Γράφει η Αγγελική Κορρέ

Γιάννης Σιώτος

Κάποτε στον Τριπόταμο

Ιστορίες έρωτα, πολιτισμού και αντίστασης στη σκιά ενός γρανιτένιου βράχου

Εκδόσεις: Κοινωνία των (δε)κάτων

Σελ.: 112

Γραφή υβριδική: Εκ πρώτης, πρόκειται για μια σκοτεινή φράση που μόνο η εμπειρία μπορεί να αποκαλύψει το πρόσημό της. Πολλώ δε μάλλον όταν αφορά σε ένα βιβλίο που οι αξιώσεις του είναι, σκοπίμως, εξίσου «σκοτεινές»: Ιστορία ή πολεμική, λογοτεχνία ή μαρτυρία, δοκίμιο ή πολιτική; Σε τούτα κυμαίνεται το βιβλίο του Γιάννη Σιώτου «Κάποτε στον Τριπόταμο; Ιστορίες έρωτα, πολιτισμού και αντίστασης στη σκιά ενός γρανιτένιου βράχου», που εκδόθηκε (Ιούνιος 2020) από τις εκδόσεις Κοινωνία των (δε)κάτων. Ο αναγνώστης θα περιηγηθεί στον Τριπόταμο της Τήνου, ένα χωριό που οι ρίζες του φτάνουν πριν από τον 4ο π.Χ. αιώνα και τα κλαδιά του επιμένουν να θάλλουν μέχρι σήμερα.

Με τη χρήση αρχαίων και σύγχρονων πηγών, τεκμηρίων, γραπτών ή προφορικών παραδόσεων, μύθων και θρύλων, μαρτυριών, αλλά και εμπειριών και αναμνήσεων, χτίζεται η χρονική πρόοδος του χωριού, που ακμάζει κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, υφίσταται την πειρατεία των πρωτοχριστιανικών αιώνων, τους Ενετούς, τον ζήλο των Ευρωπαίων περιηγητών στην ακμή του Ρομαντισμού, τα προσφυγικά κύματα της Επανάστασης και της Μικρασιατικής τραγωδίας, την ιταλική και τη γερμανική Κατοχή και τελικά τις ευρωπαϊκές εγκυκλίους που θα δηλητηριάσουν τον αγροτικό πυρήνα του τόπου και τις τουριστικές ορδές που έκτοτε τελούν το «προσκύνημά τους» στη «γραφική ομορφιά». Ο Γιάννης Σιώτος παραδίδει ένα ζωντανό ιστόρημα, ορμώμενος από την έννοια της παράδοσης, που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ τεκμηρίου και λαϊκού φαντασιακού, δημιουργώντας έτσι το ψηφιδωτό μιας σπάνιας συγγραφικής μεθόδου. Τα κεφάλαια του βιβλίου υπάγονται σε μια διακριτική ιεράρχηση: από την ενθουσιαστική απαγγελία του παρελθόντος ίσαμε τη στυγνή αναμετάδοση του παρόντος.

Η φιλική πλευρά της παγιδεύει τον αναγνώστη, που ακολουθεί την πορεία που του «υποδεικνύεται» βλέποντας να διαψεύδεται κάθε του πρόβλεψη σχετικά με αυτό που πρόκειται να διαβάσει, με αποτέλεσμα να ολοκληρώνει την ανάγνωση όχι μόνο χωρίς να ξαποστάσει, αλλά και έχοντας βυθιστεί στα χρώματα αυτού του ψηφιδωτού, όπως βυθίζεται κανείς σε μια προφορική διήγηση, που είναι τόσο απρόβλεπτη και τόσο συνεκτική όσο επιβάλλεται από το ταλέντο εκείνου που διηγείται. Υπάρχει όμως και η εχθρική πλευρά, που νυχιάζει τους θιασώτες τόσο του ιστορικισμού όσο και του οδοστρωτήρα της συγχρονίας, υπενθυμίζοντας πως τελικά δεν υπάρχει σωστός τρόπος να στέκεται κανείς ενώπιον της Ιστορίας, εκτός από τον τρόπο εκείνου που κατανοεί πως ουδέν οίδε, σκύπτοντας ανεξαιρέτως σε ό,τι την αφορά όχι διεκδικώντας εξουσία, αλλά καλλιεργώντας την τιμιότητα της απόστασης ασφαλείας από την εθελοτυφλία και την ημιμάθεια.

Γι’ αυτό το βιβλίο δεν γίνεται να θεωρηθεί ένα απλό «αφιέρωμα» σε έναν τόπο, μιας και μπορεί πρωταγωνιστής εδώ να είναι ο Τριπόταμος, εντούτοις η ιστορία του είναι μια μικρογραφία της ιστορίας όλων των Ελλαδιτών, μιας ιστορίας καταπίεσης από μια αράδα δυναστών, εξεγέρσεων αιματηρών και ειρηνικών, πάλης ανάμεσα στην ομόνοια και στη διχόνοια (κύριες ποιότητες του λαού, που έτρεχαν ανέκαθεν ταυτόχρονα παράγοντας τα κρείττω και τα φαύλα), και τελικά θριάμβων, αφού η μεγαλύτερη επανάσταση συντελέστηκε στη λαχτάρα του λαού να υπάρχει, να υπηρετεί τη ζωή κι όλες της τις εκφράσεις: τον έρωτα, τον πολιτικό στοχασμό, την τέχνη, το σέβας του θανάτου. Λόγω των τωρινών συνθηκών, το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που αναφέρεται στη σύγχρονη εποχή, μονοπωλεί το ενδιαφέρον, τουλάχιστον στην αρχή, γι’ αυτό και του αξίζει μια ιδιαίτερη μνεία, αφού παρουσιάζει το πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας: τη μετατόπιση του οικονομικού κέντρου από τον πρωτογενή στον τριτογενή τομέα παραγωγής, από την καλλιέργεια της γης στις υπηρεσίες, στον τουρισμό και στην εστίαση.

Εδώ περιγράφεται πώς ο Τριπόταμος και η Τήνος (και μαζί όλη η χώρα) περιήλθε σε μια κατάσταση παρακμής μασκαρεμένης σε πρόοδο απ’ όταν αυτό που ζούσε ανέκαθεν τους ανθρώπους, η γη, ερημώθηκε λόγω των ευρωπαϊκών επεμβάσεων και της αξίωσης του εύκολου πλουτισμού, με αποτέλεσμα ο τόπος να απολέσει την ταυτότητά του και να γίνει άλλο ένα «θέρετρο», τα παλιά επαγγέλματα να χαθούν και ό,τι διατηρείται να υποβιβάζεται σε υπηρεσία. Στον καιρό του κορωνοϊού λοιπόν όλα αυτά γίνονται ακόμη εμφανέστερα. Όχι πως τίθεται εδώ κάποιου είδους μανιχαϊστικό δίπολο ανάμεσα στην αγροτική παραγωγή και σε όλα τα υπόλοιπα· τίθεται όμως το πρόβλημα των χαμένων ισορροπιών, του οποίου το τίμημα εξοφλείται τώρα. Το «Κάποτε στον Τριπόταμο» λοιπόν δεν είναι μόνο η πρόταση της γραφής, η περιήγηση στον τόπο, τα τεκμήρια και οι μύθοι – είναι, κυρίως, το πρόταγμα της αγάπης, της αγάπης για το χώμα και τους ανθρώπους, που θρέφει κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά: με τις αναμνήσεις, που ήταν ανέκαθεν ό,τι πιο κοντά σ’ αυτό που ονομάζουμε ταυτότητα.