Από τις λαϊκές αγωνιστικές πρωτοβουλίες του 1965 σ’ αυτές των κομμάτων της επόμενης δεκαετίας

Από τις λαϊκές αγωνιστικές πρωτοβουλίες του 1965 σ’ αυτές των κομμάτων της επόμενης δεκαετίας

Στον Ιούλη του 1965 θα συναντήσει κάποιος όλα τα συνθήματα, τις προβληματικές, τις ταξικές συμμαχίες που αποτέλεσαν τη βάση της αντιχουντικής συμμαχίας, του Πολυτεχνείου.  Τις συμμαχίες ανάμεσα στα μικροαστικά στρώματα, τους εργάτες, τους φοιτητές, τους αγρότες και τους νεόκοπους τεχνοκράτες που αποτέλεσαν το μπλοκ της «αλλαγής».

Παρά την αντιφατικότητα αυτού του μπλοκ, τις εσωτερικές του αντιφάσεις και αντιθέσεις, η κατάσταση είχε ένα χαρακτήρα πραγματικά εκρηκτικό, επαναστατικό θα λέγαμε. Γιατί αφ’ ενός η κατάσταση ήταν κυριολεκτικά ανεξέλεγκτη, μια και οι οργανωμένες δυνάμεις των κομμάτων ήταν τότε ελάχιστες και αφ’ ετέρου γιατί οι εχθροί αυτού του κινήματος ήταν τότε παντοδύναμοι. Το 1965 δεν ήταν το 1974: Το 1974 το Παλάτι είχε ήδη διωχτεί από τη χούντα, ο στρατός είχε κυριολεκτικά διαλυθεί από την ήττα του στην Κύπρο, οι Αμερικάνοι παρίσταναν τον ψόφιο κοριό και η Δεξιά πραγματοποιούσε το εκσυγχρονιστικό της άλμα για να διαχωριστεί από τη δικτατορία.

Ουσιαστικά η μεταπολιτευτική αλλαγή έγινε σχεδόν χωρίς σύγκρουση, έγινε με την ψήφο και την οργάνωση στα κόμματα και τα συνδικάτα. Η οργάνωση και η ψήφος αντικατέστησαν τη λαϊκή σύγκρουση και το οδόφραγμα, με αποτέλεσμα το φρούτο της εξουσίας να πέσει ήσυχα ήσυχα στα χέρια της «αλλαγής» χωρίς σχεδόν να ανοίξει μύτη. Γιατί οι μύτες είχαν ήδη ανοίξει σε όλη την προηγούμενη περίοδο, από τον Ιούλη μέχρι το Πολυτεχνείο και τα τουρκικά αεροπλάνα στην Κύπρο ! Οι «άκαπνοι» βρέθηκαν στην εξουσία πατώντας στους αγώνες που κάποιοι άλλοι είχαν κάνει παλιότερα.

Την περίοδο όμως που ανοίγεται με τον Ιούλη του 1965, η ανατροπή της παλιάς τάξης πραγμάτων είχε αντικειμενικά επαναστατικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό και το κατεστημένο έβαλε μπροστά τα μεγάλα μέσα. Το 1965, το βασιλικό πραξικόπημα και το 1967, όταν αποδείχτηκε ότι το κίνημα όχι μόνο δεν υποχωρούσε αλλά με τις εκλογές θα πραγματοποιούσε ένα νέο ποιοτικό άλμα, με τη δικτατορία της 21ης Απρίλη. Το παλιό καθεστώς αποπειράται να ανακόψει τη διαδικασία της ανατροπής της παλιάς τάξης πραγμάτων. Γι’ αυτό έβγαλε στην επιφάνεια όλα τα αποθέματα κτηνωδίας και χυδαιότητας που διέθετε. Ανέσυρε τους βασανιστές της Μακρονήσου, τους στρατοδίκες, τους δοσίλογους, τους χαφιέδες επαρχιακούς δικηγόρους και πράκτορες της ΣΙΑ και τους έβαλε στην κυβέρνηση. Αυτή ήταν πια η κατάντια της εθνικοφροσύνης. Οι εκλογές του 1967 που θα οδηγούσαν σε σάρωμα της Δεξιάς και των αποστατών θα αποτελούσαν αντικειμενικά ένα δημοψήφισμα ενάντια στο Παλάτι, τους Αμερικάνους και την ίδια την αστική ομαλότητα.

Η χούντα, παρ’ όλη τη χυδαιότητά της, δεν ήταν τελικά, ούτε αποδείχτηκε στη συνέχεια, «βλακεία», έστω και αν πληρώθηκε ακριβά από τους πρωτεργάτες της. Για το καθεστώς λειτούργησε σωτήρια. Τα επτάμισι χρόνια της δικτατορίας συνέτριψαν το φοβερό λαϊκό κίνημα του ’65 και όταν ήρθε η μεταπολίτευση τα πράγματα ήταν πια διαφορετικά.

Μέσα από τη δικτατορία διαμορφώθηκε μια νέα φυσιογνωμία του ελληνικού λαού, μια φυσιογνωμία ατομισμού, καταναλωτισμού, μια φυσιογνωμία «φιλάθλου». Το καταπληκτικό κοινωνικό και πολιτικό υποκείμενο του 1965 είχε εξαφανιστεί για πάντα. Οι οικοδόμοι του 1965, ο εργάτης-μάζα με τις επαναστατικές απόψεις, δεν ήταν πια παρά κάποιοι «υψηλόμισθοι» καταναλωτές σκυλάδικων και τα μικροϊδιοκτητικά λαϊκά στρώματα του 1965, που αποτελούσαν την εαμογενή μάζα, είχαν μεταβληθεί εν πολλοίς σε καταναλωτικούς μικροαστούληδες.

Οι εξεγερμένοι φοιτητές του 1965, περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες της χούντας και του αντιχουντικού αγώνα, μετά τη μεταπολίτευση θα μετακινηθούν προς την ΚΝΕ και την ΠΑΣΠ, θα μεταβληθούν σε «χρυσή νεολαία» του μεταπολιτευτικού καθεστώτος. Εκείνο το κίνημα που για εβδομήντα ημέρες αψηφούσε την αστυνομία και τους πυροσβέστες των κομμάτων, έγινε πια αδιανόητο στις νέες συνθήκες. Και ναι μεν τα αιτήματά του, στη συντριπτική τους πλειονότητα, πραγματώθηκαν μετά τη μεταπολίτευση, εκτός βέβαια από την Αυτοδιάθεση της Κύπρου, αλλά υλοποιήθηκαν με τρόπο «δοτό», από τα πάνω. Συνέβη αυτό που τόσες φορές έχει γίνει στην Ιστορία. Η αντεπανάσταση ανακόπτει κάποια επαναστατική διαδικασία και στη συνέχεια πραγματοποιεί εν πολλοίς το πρόγραμμα του κινήματος, αφού όμως βγάλει το άμεσο υποκείμενο από το προσκήνιο!

Το 1965 ο ριζοσπαστισμός των μαζών πυροδοτείται «από τα κάτω», από τις δυνάμεις του ίδιου του λαϊκού κινήματος, και προσκρούει στην αντίδραση του «συστήματος», ενώ μετά τη μεταπολίτευση ελέγχεται και καναλιζάρεται από τα πάνω. Στη μεταπολίτευση, ο Ανδρέας, το ΚΚΕ, ακόμα και ο Καραμανλής, ελέγχουν αυτόν τον ριζοσπαστισμό και τον μεταβάλλουν σε κομματική δύναμη και ενσωμάτωση. Γι’ αυτό και στις νέες συνθήκες οι πραγματικές αλλαγές που γίνονται στη ζωή των μαζών έρχονται μέσα από την «επαναστατικοποίηση» του «κατεστημένου». Οι εφημερίδες γίνονται σοσιαλιστικές, ο σοσιαλισμός μεταβάλλεται σε μια ανέξοδη και εν πολλοίς αποδοτική ιδεολογία και το νέο κατεστημένο της Ελλάδας γίνεται «σοσιαλιστικό» κατεστημένο.

Η χούντα λοιπόν πέτυχε· πέτυχε να σπάσει την επαναστατική δυναμική του κινήματος του 1965 και να εμποδίσει την εκπλήρωση των εθνικών πόθων των Κυπρίων. Δεν πέτυχε βέβαια –και γι’ αυτό οι πρωτεργάτες της σάπισαν στη φυλακή– να εμποδίσει την πραγματοποίηση με μεταρρυθμιστικό τρόπο και από τα πάνω πολλών από τα αιτήματα εκείνου του κινήματος.

Κοιτάζοντας τώρα προς τα πίσω, μπορούμε να έχουμε τη σφαιρική εικόνα μιας εξέλιξης που ήταν αντιφατική. Από τη μια την ολοκλήρωση των αιτημάτων του 1965, των αιτημάτων της δημοκρατίας, της αποπομπής του Παλατιού, του ξεδοντιάσματος των στρατοκρατών, της αλλαγής του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στις λαϊκές τάξεις και την ολιγαρχία, τη μείωση της εξάρτησης από την Αμερική. Όλα αυτά έγιναν πράξη. Υπ’ αυτή την έννοια ο μεγάλος αγώνας του 1965 δεν πήγε χαμένος. Η ζωή των λαϊκών μαζών άλλαξε. Εκείνο βέβαια που δεν έγινε ήταν πως το 1965 δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει άμεσα, μέσα από τη λαϊκή κίνηση, αυτά τα αιτήματα! Το Παλάτι διώχτηκε από τη χούντα, ο στρατός κλείστηκε στους στρατώνες μετά την ήττα του στην Κύπρο, την απόσταση από τους Αμερικάνους την πήρε ο ίδιος ο Καραμανλής, και η μείωση των ωρών δουλειάς από 48 σε 40 έγινε μέσα από την προσαρμογή στο καθεστώς της ΕΟΚ! Οι επαναστατικές δυνάμεις ηττήθηκαν ενώ το «πρόγραμμα» κέρδισε!

Ιδού λοιπόν η μεγάλη διαφορά των Ιουλιανών και της μεταπολίτευσης. Στα πρώτα, η πρωτοβουλία έρχεται από τα κάτω, είναι έκφραση μιας ανεπανάληπτης κίνησης μαζών, ενώ δέκα χρόνια αργότερα η πρωτοβουλία έρχεται από τα πάνω, από το σύστημα των κομμάτων. Το σύστημα έχει ανανεωθεί πλέον για να χωνέψει με τους λιγότερους δυνατούς κραδασμούς τα αιτήματα του 1965. Το αποτέλεσμα είναι βέβαια η συρρίκνωση των αυθεντικά ριζοσπαστικών δυνάμεων. Είκοσι χρόνια μετά το ’44, η εκπλήρωση κάποιων από τα αιτήματά του ήταν ακόμα «επανάσταση». Σαράντα χρόνια αργότερα αποτέλεσε πραγματωμένη μεταρρύθμιση.

Κοιτάζουμε λοιπόν γύρω μας και βλέπουμε πραγματωμένα πολλά από τα αιτήματα του 1965 ενώ ταυτόχρονα ζούμε σε μια κοινωνία τέτοιας εμπορευματοποίησης και χυδαιότητας ώστε αναρωτιόμαστε μήπως ονειρευόμαστε. Και όμως όχι, έτσι είναι η Ιστορία! Το επαναστατικό κίνημα του 1965 περιθωριοποιήθηκε υποκειμενικά και ταυτόχρονα «νίκησε»! Dura lex!

Γιώργος Καραμπελιάς