατινική Αμερική και Ευρώπη. 
Όμως, λόγω της πανδημίας της Covid-19, η πρόοδος σε πολλά πρότζεκτ έχει σταματήσει. Κάποια έργα μάλιστα ακυρώθηκαν. Πολλά από τα δάνεια, που η Κίνα έδινε για κατασκευή των υποδομών, είναι λίγο πριν από την τεχνική αθέτησή τους καθώς οι χώρες – οφειλέτες ψάχνουν τρόπους να καθυστερήσουν πληρωμές, αφού πρέπει να αντιμετωπίσουν την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία. 

● Τον Φεβρουάριο η Αίγυπτος ανέβαλε επ’ αόριστον τη χρηματοδοτούμενη από την Κίνα κατασκευή του σταθμού παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα, που θα γινόταν ο δεύτερος μεγαλύτερος στον κόσμο, στο Χαμραβάιν. 
● Τον Μάρτιο το Μπαγκλαντές ακύρωσε τα σχέδια για ένα εργοστάσιο άνθρακα στη Γαζάρια.
● Τον Απρίλιο το Πακιστάν ζήτησε από την Κίνα ευνοϊκότερους όρους αποπληρωμής για ενεργειακά έργα αξίας 30 δισ. δολ.
● Τον ίδιο μήνα ο Πρόεδρος της Τανζανίας δήλωσε ότι θα ακυρώσει το πρότζεκτ για λιμάνι στο Μπαγκαμόγιο, αξίας 10 δισ. δολ., επειδή είχε υπογραφεί από τον προκάτοχό του με όρους που «μόνο ένας μεθυσμένος θα δεχόταν». Ουσιαστικά ότι η Κίνα θα είχε τον απόλυτο έλεγχο του λιμανιού με μια μίσθωση (lease) για 99 χρόνια. 
● Τον Μάιο η Νιγηρία αποφάσισε να γίνει αναθεώρηση όλων δανείων για κινεζικά πρότζεκτ λόγω ανησυχιών ότι η χρηματοδότηση έχει συμφωνηθεί με δυσμενείς όρους. 

Οι ηγέτες της Αφρικής, εξάλλου, ζήτησαν επείγουσα διαγραφή χρεών από τους πιστωτές τους. Μεταξύ τους περιλαμβάνεται και η Κίνα, στην οποία αφρικανικά κράτη χρωστούν 8 δισ. δολ. μόνο για φέτος σε πληρωμές δανείων συνολικής αξίας 145 δισ. δολ., τα οποία εν πολλοίς αφορούν έργα του Δρόμου του Μεταξιού.

Στοπ λόγω της καραντίνας
Οι καραντίνες και τα ενισχυμένα μέτρα ασφαλείας καθυστερούν περαιτέρω τα έργα. Όπως οι περιορισμοί που επέβαλαν κάποιες χώρες στην επιστροφή Κινέζων εργατών που είχαν πάει στην Κίνα για τις διακοπές του Ιανουαρίου. 
Τέτοιοι περιορισμοί καθυστέρησαν τη δοκιμή μιας καινούργιας γραμμής του μετρό στο Ανόι του Βιετνάμ, αφού οι Κινέζοι ειδικοί της κατασκευής τους δεν επιτρεπόταν να επιστρέψουν στη χώρα. Το συγκεκριμένο έργο ήταν ήδη τέσσερα χρόνια πίσω από το χρονοδιάγραμμα. Και με κόστος 800 εκατ. δολ. για 8 μίλια γραμμής εθεωρείτο και υπερκοστολογημένο.

Όλα αυτά τα εμπόδια στον Δρόμο του Μεταξιού προκαλούν οικονομικά, διπλωματικά και εσωτερικά πολιτικά προβλήματα για την Κίνα, όπου το BRI συνδέεται άμεσα με το πρεστίζ του Κινέζου Προέδρου.
1. Πρώτα απ’ όλα θα υπάρξουν οικονομικές απώλειες. Πολλές χώρες συγκεντρώνουν το ρευστό που απαιτείται για έργα του BRI μέσα από τις εξαγωγές εμπορευμάτων. Όμως η πανδημία έριξε δραματικά τη ζήτηση. Η Κίνα έχει δυο επιλογές:
● Είτε να μειώσει τα ποσά που της χρωστάνε, όπως συμβαίνει συχνά με κράτη – δανειστές σε περιόδους οικονομικής κρίσης. 
● Είτε να προσπαθήσει να διατηρήσει ενεργά όσα περισσότερα BRI πρότζεκτς και δάνεια μπορεί με το να καθυστερήσει πληρωμές και να επεκτείνει όρους δανείων. Και στις δυο περιπτώσεις, λένε οι ειδικοί, ένα κύμα αθετήσεων είναι αναπόφευκτο.

Τον Απρίλιο οι G20, στους οποίους περιλαμβάνεται η Κίνα, συμφώνησαν να επιτρέψουν σε 73 χώρες να αναστείλουν πληρωμές δανείων 12-14 δισ. δολ. μέχρι το τέλος της χρονιάς. Αλλά ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Οι G20 προειδοποίησαν ότι οποιαδήποτε αίτηση για αναστολή πληρωμής χρέους μπορεί να αθετήσει άλλους όρους, στους οποίους έχει συμφωνήσει δεσμευτικά μια χώρα. 
Αντίθετα με άλλες ομάδες χωρών – πιστωτών, όπως π.χ. η Λέσχη των Παρισίων, που δεν απαιτούν εχέγγυα για τα αναπτυξιακά τους δάνεια, οι τράπεζες της Κίνας το κάνουν – συγκεκριμένα για το 60% περίπου του δανεισμού τους προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως επισημαίνει η επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας Κάρμεν Ράινχαρτ.

 
Στη θεωρία, δηλαδή, μια χώρα μπορεί να αιτηθεί ελάφρυνση χρέους και αυτόματα να ανακαλύψει ότι έτσι η Κίνα έχει τη δυνατότητα να διεκδικήσει τα δικαιώματα ενός π.χ. λιμανιού ή χρήματα ως εγγύηση. 
2. Υπάρχει διπλωματικό ρίσκο για την Κίνα. Αν διεκδικήσει περιουσιακά στοιχεία από κράτη που αθέτησαν δανειακές τους υποχρεώσεις, θα προκαλέσει αντιδράσεις. 
Αυτή η τακτική θα έβλαπτε την εικόνα της Κίνας σε χώρες τις οποίες ο Δρόμος του Μεταξιού είχε σκοπό να βοηθήσει οικονομικά και θα ενίσχυε τις υποψίες πολλών στη Δύση ότι το Πεκίνο χρησιμοποιεί το BRI ουσιαστικά για να φορτώσει χώρες με χρέος και να κερδίσει τον έλεγχο σε υποδομές που μπορούν να βοηθήσουν την Κίνα στρατηγικά. 

«Αν νομίζουν στο Πεκίνο ότι αντιμετωπίζουν αντιδράσεις τώρα, τα πράγματα θα γίνονταν τρισχειρότερα αν διεκδικούσαν τις εγγυήσεις» εκτιμά το Centre for Global Development, ένα think tank της Ουάσιγκτον.
Με δεδομένη την πολιτική βαρύτητα που δίνει η Κίνα στο BRI στο εσωτερικό της και τις προσπάθειες που έχει κάνει για να πείσει χώρες να υπογράψουν έγγραφα που το υποστηρίζουν, δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την ιδέα του Δρόμου του Μεταξιού. Πάνω από 130 χώρες έχουν ήδη υπογράψει, εκ των οποίων οι περισσότερες δεν είναι δυτικές. 
Ο Δρόμος του Μεταξιού είναι ένα πρότζεκτ εύπλαστο, που επιτρέπει στο Πεκίνο να το προσαρμόζει σε καταστάσεις που αλλάζουν. Μέχρι τώρα ήταν επικεντρωμένο στο χτίσιμο υποδομών, αλλά κάλλιστα μπορεί να επιλεχθεί η οδός για άλλες μορφές κινεζικής γενναιοδωρίας.

Οι νέες ιδέες…
Υπό το brand του Δρόμου του Μεταξιού οι Κινέζοι αξιωματούχοι τώρα λανσάρουν την ιδέα ενός Health Silk Road, του Δρόμου του Μεταξιού για την Υγεία, που θα βοηθά στη διανομή ιατρικής και επισιτιστικής βοήθειας. 
Η Κίνα υπολογίζει ότι οι ιατρικές προμήθειες που στέλνει στο πλαίσιο του BRI σε χώρες χτυπημένες άγρια από τον κορωνοϊό θα ωφελήσουν την εικόνα της με όρους soft power. Το πολιτικό όφελος είναι προφανές, αφού μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια με πολύ λιγότερο χρήμα από ό,τι απαιτούν τα λιμάνια κι οι σιδηρόδρομοι.

Επίσης προωθούν και την ιδέα ενός Digital Silk Road (Ψηφιακού Δρόμου του Μεταξιού), που λόγω πανδημίας θα περιλαμβάνει και βοήθεια για την ιχνηλάτηση του ιού μέσω εφαρμογών.
Ο Σι Τζινπίνγκ είχε πει πέρυσι πως ο Δρόμος του Μεταξιού θα πρέπει να είναι «ανοιχτός, πράσινος (σ.σ.: εννοώντας την πράσινη ενέργεια) και καθαρός». 
Η πανδημία του δίνει τώρα μια ευκαιρία να ακυρώσει πρότζεκτ όπως φράγματα, που συνεπάγονται δαπανηρές καθυστερήσεις λόγω διαμαρτυριών και «βρόμικα» εργοστάσια άνθρακα που δεν αποτελούν πια ασφαλείς επενδύσεις. Ήδη στο Πακιστάν κινεζικές εταιρείες έχουν δημιουργήσει πολλά αιολικά πάρκα στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού.

Αν γίνουν σωστά, χωρίς να πνίξουν χώρες στα χρέη, τα πρότζεκτ του Δρόμου του Μεταξιού μπορούν ακόμα να προσφέρουν ώθηση στην παγκόσμια οικονομία. 
Πριν από την πανδημία η Παγκόσμια Τράπεζα υπολόγιζε ότι τα BRI έργα μεταφορών στην Ασία, συμπεριλαμβανομένων υψηλής ταχύτητας σιδηροδρόμων, θα μπορούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ των χωρών που συμμετέχουν κατά 3% – 4% συνολικά. 

Η Κίνα είναι αυτή τη στιγμή απασχολημένη με τη δική της πληγείσα οικονομία και πολλά από τα έργα BRI έχουν παγώσει. Η εταιρεία ερευνών Rhodium Group εκτιμά ότι οι τράπεζες της Κίνας διαθέτουν άφθονη ικανότητα να διατηρήσουν το παρόν επίπεδο δανεισμού για τον Δρόμο του Μεταξιού. Απλώς επιλέγουν να μην το κάνουν πριν αρχίσει η παγκόσμια ανάκαμψη της οικονομίας. 
Όταν αυτό συμβεί, δηλαδή όταν ανακάμψει η οικονομία διεθνώς, ο Δρόμος του Μεταξιού μπορεί να επανέλθει στους αρχικούς του στόχους. Πολλές χώρες με επείγουσα ανάγκη για καλύτερες υποδομές θα τον καλοδεχτούν, πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμες πολλές καλύτερες επιλογές. 

Τον Νοέμβριο οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Ιαπωνία ανακοίνωσαν τη δημιουργία μιας εναλλακτικής στον Δρόμο του Μεταξιού, του Blue Dot Network, για τη χρηματοδότηση έργων υποδομών στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Όμως οι οικονομικές του δυνατότητες είναι μικρές σε σύγκριση με του BRI. 
Σύμφωνα με τον Κέβιν Γκάλαχερ, καθηγητή Παγκόσμιας Αναπτυξιακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, «το BRI έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να γεμίσει τα κενά υποδομών στην παγκόσμια οικονομία. Χωρίς το BRI δεν μπορεί να υπάρξει αύξηση των υποδομών παγκοσμίως». Μόνο που προς το παρόν αυτή η αύξηση θα πρέπει να περιμένει.

Εξωτερικό χρέος χωρών προς την Κίνα, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, το 2017
Τζιμπουτί 95%
Τόνγκα 41%
Μαλδίβες 36%
Κονγκό 36%
Κιργιστάν 30%
Καμπότζη 30%
Νίγηρας 25%
Λάος 24%
Ζάμπια 22%